Το άρθρο που ακολουθεί, δημοσιεύτηκε στα  ΕΚΔΡΟΜΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ (τεύχος 11)  την περιοδική έκδοση της ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΦΥΣΙΟΛΑΤΡΙΚΩΝ ΟΡΕΙΒΑΤΙΚΩΝ ΕΚΔΡΟΜΙΚΩΝ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ – ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΞΕΝΩΝΩΝ ΝΕΟΤΗΤΟΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

TΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΑΣΩΝ

 ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΜΕ ΤΑ ΔΑΣΗ ΜΑΣ
___________ • • ___________
του Γιώργου Σφήκα

Η Ελλάδα είναι μία χώρα με μεγάλη ποικιλία κλίματος, ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος, τον προσανατολισμό και το υψόμετρο. Οι βροχοπτώσεις ξεπερνούν τα 1.000 χιλ. τον χρόνο στα Β.Δ. ενώ μειώνονται στα 350 χιλ. στις Κυκλάδες. Στα μεγάλα βουνά πέφτουν πολλά χιόνια, ενώ σε ορισμένες νότιες, παραθαλάσσιες περιοχές δεν χιονίζει καθόλου. Ανεβαίνοντας στα βουνά το κλίμα αλλάζει, ανάλογα με το υψόμετρο και από το μεσογειακό περνάμε στο κεντροευρωπαϊκό, για να φθάσουμε, προς τις κορυφές των ψηλών βουνών, σε κλίμα παρόμοιο με της τούντρας γύρω από τους πόλους.

Παρά τις μεγάλες αυτές διαφορές η χώρα μας ανήκει ολόκληρη στη ζώνη της φυσικής εξάπλωσης των δασών, γι’ αυτό, στα προϊστορικά χρόνια, η Ελλάδα καλυπτόταν ολόκληρη από δάση, με εξαίρεση ένα περίπου 10%, που είναι οι ψηλές κορυφές, άνω των 2.000 μ. Στις μακρινές εκείνες εποχές οι άνθρωποι ήταν λίγοι και ζούσαν μέσα στα δάση ως τροφοσυλλέκτες και κυνηγοί, γι’ αυτό δεν είχαν λόγους και να τα καταστρέφουν.

Η κατάσταση αυτή άρχισε να αλλάζει όταν αναπτύχθηκε σταδιακά η κτηνοτροφία και η γεωργία και ένα μέρος των αρχαίων δασών θυσιάστηκε, για να μετατραπεί η γη σε χωράφια και βοσκοτόπια. Αυτή η αλλαγή συνεχίσθηκε ως τις μέρες μας.

Σύμφωνα με την απογραφή του 1993 τα πυκνά, εκμεταλλεύσιμα δάση καλύπτουν στη χώρα μας το 25% του εδάφους. Τα αραιά δάση και οι θαμνώνες, καλύπτουν άλλο ένα 25%. Οι βοσκότοποι, δηλαδή τα ορεινά λιβάδια και οι φρυγανότοποι, καλύπτουν γύρω στο 20%, οι πόλεις και
τα χωριά γύρω στο 10% και οι γεωργικές εκτάσεις γύρω στο 20%. Επομένως, έχει επιτευχθεί ένα είδος ισορροπίας, ως προς τις διάφορες χρήσεις της γης, η οποία όμως έχει την τάση να ανατραπεί τελευταία, καθώς υπάρχει ζήτηση για αυξημένο γεωργικό κλήρο αλλά και για οικοδομική και τουριστική επέκταση. Επομένως, τα δάση που βρίσκονται κοντά σε γεωργικές καλλιέργειες ή σε περιοχές οικιστικής και τουριστικής ανάπτυξης κινδυνεύουν όλο και περισσότερο να μετατραπούν σε χωράφια, ξενοδοχεία ή οικισμούς. Σ’ αυτές τις τρεις αιτίες πρέπει να προσθέσουμε και την πίεση που ασκεί η κτηνοτροφία και τότε θα καταλάβουμε γιατί καίγονται τόσο συχνά τα δάση μας.

Βλέπουμε πάντως ότι οι δασικές πυρκαγιές δεν είναι τωρινή υπόθεση. Από τα αρχαία χρόνια οι άνθρωποι έκαιγαν τα δάση, για να φτιάξουν
χωράφια, να δημιουργήσουν βοσκοτόπια, να δημιουργήσουν κενά, όπου θα έχτιζαν ένα χωριό. Πρόκειται για τα περίφημα «ρόγγια» που υπάρχουν σε όλα τα ορεινά χωριά και δάση. Απλά, τα φαινόμενα αυτά έχουν πυκνώσει και ενταθεί τις τελευταίες δεκαετίες.

Τα ελληνικά δάση αποτελούνται βασικά από τρεις ομάδες δένδρων. α) Τα δάση των κωνοφόρων, με έλατα, πεύκα, κυπαρίσσια και ερυθρελάτες διαφόρων ειδών. β) Τα δάση των φυλλοβόλων, με οξιές, βελανιδιές, σφενδάμια, γαύρους, οστρυές κ.λπ. γ) Τα δάση της μεσογειακής μακίας βλάστησης, με πουρνάρια, αριές, φυλλύκια, θαμνοκυπάρισσα και άλλους αειθαλείς θάμνους, που εξελίσσονται σε δένδρα σε μεγάλη ηλικία.

Όλα αυτά τα είδη έχουν αναπτύξει μηχανισμούς φυσικής αναγέννησης μετά τη φωτιά. Στα κωνοφόρα, μετά τη φωτιά, ανοίγουν οι κώνοι και
πέφτουν στο έδαφος χιλιάδες σπόροι, που φυτρώνουν με τις πρώτες βροχές του χειμώνα. Στα πλατύφυλλα η φυσική αναγέννηση γίνεται κυρίως με πρεμνοβλάστηση, από τις ρίζες των καμένων δένδρων που παραμένουν ζωντανές.

Επομένως, στο 90% των δασικών πυρκαγιών, δεν χρειάζεται να επέμβουμε και να κάνουμε αναδάσωση. Αναδάσωση χρειάζεται στις περιπτώσεις που δεν υπάρχει ικανοποιητική φυσική αναγέννηση ή όταν το ίδιο δάσος έχει καεί πολλές φορές σε μικρό χρονικό διάστημα ή το συγκεκριμένο βουνό είναι γυμνό εδώ και πολλά χρόνια.

Εδώ πάντως πρέπει να πούμε ότι δεν έχει καμία αξία να κάνουμε αναδάσωση σε περιοχές που μετά την πυρκαγιά βόσκονται ή οικοδομούνται,
γιατί τότε το μόνο που θα πετύχουμε είναι η απογοήτευση μας.

Εφ’ όσον λοιπόν εξασφαλίσουμε ότι η περιοχή που θέλουμε να αναδασώσουμε δεν θα μετατραπεί σε βοσκότοπο ή σε οικισμό και δούμε ότι η φυσική αναγέννηση είναι φτωχή, μόνο τότε προχωρούμε σε αναδάσωση.

Αυτή η αναδάσωση όμως πρέπει να γίνεται με ορισμένους κανόνες, που είναι οι εξής: α) Να προηγείται δασική μελέτη και να φυτεύονται τα είδη των δένδρων που υπήρχαν και πρώτα στην περιοχή, β) Να γίνεται προσπάθεια ώστε να μην φυτεύονται μόνο κωνοφόρα αλλά και πλατύφυλλα δένδρα, γιατί τα αρχαία δάση ήταν μεικτά, γ) Να γίνεται η αναδάσωση τους φθινοπωρινούς μήνες, Οκτώβριο ως Δεκέμβριο, ώστε να αναπτύσσουν τα δενδράκια το ριζικό τους σύστημα έγκαιρα και να μην χρειάζονται ποτίσματα το επόμενο καλοκαίρι· και δ) Να φυλάσσεται η αναδάσωση από εμπρηστές και καταπατητές.

Έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε τα δάση ως χώρους αναψυχής και επαφής με τη φύση, όμως τα δάση είναι παράλληλα και ένας ανανεώσιμος
φυσικός πόρος, που μπορεί να δώσει σημαντικά χρήματα και δουλειά, τόσο στην εθνική οικονομία όσο και στους τοπικούς πληθυσμούς των ορεινών περιοχών.

Στα δάση παράγονται: α) Χρήσιμη ξυλεία για οικοδομές, κιβώτια, έπιπλα και άλλες χρήσεις. β) Καυσόξυλα για τις σόμπες και τα τζάκια. γ) Ρετσίνι, από όπου βγαίνει το κολοφώνιο, το νέφτι και άλλα προϊόντα. δ) Μέλι. ε) Φυτόχωμα. στ) Ξυλοκάρβουνα.

Επομένως τα δάση, με σωστή και προγραμματισμένη εκμετάλλευση-διαχείριση μπορούν να μας δίνουν συνεχώς τα προϊόντα τους, χωρίς να
καταστρέφονται και να δίνουν δουλειά σε χιλιάδες ανθρώπους, όπως γίνεται με τα χωράφια. Τέτοιου είδους διαχείριση γίνεται σήμερα σε πολλά δάση της Βόρειας και Κεντρικής Ελλάδας.

Τα δάση είναι όμως και οικοσυστήματα και μέσα στα δασικά οικοσυστήματα ζει ένας μεγάλος αριθμός από φυτά αλλά και ζώα: θηλαστικά, πουλιά, ερπετά, έντομα, μαλάκια, αμφίβια κ.λπ. Η συλλογή αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών και σαλιγκαριών, η συλλογή μανιταριών,
ακόμη και το κυνήγι, μπορούν να δώσουν εισόδημα στους ορεινούς πληθυσμούς, αρκεί να γίνονται ελεγχόμενα και με προγραμματισμό και να
βασίζονται στις αρχές της αειφόρου εκμετάλλευσης. Έχουμε παραδείγματα από γειτονικές χώρες, όπως η Σερβία και η Βουλγαρία, όπου το κυνήγι είναι ελεγχόμενο και τα βουνά τους είναι γεμάτα ζαρκάδια, ελάφια και αγριογούρουνα, ενώ σε μας, με την ανεξέλεγκτη λαθροθηρία τείνουν να εξαφανισθούν.

Αφού λοιπόν η χώρα μας έχει τόσα δάση και τόσες δασικές εκτάσεις είναι λογικό να έχει και μια σημαντική δασική υπηρεσία που να ασχολείται με τα δάση αυτά. Πράγματι, σχεδόν από τον καιρό της ίδρυσης του Ελληνικού κράτους, επί της βασιλείας του Όθωνα και της Αμαλίας, άρχισε
να οργανώνεται κάποιας μορφής δασική υπηρεσία που υπαγόταν σε κάποιο υπουργείο. Άλλοτε στο υπουργείο οικονομίας, άλλοτε στο υπουργείο γεωργίας, δασών κ.λπ.

Μετά την μεταπολίτευση του 1974 ιδρύθηκε η Γενική Γραμματεία Δασών & Φυσικού Περιβάλλοντος μέσα στο Υπουργείο Γεωργίας ενώ σε κάθε νομό υπήρχε η Διεύθυνση Δασών. Επίσης, σε κάθε νομό υπήρχαν ένα ως τρία Δασαρχεία.

Στα μετά το Β΄ παγκόσμιο πόλεμο χρόνια οι δασικές υπηρεσίες προέβησαν στα βουνά και στα δάση μας σε σημαντικά έργα, για τη στήριξη των
ορεινών πληθυσμών. Κατασκεύασαν 40.000 χιλιόμετρα δασικών δρόμων καθώς και εκατοντάδες αντιπλημμυρικά έργα και χώρους δασικής αναψυχής, η δε εκμετάλλευση των δασών γινόταν πάντα έπειτα από μελέτη και με την επίβλεψη του τοπικού Δασαρχείου.

Μετά το 1990 τα Δασαρχεία ανέλαβαν την πλήρη ευθύνη και για τη δασοπυρόσβεση και τους δόθηκαν τα ανάλογα οχήματα και προσωπικό. Επίσης, είχε συγκροτηθεί το σώμα δασοκομμάντος, που επενέβαινε με ελικόπτερα επιτόπου, ημέρα και νύχτα και έσβηνε τις φωτιές στην αρχική τους εστία.

Φυσικά παράλληλα, δημιουργήθηκε ένας μικρός στόλος πυροσβεστικών αεροπλάνων και ελικοπτέρων. Όλα αυτά λειτούργησαν καλά ως το 1998, οπότε, η τότε κυβέρνηση, πήρε με νόμο τη δασοπυρόσβεση από τα Δασαρχεία και την ανέθεσε στο Πυροσβεστικό Σώμα που δεν είχε καμιά εκπαίδευση γι’ αυτό το αντικείμενο, ενώ κατάργησε τη Γεν. Γραμματεία Δασών και υπήγαγε τα Δασαρχεία στους κατά τόπους περιφερειάρχες. Επίσης κατήργησε το σώμα δασοκομμάντος.

Το αποτέλεσμα είναι οι τεράστιες δασικές πυρκαγιές των τελευταίων χρόνων και το κομφούζιο αρμοδιοτήτων που βλέπουμε κάθε φορά. Και ενώ ξοδεύονται εκατομμύρια ευρώ στη δασοπυρόσβεση δίνονται ελάχιστα χρήματα στην πρόληψη.

Με λύπη μας βλέπουμε τις δασικές υπηρεσίες διαλυμένες, αποστελεχομένες, αδύναμες να επιτελέσουν το έργο τους. Τα αιτήματα λοιπόν που
προβάλλουν επιτακτικά σήμερα είναι τα εξής:

α) Να επανιδρυθεί η Γεν. Γραμματεία Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος, με προοπτική ναμετεξελιχθεί σε υφυπουργείο Δασών & Φ.Π. Ας
πούμε ότι αυτή η επανίδρυση έγινε με τον τίτλο «Διεύθυνση Προστασίας Δασών & Φ.Π. στα πλαίσια του ΥΠΕΚΑ».

β) Τα δάση, οι δασικές εκτάσεις αλλά και οι προστατευόμενες φυσικές περιοχές να υπάγονται απ’ ευθείας στη Δ.Π.Δ. & Φ.Π.

γ) Να επανδρωθούν τα δασαρχεία με το ανάλογο προσωπικό, δασολόγους, δασοπόνους, δασοφύλακες, δασοπυροσβέστες και τα ανάλογα
μέσα, για να μπορούν να επιτελέσουν το έργο τους και να πάψει να ασχολείται το Πυροσβεστικό Σώμα με τις δασικές πυρκαγιές.

δ) Η θηροφυλακή να υπαχθεί στη Δασική Υπηρεσία και όχι στην Κυνηγετική Ομοσπονδία που υπάγεται σήμερα.

ε) Να επανιδρυθεί το σώμα δασοκομμάντος, με ελικόπτερα που πηγαίνουν αμέσως στη φωτιά, ημέρα και νύχτα, όπως γινόταν παλιότερα.

Όσον αφορά τη νομική κατοχύρωση και προστασία των δασών έχω να πω τα εξής: Την τριετία 1990-93 είχε ξεκινήσει μια σοβαρή προσπάθεια
απογραφής των ελληνικών δασών. Τα δάση μας απογράφηκαν εξ ολοκλήρου από τα κατά τόπους Δασαρχεία και σήμερα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε:

1. Πού υπάρχουν δάση σε κάθε νομό.
2. Από τι δένδρα αποτελούνται.
3. Τι έκταση έχουν.

Εκείνο που δεν έγινε ακόμη είναι η δημοσίευση των δασικών χαρτών σε κάθε νομό καθώς και το ξεκαθάρισμα του ιδιοκτησιακού καθεστώτος κάθε δάσους, ώστε να ολοκληρωθεί το λεγόμενο «Δασολόγιο».

Σήμερα ξέρουμε πολύ χονδρικά ότι το 70% των δασών μας είναι δημόσια και τα υπόλοιπα είναι μοναστηριακά, ιδιωτικά, κοινοτικά κ.λπ. Αυτές
οι ιδιοκτησίες πρέπει να κτηματογραφηθούν και έτσι θα δει και το Δημόσιο τι δασική περιουσία διαθέτει.

Επομένως, προς αυτήν την κατεύθυνση πρέπει να κινούνται και όσοι θέλουν πραγματικά να αγωνιστούν για την προστασία των δασών στη
χώρα μας.

ΕΚΔΡΟΜΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ

ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΦΥΣΙΟΛΑΤΡΙΚΩΝ
ΟΡΕΙΒΑΤΙΚΩΝ ΕΚΔΡΟΜΙΚΩΝ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ –
ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΞΕΝΩΝΩΝ ΝΕΟΤΗΤΟΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Μπόταση 11, 106 82 Αθήνα
Τηλ.: 210 330 2340 • Fax 210 330 2428
e-mail: ofoese@gmail.com
http://www.ofoese.com

ΚατηγορίεςΔασικά Οικοσυστήματα, Δασική Υπηρεσία

Tags: Δάση, Δασικά προϊόντα, Δασικά Έργα, Δασικές Πυρκαγιές