Μια ολοκληρωμένη πολιτική της ΕΕ για την Αρκτική – Συχνές ερωτήσεις

Βρυξέλλες, 27 Απριλίου 2016

Η Ύπατη Εκπρόσωπος και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δίνουν ολοκληρωμένη απάντηση στις προκλήσεις της Αρκτικής.

1. Ποια είναι η περιοχή της Αρκτικής;

Παρότι υπάρχουν διάφοροι ορισμοί για την Αρκτική, η έννοια «περιοχή της Αρκτικής» που χρησιμοποιείται στην κοινή ανακοίνωση καλύπτει την περιοχή γύρω από τον Βόρειο Πόλο βορείως του Αρκτικού Κύκλου (γεωγραφικό πλάτος 66° και 32 λεπτά βόρεια). Περιλαμβάνει τον Αρκτικό Ωκεανό και εδάφη των οκτώ κρατών της Αρκτικής: του Καναδά, της Δανίας (συμπεριλαμβανομένης της Γροιλανδίας και των Νήσων Φερόε), της Φινλανδίας, της Ισλανδίας, της Νορβηγίας, της Ρωσικής Ομοσπονδίας, της Σουηδίας και των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής.

2. Γιατί η Αρκτική είναι σημαντική για την ΕΕ;

Παρότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν βρέχεται άμεσα από τον Αρκτικό Ωκεανό, συνδέεται άρρηκτα με την Αρκτική. Μας συνδέουν ιστορικοί, οικονομικοί, εμπορικοί και γεωγραφικοί δεσμοί, ενώ πολλές τρέχουσες ευρωπαϊκές δραστηριότητες, χρηματοδοτήσεις, προγράμματα και αποφάσεις έχουν ήδη αντίκτυπο στη βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής.

Ενόψει της κλιματικής αλλαγής και της αυξανόμενης ανθρώπινης δραστηριότητας στην περιοχή απαιτούνται πολλές προσπάθειες για την προστασία της ανοιχτής θάλασσας της Αρκτικής. Η βιώσιμη διαχείριση της ανοιχτής θάλασσας της Αρκτικής, εκτός της εθνικής δικαιοδοσίας, αποτελεί παγκόσμια ευθύνη και αφορά, συνεπώς, και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τρία κράτη της Αρκτικής είναι επίσης κράτη μέλη της ΕΕ: η Δανία, η Σουηδία και η Φινλανδία. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Ένωση διατηρεί στενές σχέσεις με την Ισλανδία και τη Νορβηγία ως μέλη του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου, ενώ χώρες όπως ο Καναδάς και οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι στρατηγικοί εταίροι της ΕΕ.

3. Ποια είναι η περιβαλλοντική κατάσταση στην Αρκτική;

Η αύξηση της θερμοκρασίας στην Αρκτική είναι ραγδαία. Σύμφωνα με την πέμπτη έκθεση αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την κλιματική αλλαγή, οι θερμοκρασίες των μονίμως παγωμένων εδαφών (περμαφρόστ) έχουν αυξηθεί στις περισσότερες περιοχές από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 και προβλέπεται ότι η τάση αυτή θα συνεχιστεί και στο μέλλον. Η εξέλιξη αυτή αποτελεί σοβαρό παράγοντα ο οποίος επιβάλλει τη δέσμευση της ΕΕ για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και την προστασία του περιβάλλοντος της περιοχής.

Καθώς η αύξηση της θερμοκρασίας συνεχίζεται, είναι πιθανόν η Αρκτική να μην έχει πάγους τις θερινές περιόδους σε 20 έως 40 έτη από σήμερα. Η τήξη του πάγου που καλύπτει τη θάλασσα και η ραγδαία πρόοδος της υπεράκτιας τεχνολογίας έχουν οδηγήσει σε αύξηση της ανθρώπινης δραστηριότητας στην περιοχή, π.χ. της ναυτιλίας, του εξορυκτικού κλάδου και της εξόρυξης υδρογονανθράκων.

4. Ποιο είναι το αρμόδιο διεθνές νομικό πλαίσιο για την Αρκτική;

Για την Αρκτική ισχύει εκτεταμένο διεθνές νομικό πλαίσιο στο οποίο περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων:

• Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας (UNCLOS) με την οποία κατοχυρώνονται τα δικαιοδοτικά δικαιώματα των κρατών στις διάφορες θαλάσσιες ζώνες. Η ΕΕ αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος της UNCLOS.

• Ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (ΔΝΟ), ένας ειδικευμένος οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών που έχει την ευθύνη της ασφάλειας της ναυσιπλοΐας και της πρόληψης της θαλάσσιας ρύπανσης από πλοία. Όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ είναι μέλη του ΔΝΟ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει την ιδιότητα του παρατηρητή.

• Το Συμβούλιο της Αρκτικής είναι ένα διεθνές, διακυβερνητικό βήμα που ασχολείται άμεσα με τη βιώσιμη ανάπτυξη και την περιβαλλοντική προστασία της Αρκτικής. Ιδρύθηκε το 1996 και δεν επιλύει διαφορές όσον αφορά τα όρια, τους πόρους ή οποιοδήποτε άλλο ζήτημα σχετικό με θέματα ασφάλειας. Η ΕΕ είναι ad hoc παρατηρητής στο Αρκτικό Συμβούλιο, τρία κράτη μέλη είναι μέλη του Αρκτικού Συμβουλίου (το Βασίλειο της Δανίας, η Φινλανδία και η Σουηδία), ενώ επτά κράτη μέλη είναι μόνιμοι παρατηρητές (η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία, οι Κάτω Χώρες, η Πολωνία, η Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο).

•  Το Ευρω-Αρκτικό Συμβούλιο της Θάλασσας του Μπάρεντς (BΕΑC) είναι το βήμα διακυβερνητικής και διαπεριφερειακής συνεργασίας στην περιοχή της θάλασσας του Μπάρεντς. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι πλήρες μέλος.

•  Η Βόρεια Διάσταση είναι μια κοινή πολιτική μεταξύ της ΕΕ, της Ρωσίας, της Νορβηγίας και της Ισλανδίας. Ξεκίνησε το 1999 με στόχο να παρέχει ένα πλαίσιο για την προώθηση του διαλόγου και την ανάπτυξη συγκεκριμένης συνεργασίας σε θέματα, όπως είναι η οικονομία, ο πολιτισμός, το περιβάλλον και οι μεταφορές.

•  Η σύμβαση OSPAR έχει ως στόχο την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και των οικοσυστημάτων από τις αναδυόμενες απειλές που σχετίζονται με τη ρύπανση, τις θαλάσσιες δραστηριότητες, σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή και την αυξημένη ανθρώπινη παρουσία.

5. Ποια είναι η συμβολή της ΕΕ στις εργασίες που πραγματοποιούνται στην Αρκτική;

Τα συμφέροντα της ΕΕ στην περιοχή της Αρκτικής αφορούν πολλούς τομείς, όπως είναι, μεταξύ άλλων, το περιβάλλον, η ενέργεια, οι μεταφορές και η αλιεία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση συμμετέχει ενεργώς εδώ και χρόνια στη συνεργασία για την Αρκτική, και ιδιαίτερα στην κοινή πολιτική για τη Βόρεια Διάσταση με τη Ρωσία, τη Νορβηγία, την Ισλανδία, τη Φινλανδία και τη Σουηδία, και στο Ευρω-Αρκτικό Συμβούλιο της Θάλασσας του Μπάρεντς. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συμμετέχει επίσης ως ad hoc παρατηρητής στο Αρκτικό Συμβούλιο εδώ και πολλά έτη και έχει συμβάλει στο έργο του Αρκτικού Συμβουλίου.  

Η ΕΕ αποτελεί έναν εκ των σημαντικότερων συνεισφερόντων στην έρευνα που αφορά την Αρκτική: από το 2002 δεσμεύτηκε από τον προϋπολογισμό της ΕΕ ποσό ύψους 200 εκατ. EUR, πέραν των επιμέρους εισφορών των κρατών μελών. Πρόσφατα και τρέχοντα προγράμματα ασχολούνται με ποικίλα θέματα με στόχο να διαμορφωθεί πλήρης εικόνα του μεταβαλλόμενου τοπίου της Αρκτικής. Ένας τομέας της έρευνας αφορά τις επιπτώσεις που έχει η κλιματική αλλαγή στο οικοσύστημα της περιοχής και σε βασικούς οικονομικούς κλάδους. Σε άλλα έργα μελετάται η εξέλιξη της παγοκάλυψης, των παγετώνων και των στρωμάτων πάγου της Αρκτικής Θάλασσας, ιδίως η επιρροή της τήξης τους στη στάθμη της θάλασσας. Ένα έργο στο οποίο συμμετείχαν όλες οι χώρες της Αρκτικής κατέληξε για πρώτη φορά σε ενιαία αξιολόγηση των εδαφολογικών συνθηκών της περιοχής, τον Άτλαντα των Εδαφών του Βόρειου Πολικού Κύκλου (atlas of Northern Circumpolar Soils). Τέλος, πολλά έργα είχαν ως αντικείμενο την ενίσχυση των ερευνητικών υποδομών στην περιοχή, μεταξύ άλλων, με την αξιοποίηση του δικτύου Interact απαρτιζόμενο από 70 επίγειους σταθμούς διασκορπισμένους σε ολόκληρη την περιοχή.

Ο ελεγχόμενος από κράτη μέλη της ΕΕ εμπορικός στόλος αποτελεί έναν εκ των μεγαλύτερων στον κόσμο, και η ευρωπαϊκή βιομηχανία διαθέτει σημαντική πείρα στους τομείς της ναυτιλίας, της ναυπηγικής, της δορυφορικής πλοήγησης, της έρευνας και διάσωσης, και της ανάπτυξης λιμενικών υποδομών, γεγονός που συνεπάγεται σημαντικές προοπτικές για τη στήριξη της ανάπτυξης και παράλληλα για τη διασφάλιση τήρησης των υψηλότερων περιβαλλοντικών προτύπων.

Επιπλέον, η ΕΕ διαθέτει ένα σημαντικό ποσό χρηματοδότησης μέσω διαφόρων πρωτοβουλιών σε αυτόχθονες ομάδες και τοπικούς πληθυσμούς. Στο πλαίσιο των προγραμμάτων χρηματοδότησης της περιόδου συγχρηματοδοτήσεων 2007-2013, προβλέπεται η διάθεση ποσού συνολικού ύψους 1,14 δισ. EUR, ή 1,98 δισ. EUR αν συνυπολογισθεί η συγχρηματοδότηση των κρατών μελών της ΕΕ. Επιπλέον, την περίοδο 2014-2020, θα πραγματοποιηθούν επενδύσεις άνω του 1 εκατ. EUR στην περιοχή από τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (ΕΔΕΤ) σε στρατηγικούς τομείς, όπως έρευνα και καινοτομία, στήριξη των μικρών επιχειρήσεων και καθαρή ενέργεια.

6. Γιατί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ύπατη Εκπρόσωπος υποβάλλουν σήμερα την παρούσα ανακοίνωση; 

Το 2014, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο ζήτησαν από την Επιτροπή και την Ύπατη Εκπρόσωπο να αναπτύξουν μια ολοκληρωμένη πολιτική για ζητήματα που αφορούν την Αρκτική και ένα πιο συνεκτικό πλαίσιο για τη δράση της ΕΕ και τα προγράμματα χρηματοδότησης. Οι εξελίξεις στην περιοχή καθιστούν σαφή την ανάγκη ενισχυμένης απόκρισης της ΕΕ. Η κλιματική αλλαγή στην περιοχή εξελίσσεται ταχύτερα και εντονότερα σε σύγκριση με τις προβλέψεις και η ΕΕ, ως τρίτη μεγαλύτερη πηγή εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, αποτελεί υπεύθυνο εταίρο στο έργο για την ανάσχεση των εν λόγω εξελίξεων.

Στο ίδιο πνεύμα, η βιώσιμη ανάπτυξη είναι τόσο αναγκαία όσο και εφικτή στην περιοχή της Αρκτικής. Η ΕΕ μπορεί ασφαλώς να συμβάλει στην ανάγκη της Αρκτικής για ενίσχυση της κοινωνικοοικονομικής ανθεκτικότητας, όπως επίσης και στους τομείς της επιστήμης, της έρευνας και της καινοτομίας. Η ΕΕ διαθέτει σημαντικούς πόρους, στοιχεία και ερευνητική ικανότητα που μπορεί να αξιοποιήσει για την επίτευξη προόδου σε θέματα περιφερειακής και διεθνούς σημασίας. Όλα τα παραπάνω σημεία περιλαμβάνονται στην κοινή ανακοίνωση που εκδόθηκε σήμερα.

7. Ποια μέτρα προτείνονται;

Η ολοκληρωμένη πολιτική περιλαμβάνει 39 δράσεις για την περαιτέρω ανάπτυξη της πολιτικής της ΕΕ όσον αφορά την Αρκτική σε τρεις στενά συνδεόμενους τομείς:

Α.)  Για την περαιτέρω αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την προστασία του περιβάλλοντος:

• Η ΕΕ έχει ήδη δεσμευτεί να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 40 % έως το 2030 και κατά 80 % έως το 2050, σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Η ΕΕ θα καταβάλει προσπάθειες ώστε η συμφωνία για το κλίμα που επετεύχθη στο Παρίσι πέρυσι τον Δεκέμβριο να εφαρμοστεί σε διεθνές επίπεδο. Ήδη το 20 % του προϋπολογισμού της ΕΕ προορίζεται για μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και μετριασμού της.

• Η ΕΕ είναι πρόθυμη να συνεργασθεί με τα κράτη της Αρκτικής, τους τοπικούς πληθυσμούς και τις αυτόχθονες κοινότητες, καθώς και τα συναφή διεθνή φόρουμ, με στόχο να διαμορφωθεί μια φιλόδοξη ατζέντα για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή για την περιοχή της Αρκτικής.

• Η ΕΕ θα συμβάλει επίσης σε διεθνή μέτρα για τον περιορισμό των εκπομπών μαύρου άνθρακα και μεθανίου.

• Η ΕΕ αναμένεται να διατηρήσει τα τρέχοντα επίπεδα χρηματοδότησης για την έρευνα σχετικά με την Αρκτική στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας 2020» (περίπου 20 εκατ. EUR ετησίως). Για το 2016 και το 2017 έχει ήδη δεσμευτεί ποσό ύψους 40 εκατ. EUR που θα διατεθεί σε προγράμματα παρακολούθησης, προγράμματα σχετικά με τις καιρικές και κλιματικές αλλαγές στο βόρειο ημισφαίριο και τη μείωση του περμαφρόστ.

• Είκοσι δύο από τα σημαντικότερα ευρωπαϊκά ιδρύματα στον τομέα της έρευνας για την Αρκτική θα αναπτύξουν ένα ολοκληρωμένο ευρωπαϊκό πρόγραμμα για την έρευνα στους πόλους στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας ΕΕ–PolarNet.

• Η ΕΕ θα στηρίξει τη διακρατική πρόσβαση σε ερευνητικές υποδομές στην Αρκτική (ερευνητικούς σταθμούς, επιστημονικά σκάφη και δορυφορική παρατήρηση) και σε ανοικτούς πόρους δεδομένων. Το διαστημικό πρόγραμμα Copernicus της ΕΕ θα στηρίξει τη διεθνή έρευνα για την κλιματική αλλαγή στην Αρκτική.

• Αρκετές διεθνείς περιβαλλοντικές συμφωνίες, όπως είναι η σύμβαση του ΟΗΕ για τη βιολογική ποικιλότητα, έχουν ιδιαίτερη σημασία για την Αρκτική, ωστόσο, δεν εφαρμόζονται από τα συμβαλλόμενα μέρη. Η ΕΕ θα ενθαρρύνει την εφαρμογή τους.

• Οι ρύποι και τα βαρέα μέταλλα που μολύνουν σήμερα τον τροφικό ιστό της Αρκτικής θα πρέπει να εξαλειφθούν σταδιακά έως το 2020.

• Στο πλαίσιο της βιώσιμης διαχείρισης του Αρκτικού Ωκεανού, η ΕΕ υποστηρίζει τη δημιουργία ενός δικτύου προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών στην Αρκτική. Η ΕΕ επιθυμεί να καταρτίσει διεθνή συμφωνία με σκοπό την πρόληψη της άναρχης αλιείας στο κεντρικό Αρκτικό Ωκεανό. Μακροπρόθεσμα, οι θαλάσσιοι βιολογικοί πόροι πρέπει να τελούν υπό τη διαχείριση είτε οργάνωσης διαχείρισης της αλιείας είτε σχετικής συμφωνίας.

Β.)  Προς όφελος της βιώσιμης ανάπτυξης στην περιοχή:

• Το ευρωπαϊκό τμήμα της Αρκτικής πάσχει από έλλειψη επενδύσεων, ενώ μια σειρά χρηματοδοτικών μέσων και υπηρεσιών της ΕΕ επιτρέπουν τη στήριξη της καινοτομίας, της ανάπτυξης υποδομών, όπως είναι η βελτίωση των μεταφορικών συνδέσεων, και των επιχειρήσεων (π.χ. με το επενδυτικό σχέδιο για την Ευρώπη, το διευρωπαϊκό δίκτυο μεταφορών (ΔΕΔ-Μ), το πρόγραμμα Innovfin και το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Επιχειρήσεων, αντίστοιχα). Η Επιτροπή θα καταβάλει προσπάθειες, ώστε να ενισχυθεί ο συντονισμός μεταξύ των προγραμμάτων χρηματοδότησης της ΕΕ που έχουν σημασία για την Αρκτική, να προσδιοριστούν οι βασικές επενδυτικές και ερευνητικές προτεραιότητες και να διευκολυνθεί η ανάπτυξη ικανοτήτων των ενδιαφερόμενων φορέων, με στόχο τη μεγιστοποίηση της χρηματοδοτικής στήριξης για την περιοχή.  

• Τα διαστημικά προγράμματα της ΕΕ και στοχοθετημένα ερευνητικά έργα της ΕΕ θα συμβάλουν στη θαλάσσια ασφάλεια στην περιοχή μέσω της επιτήρησης και της παρακολούθησης της κυκλοφορίας των πλοίων και των μετακινήσεων πάγου (Copernicus) και της παροχής υπηρεσιών πλοήγησης (Galileo).

Γ.)  Όσον αφορά τη διεθνή συνεργασία:

• Η ΕΕ θα εξακολουθήσει να συμμετέχει ενεργά σε διεθνή φόρουμ που σχετίζονται με την Αρκτική, όπως το Αρκτικό Συμβούλιο, το Ευρω-Αρκτικό Συμβούλιο της Θάλασσας του Μπάρεντς και τη Βόρεια Διάσταση.

• Η ΕΕ θα συνεργάζεται με όλους τους εταίρους της στην Αρκτική, όχι μόνον με τρίτες χώρες που έχουν εδάφη στην Αρκτική, αλλά και χώρες που εκδηλώνουν αυξανόμενο ενδιαφέρον για την περιοχή της Αρκτικής, όπως η Κίνα, η Ινδία και η Ιαπωνία, σε θέματα π.χ. επιστήμης και έρευνας.

• Καθώς οι πολιτικές της ΕΕ επηρεάζουν άμεσα την περιοχή, η ΕΕ θα συνεχίσει να συνεργάζεται με τους αυτόχθονες πληθυσμούς της Αρκτικής και τις τοπικές κοινότητες, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα δικαιώματά τους γίνονται σεβαστά και οι απόψεις τους λαμβάνονται υπόψη κατά την τρέχουσα διαμόρφωση των πολιτικών της ΕΕ.

8. Ποια είναι τα επόμενα βήματα;

Προκειμένου να εξασφαλιστεί η συνεκτικότητα, η αποτελεσματικότητα και η συνοχή της πολιτικής της ΕΕ για την Αρκτική, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (κράτη μέλη) και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καλούνται τώρα να εκφράσουν τις απόψεις τους σχετικά με την παρούσα κοινή ανακοίνωση. 

Περισσότερες πληροφορίες

http://eeas.europa.eu/arctic_region/index_en.htm

http://ec.europa.eu/maritimeaffairs/policy/sea_basins/arctic_ocean/index_en.htm