«… η Ακρόπολη αγκυροβολημένη· έτοιμη να σαλπάρει
… Ελλάδα, σε κράτησα πάνω μου κατάσαρκα»

Γ. ΣΕΦΕΡΗΣ Έξι νύχτες στην Ακρόπολη

.

NELLY΄S 1927

Μέσα από το σκεπτικό της απόφασης ΣτΕ 2034/2015 σχετικά με ζητήματα ανάδειξης και προστασίας, ως οργανωμένου αρχαιολογικού χώρου, των τριών δυτικών λόφων της Αθήνας -Πνυκός, Νυμφών και Μουσών – Φιλοπάππου- καταδεικνύεται πως με τις εφαρμοστέες εν προκειμένω διατάξεις του ν. 3028/2002 «για την προστασία των αρχαιοτήτων και εν γένει της πολιτιστικής κληρονομιάς» καθιερώνεται ειδικό δικαίωμα των πολιτών για ελεύθερη απόλαυση των στοιχείων της πολιτιστικής κληρονομιάς και ακώλυτη πρόσβαση σε αυτά, το οποίο εντάσσεται στο ευρύτερο δικαίωμα απόλαυσης του πολιτιστικού περιβάλλοντος, όπως αυτό κατοχυρώνεται από το άρθρο 24 παρ. 1 και 6 του Συντάγματος. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι το ανωτέρω δικαίωμα αποτελεί κατά την απόφαση και έκφανση του δικαιώματος ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας σύμφωνα με το άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος.

Με την απόφαση υπ΄ αριθ. 2034/2015 του Ε΄ Τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας κρίθηκε αίτηση ακυρώσεως της ΥΠΠΟ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α1/Φ 1/13665/584/5.2.2008 απόφασης του Υπουργού Πολιτισμού (ΑΑΠ 154/22.4.2008), με την οποία χαρακτηρίστηκε ως οργανωμένος αρχαιολογικός χώρος ο κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος των λόφων Πνυκός, Νυμφών και Μουσών – Φιλοπάππου και καθορίστηκαν όροι και προϋποθέσεις προστασίας και επίσκεψης του κοινού σε αυτόν.

Όπως έγινε δεκτό με την απόφαση, η θέσπιση περιορισμών στα δικαιώματα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας και απόλαυσης του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, είναι, μεταξύ άλλων, δυνατή σε περίπτωση που τούτο επιβάλλεται για την επίτευξη συνταγματικών στόχων, οπότε και οι περιορισμοί πρέπει να είναι συναφείς προς αυτούς. Τέτοιος συνταγματικός στόχος είναι η αυξημένη προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος, δηλαδή των μνημείων και λοιπών στοιχείων που προέρχονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα και συνθέτουν την ιστορική, καλλιτεχνική, επιστημονική και εν γένει πολιτιστική κληρονομιά της χώρας.

Σχέδιο του Δημ. Πικιώνη για τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου της Ακροπόλεως (Αθήνα 1954-1957) [Πηγή: https://oldgardens.wordpress.com/2013/01/22/walk-path-to-the-acropolis-athens-greece ]

Τα μέτρα αυτά, με τα οποία σκοπείται η αποτροπή οποιασδήποτε βλάβης, αλλοιώσεως ή υποβαθμίσεως των πολιτιστικών στοιχείων ή του χώρου που τα περιβάλλει, ερείδονται αποκλειστικά στο άρθρο 24 του Συντάγματος. Με τον ν. 3028/2002 (Α΄ 153/28.6.2002) θεσπίζεται ατομικό δικαίωμα ελεύθερης πρόσβασης και χρήσης της πολιτιστικής κληρονομιάς, το οποίο έχει ως συνταγματικό έρεισμα όχι μόνο την παρ. 1 του άρθρου 5 του Συντάγματος, αλλά και την παρ. 6 του άρθρου 24 αυτού.

Ο χαρακτηρισμός αρχαιολογικού χώρου ως οργανωμένου συνεπάγεται περιορισμό της πρόσβασης και ελεύθερης κυκλοφορίας των ατόμων εντός αυτού. Στο μέτρο που και μόνη η πράξη χαρακτηρισμού συνιστά επέμβαση στο δικαίωμα ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, εισάγοντας περιορισμό της, πρέπει να αιτιολογείται ειδικώς. Το ζήτημα της έκτασης του περιορισμού αυτού, δηλαδή η θέσπιση όρων και προϋποθέσεων πρόσβασης του κοινού στους οργανωμένους αρχαιολογικούς χώρους (ωράριο λειτουργίας, εισιτήριο), αποτελεί αντικείμενο άλλης απόφασης, που μπορεί να αφορά όλους τους οργανωμένους αρχαιολογικούς χώρους, κατηγορίες αυτών ή και μεμονωμένους αρχαιολογικούς χώρους ή μνημεία.

«Εισιτήριον νυκτερινής επισκέψεως της Ακροπόλεως κατά Πανσέληνον» (1926) [Πηγή: Αρχείο ΕΡΤ]

Στο μέτρο που η διοικητική αρμοδιότητα προς ρύθμιση των όρων και προϋποθέσεων επίσκεψης σε οργανωμένους αρχαιολογικούς χώρους αποσκοπεί στη διευκόλυνση της πρόσβασης του κοινού σε αυτούς και στη μη φθορά ή καταπόνηση των μνημείων, που περιλαμβάνονται σε αυτούς, η Διοίκηση πρέπει να εναρμονίζει, σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, τις δύο αυτές συνιστώσες της προστασίας και απόλαυσης της πολιτιστικής κληρονομιάς, σταθμίζοντας τα διακυβευόμενα έννομα αγαθά.

Δεν αποκλείεται πάντως ο χαρακτηρισμός αρχαιολογικού χώρου ως οργανωμένου και η θέσπιση όρων και προϋποθέσεων πρόσβασης στον χώρο αυτό να γίνει με μία πράξη. Για την απόφαση χαρακτηρισμού ενός αρχαιολογικού χώρου ως οργανωμένου και την επιβολή όρων και προϋποθέσεων πρόσβασης του κοινού σε αυτόν απαιτείται προηγούμενη απόφαση του κατά περίπτωση αρμοδίου συμβουλίου.

Διαδρομή στον λόφο Φιλοπάππου και ο λόφος Νυμφών με το εθνικό αστεροσκοπείο στην Αθήνα [πηγή: http://attiki.topodigos.gr/ http://www2.noa.gr ]

Με τις διατάξεις του ν. 3028/2002 καθιερώνεται ειδικό δικαίωμα των πολιτών για ελεύθερη πρόσβαση και επικοινωνία με τα στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς, που εντάσσεται στο ευρύτερο δικαίωμα απόλαυσης του πολιτιστικού περιβάλλοντος, όπως αυτό κατοχυρώνεται στο άρθρο 24 παρ. 1 και 6 του Συντάγματος. Το ανωτέρω δικαίωμα αποτελεί και έκφανση του δικαιώματος της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας κατ΄ άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος.

 Ο λόφος του Φιλοπάππου αποτελούσε ανέκαθεν έναν από τους ελάχιστους χώρους αναψυχής και περιπάτου στο κέντρο της πόλης των Αθηνών, γεγονός που μαρτυρείται και από τις διαμορφώσεις πλακόστρωτων μονοπατιών και περιπτέρου του αρχιτέκτονα Δημ. Πικιώνη κατά τη δεκαετία του 1950, αρμονικά και άρρηκτα συνδεδεμένο με τη ζωή της πόλης και των κατοίκων της.

Επομένως, η προσβαλλομένη πράξη, με την οποία επιχειρείται περιορισμός της ελεύθερης πρόσβασης του κοινού σε αυτόν, συνιστά επέμβαση στο ανωτέρω δικαίωμα, η οποία ωστόσο έχει νόμιμο έρεισμα τη διάταξη του άρθρου 46 παρ. 1 του ν. 3028/2002, που επιτρέπει τον χαρακτηρισμό ενός αρχαιολογικού χώρου ως οργανωμένου και τη θέσπιση όρων και προϋποθέσεων επίσκεψης του κοινού σε αυτόν ως έκφραση ιδιαίτερης μέριμνας για την ανάδειξη, προστασία και προβολή του.

«Ποιητής» με όλη τη σημασία της λέξης, άοκνος δημιουργός, ακοίμητος οραματιστής, αρχιτέκτων, φιλόσοφος και στοχαστής, αιώνιος δάσκαλος .! Δημήτρης Πικιώνης (1887-1968)

Η διάταξη αυτή (άρθρο 46 παρ. 1 ν. 3028/2002) κείται εντός των πλαισίων των διατάξεων του Συντάγματος, διότι η θέσπιση περιορισμών επιβάλλεται για την επίτευξη του συνταγματικού στόχου της αυξημένης προστασίας του πολιτιστικού περιβάλλοντος, δηλαδή των μνημείων και λοιπών στοιχείων που προέρχονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα και συνθέτουν την ιστορική, καλλιτεχνική, επιστημονική και εν γένει πολιτιστική κληρονομιά της χώρας.

Για να είναι όμως οι επιβληθέντες περιορισμοί στα δικαιώματα πρόσβασης και χρήσης των ελεύθερων δημόσιων χώρων και απόλαυσης του πολιτιστικού περιβάλλοντος σύμφωνοι με το Σύνταγμα, πρέπει να κινούνται στο πλαίσιο της αρχής της αναλογικότητας, ήτοι να είναι πρόσφοροι για την εξυπηρέτηση του σκοπού της προστασίας του πολιτιστικού περιβάλλοντος και να επιβάλλονται μόνο στο μέτρο που είναι αναγκαίοι για την εξυπηρέτηση του σκοπού αυτού. Αν δεν συντρέχει ένας από τους όρους αυτούς, η επέμβαση τίθεται καθ΄ υπέρβαση της νομοθετικής εξουσιοδότησης και είναι μη νόμιμη.

Με την κρινομένη αίτηση δεν προβάλλονται ειδικότερες αιτιάσεις κατά του χαρακτηρισμού του αρχαιολογικού χώρου των λόφων Πνύκας, Νυμφών και Μουσών – Φιλοπάππου ως οργανωμένου, ο οποίος φαίνεται ν΄ αποτελεί πράγματι αντικείμενο ιδιαίτερης μέριμνας για την ανάδειξη και προβολή του.

Λιθόστρωτα του Δημ. Πικιώνη στον περιβάλλοντα χώρο της Ακροπόλεως και του λόφου Φιλοπάππου στην Αθήνα (1954-1957) [Πηγή: α) http://www.culture2000.tee.gr/ β) http://cosmoidioglossia.blogspot.gr ]

Εν προκειμένω, στα πρακτικά της σχετικής συνεδρίασης του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ), αναφέρεται ότι: «Οι τρεις δυτικοί λόφοι των Αθηνών, δηλαδή Πνυκός, Μουσών και Νυμφών, αποτελούν μαζί με τα βυζαντινά και νεότερα μνημεία τους έναν ενιαίο αρχαιολογικό χώρο. Εκτός από το μοναδικό συμβολικό μνημείο της εκκλησίας του Δήμου, που καταλαμβάνει το λόφο Πνυκός και το περίβλεπτο μνημείο του Φιλοπάππου στην κορυφή του λόφου Μουσών, οι τρεις λόφοι αποτελούν τον χώρο εγκατάστασης δύο πολύ σημαντικών Δήμων, της Μελίτης και της Κοίλης, είναι κατάσπαρτοι από οικιστικά κατάλοιπα. Τα τείχη της πόλης, το πυκνό οδικό δίκτυο, τα δημόσια κτήρια και οι κατοικίες, πλήθος ιερών, εγκαταστάσεις υδροδότησης και χώροι ταφής, όλα λαξευμένα στους βράχους, είναι σημαντικά για την ιστορία και τοπογραφία των Αθηνών».

Εξ άλλου, από τα ίδια πρακτικά προκύπτει ότι κατά τα έτη 2000-2004, στο πλαίσιο του προγράμματος ενοποίησης αρχαιολογικών χώρων, πραγματοποιήθηκε έργο συνολικής ανάδειξης του χώρου αυτού, που περιέλαβε, μεταξύ άλλων, την περιμετρική οριοθέτηση του χώρου, προκειμένου ν΄ αποτραπούν καταπατήσεις και περίφραξη για την προστασία των μνημείων και του αρχαιολογικού χώρου, τη δημιουργία διαδρομών μήκους 3.500 μ., με ένταξη των λιθόστρωτων και μονοπατιών του Πικιώνη για τη λειτουργική σύνδεση των μνημείων για περίπατο και αναψυχή, την ανάδειξη των μνημείων με εργασίες καθαρισμών, συντήρησης και προστασίας καθώς και με πινακίδες σήμανσης και ενημέρωσης, την εγκατάσταση ξύλινων φυλακίων πληροφόρησης και περιφρούρησης σε τρεις συγκεκριμένες εισόδους και ενός στο εσωτερικό της Πνύκας, την τοποθέτηση φυλακτικού προσωπικού ημέρας και νύχτας και την αισθητική αναβάθμιση του συνόλου του αρχαιολογικού χώρου και του περιμετρικού αστικού ιστού (πεζόδρομοι, φυτεύσεις, αποκατάσταση τοπίου).  

Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου Λουμπαρδιάρη [Πηγή: http://www.panoramio.com/photo/90809850 ]

Από όλα τα παραπάνω, το Δικαστήριο διαμόρφωσε την κρίση, πως καθίσταται σαφές ότι ο αρχαιολογικός χώρος των τριών δυτικών λόφων της Αθήνας αποτελεί αντικείμενο ιδιαίτερης μέριμνας για την ανάδειξη και προβολή του, συνεπώς νομίμως χαρακτηρίστηκε ως οργανωμένος.

Ωστόσο έγινε δεκτό ότι η προσβαλλομένη πράξη, κατά το μέρος που επιτρέπει την είσοδο επισκεπτών στον οργανωμένο αρχαιολογικό χώρο των λόφων Πνύκας, Νυμφών και Μουσών – Φιλοπάππου μόνο κατά τη διάρκεια της ημέρας και όχι και της νυκτός, έστω με ελεγχόμενη είσοδο, είναι μη νόμιμη και ακυρωτέα, δεδομένου ότι δεν προέκυψε από την εξέταση της υπόθεσης ότι το μέτρο της απαγόρευσης νυχτερινής πρόσβασης στο σύνολο του αρχαιολογικού χώρου των Δυτικών Λόφων της Αθήνας είναι πρόσφορο για την αντιμετώπιση του προβλήματος που αναδεικνύεται από τις σχετικές εισηγήσεις, αναφορές και καταγγελίες ως το σοβαρότερο όλων, ήτοι των επιθέσεων κατά της εξωτερικής περίφραξής του. Και τούτο, διότι αφ΄ ενός οι καταγγελλόμενες επιθέσεις γίνονται από την εξωτερική πλευρά αυτού και όχι μέσα από τον αρχαιολογικό χώρο και αφ΄ ετέρου δεν γίνονται μόνο κατά τη νύχτα, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις έχουν σημειωθεί και κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Ομοίως απρόσφορο κρίθηκε το μέτρο της εν λόγω απαγόρευσης και για την αποτροπή πυρκαγιών, αφού και οι δύο καταγγελθείσες πυρκαγιές πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της ημέρας, κατά δε τα διδάγματα της κοινής πείρας η πρόκληση πυρκαγιάς είναι δυνατή και από την εξωτερική πλευρά των λόφων.

Ο Δημήτρης Πικιώνης στην Αίγινα με 4 από τα 5 παιδιά του (1937) [Πηγή: http://www.mixanitouxronou.gr ]

Από τα στοιχεία που ελήφθησαν υπ΄ όψη για την έκδοση της προσβαλλόμενης απόφασης προκύπτει ότι η υφισταμένη κατάσταση στους Δυτικούς Λόφους των Αθηνών, που αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της χώρας, δικαιολογεί πράγματι τη λήψη αποτελεσματικών μέτρων για την προστασία και την ανάδειξή του.

Λαμβάνοντας όμως υπ΄ όψη ότι: α) ο χώρος αυτός, εκτός από αρχαιολογικός έχει και την ιδιότητα του χώρου πρασίνου, περιπάτου και αναψυχής για τους κατοίκους της πόλης, τουλάχιστον κατά τον τελευταίο αιώνα, είναι δε διαμορφωμένος έτσι ώστε να επιτελεί αυτό τον ρόλο, β) ότι από κανένα στοιχείο του φακέλου δεν προκύπτει η πρόκληση βλάβης στα μνημεία ούτε γίνεται επίκληση κινδύνου των μνημείων από καθ΄ εαυτή την ανθρώπινη παρουσία κατά τις βραδινές ώρες και γ) ότι σκοπός του ν. 3028/2002 είναι το δικαίωμα του πολίτη για πρόσβαση στα πολιτιστικά αγαθά να ασκείται υπό τους εντελώς αναγκαίους περιορισμούς ως προς τη φύλαξη και συντήρησή τους, η απαγόρευση της νυχτερινής πρόσβασης των επισκεπτών υπερακοντίζει τον σκοπό προς τον οποίο τίθεται, εφ΄ όσον δεν προκύπτει ότι εξετάστηκε η δυνατότητα λήψης ηπιότερων μέτρων.

Ειδικότερα, δεν προκύπτει ότι εξετάστηκε από το ΚΑΣ, αν θα ήταν δυνατή η αποτελεσματική φύλαξη του χώρου μόνο με την αύξηση του προσωπικού φύλαξης ή αν θα μπορούσε να απαγορευθεί η πρόσβαση μόνο στα σημαντικότερα μνημεία του χώρου, με επαρκή φύλαξη καθενός από αυτά. Δεν εξετάστηκε η λήψη μέτρων προσφορότερων και ηπιότερων για την αντιμετώπιση του κινδύνου πυρκαγιάς από την πλήρη απαγόρευση εισόδου τη νύχτα (ύπαρξη πυροσβεστικού οχήματος στην περιοχή, περίπολοι εσωτερικά και εξωτερικά στην περίμετρο των λόφων). Ως προς δε την αποτροπή καταστροφής της περίφραξης του μνημείου της Πνύκας, δεν εξετάστηκε αν θα ήταν εξ ίσου αποτελεσματική η τοποθέτηση φυλάκων ειδικά για την προστασία της.

Σόφη Παυλάκη, Δικηγόρος

Σούρουπο στον Άρειο Πάγο [Πηγή: https://fotamag.wordpress.com ]

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ:

– Κόκλα Ιωάννα, Κοινωνική και Πολεοδομική διάσταση του Λόφου Φιλοπάππου ως κοινόχρηστου χώρου και των προτεινόμενων παρεμβάσεων σε αυτόν (πτυχιακή εργασία), ΑΤΕΙ Πειραιά Τμ. Πολιτικών Δομικών Έργων, Αθήνα 2006.

– Κωνσταντινίδης Άρης, Για την Αρχιτεκτονική, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2011.

– Πικιώνης Δημήτρης, Έργα Ακροπόλεως, εκδ. Ίνδικτος, 2001.

– Πικιώνης Δημήτρης, Κείμενα, εκδ. ΜΙΕΤ, 2010.

– Σεφέρης Γιώργος, Έξι νύχτες στην Ακρόπολη, εκδ. Ερμής.

– Σταματίου Ελένη, Μαυρομάτη Ελευθερία, Περιβαλλοντικά και πολεοδομικά ζητήματα στα ιστορικά κέντρα των ελληνικών πόλεων – Διοικητική παθογένεια, αδυναμίες, δυνατότητες και προοπτικές – Ανάλυση περιπτώσεων και συμβολή των αρχαιολογικών υπηρεσιών, σε: περιοδικό «Περιβάλλον & Δίκαιο» τ. 1/2015, σ. 14, http://www.nbonline.gr/journals/

________________________________

ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ:
Άρθρο 5 § 1: «Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητα του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη».
Άρθρο 24 §§ 1, 6: «1. Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωμα του καθενός. Για τη διαφύλαξη του το Κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά μέτρα στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων. Η σύνταξη δασολογίου συνιστά υποχρέωση του Κράτους. Απαγορεύεται η μεταβολή του προορισμού των δασών και των δασικών εκτάσεων, εκτός αν προέχει για την Εθνική Οικονομία η αγροτική εκμετάλλευση ή άλλη τους χρήση, που την επιβάλλει το δημόσιο συμφέρον. 6. Τα μνημεία, οι παραδοσιακές περιοχές και τα παραδοσιακά στοιχεία προστατεύονται από το Κράτος. Νόμος θα ορίσει τα αναγκαία για την πραγματοποίηση της προστασίας αυτής περιοριστικά μέτρα της ιδιοκτησίας, καθώς και τον τρόπο και το είδος της αποζημίωσης των ιδιοκτητών».

.

dasarxeio.com

ΚατηγορίεςUncategorized

Tags: Αρχαιολογικοί χώροι, Νομολογία, Πολιτισμικό τοπίο, Συμβούλιο της Επικρατείας, Σοφία Παυλάκη