Μέχρι το 1958, δεν τη γνώριζε κανείς. Δεν τη συναντούσε άνθρωπος σχεδόν ποτέ, παρότι δε ζούσε πολύ μακριά του. Και ποτέ δεν υπήρξε «σε αφθονία». Αλλά τώρα, το πιο μικρό θαλάσσιο θηλαστικό, με τους χαρακτηριστικούς σκούρους κύκλους γύρω από τα μάτια, είναι σε άμεσο κίνδυνο. Έχουν απομείνει μόνο 60, στον Κόλπο της Καλιφόρνιας, τη μοναδική περιοχή του κόσμου όπου ζει. «Παράπλευρο» θύμα της παράνομης αλιείας ενός άλλου ψαριού, που καταλήγει «γκουρμέ» τροφή σε ακριβά σερβίτσια. «Ούτε ένα ακόμα δεν πρέπει να πιαστεί» προειδοποιούν οι ειδικοί, διαφορετικά, τα επόμενα δέκα χρόνια, το είδος θα έχει εξαφανιστεί. Αυτή είναι η ιστορία της vaquita, που κανείς δε μπορεί να δει.

Συχνά τη μπερδεύουν με το δελφίνι. Και η αλήθεια είναι ότι μοιάζουν. Αλλά η vaquita έχει μικρότερο ρύγχος, επίπεδα δόντια, και είναι πιο μικρόσωμη από τα «ξαδέλφια» της. «Μικρή αγελάδα» σημαίνει το όνομά της, και της το έδωσαν οι ντόπιοι ψαράδες στον Κόλπο του Μεξικού. Πρώτοι την αναγνώρισαν επιστημονικά οι Νόρις και Φάρλαντ το 1958. Ειδικός σήμερα στη vaquita, ο Αρμάντο Λεγκορέτα, από το Εθνικό Ινστιτούτο Οικολογίας του Μεξικού, μας εξηγεί ποιο είναι, γιατί κινδυνεύει, και τι πρέπει να γίνει για να διασωθεί αυτό το συνεσταλμένο θηλαστικό.

Κυνηγός της ησυχίας

Η vaquita είναι ένα από τα σπανιότερα θαλάσσια θηλαστικά, και το μικρότερο της «οικογένειας» των porpoises. Το μέσο μήκος για τα θηλυκά είναι 1,40 μέτρα. Το αρσενικό είναι λίγο μικρότερο, 1,34. Τα πτερύγιά του είναι αναλογικά μεγαλύτερα από αυτά των συγγενών του.

Ζει σε μια περιοχή 4.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, κοντά στη δυτική ακτή του Άνω Κόλπου της Καλιφόρνιας, εκεί όπου υπάρχουν τα πιο θολά νερά της περιοχής. Τα έχει επιλέξει, στο πλαίσιο μιας «στρατηγικής ησυχίας» για να αποφύγει τους κυνηγούς από τους οποίους κινδυνεύει σε πιο καθαρά νερά.

Τις περισσότερες φορές καταγράφονται να κυκλοφορούν ανά δύο, ή και -σπανιότερα- σε ομάδες των 8-10. Αλλά ένα βασικό χαρακτηριστικό της κοινωνικής τους συμπεριφοράς, είναι η χαλαρότητά τους στη συνάθροιση. Αλλάζουν συχνά θέση, σε χαλαρές ομάδες που, κι αυτές, γρήγορα αλλάζουν. Αναπαράγονται συνήθως γύρω στον Μάρτιο, με κύηση που φτάνει τους 10-11 μήνες. Η μεγαλύτερη ηλικία η οποία έχει καταγραφεί, είναι τα 21 χρόνια. Αυτά, με βάση όσα δεδομένα έχουν καταφέρει να καταγράψουν οι επιστήμονες. Γιατί η vaquita, αποφεύγει τις συναντήσεις.

Δραματική μείωση

«Γιατί είναι τόσο δύσκολο να εντοπιστεί;», ρωτάω τον Αρμάντο Λεγκορέτα. «Είναι ένα πολύ ντροπαλό, άπιαστο είδος. Για να το παρακολουθήσουμε χρειάζονται μεγάλα ωκεανογραφικά πλοιάρια με πολύ εξειδικευμένο εξοπλισμό ώστε να μπορούμε να τα δούμε από μακριά. Ευτυχώς, όπως όλοι οι συγγενείς του, παράγει ακουστικά σήματα, με τη μορφή των κλικς. Χρησιμοποιούν αυτά τα σήματα υψηλής συχνότητας για προσανατολισμό, για εντοπισμό του θηράματός τους και για επικοινωνία. Δημιουργήθηκε, λοιπόν, ειδικός ηλεκτρονικός εξοπλισμός για να αναγνωρίζονται οι ήχοι και να αποθηκεύονται για ανάλυση.»

Οι ήχοι τους δε μοιάζουν με αυτούς των δελφινιών, που εύκολα μπορεί να εντοπίσει το ανθρώπινο αυτί. Η έρευνα δείχνει ότι εκπέμπουν σε συχνότητες πολύ υψηλές για τον άνθρωπο, στα 135 khz, όταν ο άνθρωπος μπορεί να εποεξεργαστεί ήχους μέχρι 20 khz. Οι επιστήμονες από το Ινστιτούτο έχουν τοποθετήσει παθητικούς ακουστικούς καταγραφείς σε 46 σημεία εντός του Καταφυγίου για την Προστασία τους, για να τα εντοπίζουν μέσω των ήχων που εκπέμπουν. Μόνο έτσι μπορούν να βγουν συμπεράσματα για τις κινήσεις -και άρα τον πληθυσμό τους. Και τα συμπεράσματα δεν είναι καθόλου ευχάριστα.

«Από το 1997 χρησιμοποιούμε αυτές τις ακουστικές μεθόδους για να καταγράφουμε τον πληθυσμό τους. Μεταξύ 1997 και 2007, εντοπίσαμε μείωση κατά 58% των ήχων που εκπέμπονταν. Υποθέτουμε ότι η μείωση ήταν αναλογική της μείωσης του πληθυσμού τους. Οπτικά στοιχεία την ίδια περίοδο επαλήθευσαν το συμπέρασμα.»

Το 1997 υπήρχαν 567, το 2008, 245, και σήμερα εκτιμάται ότι έχουν απομείνει μόλις 60.

«Παράπλευρο» θύμα

Ο κυριότερος λόγος που τα οδηγεί προς την εξαφάνιση είναι η αιχμαλωσία τους σε μεγάλα δίχτυα. Αυτό συμβαίνει ήδη από τη δεκαετία του ’40. Η vaquita απειλούνταν από τα δίχτυα που έριχναν οι ψαράδες για να πιάνουν γαρίδες και μικρά ψάρια. Αλλά τα τελευταία χρόνια, η κατάσταση επιδεινώθηκε δραματικά, εξαιτίας της παράνομης αλιείας ενός άλλου ψαριού που ενδημεί στην περιοχή, του totoaba. Η νηκτική του κύστη, ένα όργανο που υπάρχει μόνο στα ψάρια, αποξηραίνεται, βγαίνει παράνομα από τα σύνορα της Καλιφόρνιας και στη συνέχεια στέλνεται στην Κίνα -κατά κύριο λόγο- όπου θεωρείται λιχουδιά και πωλείται για 8-10.000 δολάρια το κιλό.

Η νηκτική κύστη φτάνει στις Ηνωμένες Πολιτείες ή απευθείας στην Κίνα, μέσα σε βαλίτσες ή δέματα. Κάθε μία τιμάται γύρω στα 1.600 δολάρια στο Μεξικό, 5.000 δολάρια στις ΗΠΑ και 10.000 ή 20.000 στην Ασία. Καταναλώνεται στη σούπα, θεωρείται φάρμακο διαφόρων ασθενειών και ανορθωτικό του δέρματος επειδή έχει υψηλή περιεκτικότητα σε κολλαγόνο, έγραφε πρόσφατα ο Guardian. Και η vaquita, που παγιδεύεται στα δίχτυα για τα totoaba, είναι η «κατά λάθος» απώλεια.

Ο «συναγερμός» στην περιοχή

Η εκστρατεία για τη διάσωση του είδους άρχισε πριν από 25 χρόνια. Τα πράγματα πήραν επείγοντα χαρακτήρα το 2008. Τότε, η κυβέρνηση του Μεξικού προσπάθησε με προγράμματα να αποζημιώνει τους ψαράδες για να μειώσουν το ψάρεμα. Αλλά παρατηρήθηκε ότι μεγάλα δίχτυα εντοπίζονταν κάθε μέρα στη θάλασσα -3 με 10 φορές το μέγεθος ενός γηπέδου ποδοσφαίρου, συχνά εγκλωβίζοντας totoaba, δελφίνια, θαλάσσιες χελώνες και θαλάσσια λιοντάρια.

Το 2015, η κυβέρνηση του Μεξικού αποφάσισε να πάρει άμεσα μέτρα, και απαγόρευσε για δύο χρόνια το ψάρεμα με μεγάλα δίχτυα σε όλη την περιοχή εντοπισμού της vaquita στον βόρειο τμήμα του Κόλπου της Καλιφόρνιας.

Όμως, «οι νηκτικές κύστες πωλούνται προς 8.000 δολάρια το κιλό παράνομα στις κινεζικές αγορές. Με τέτοιες τιμές, φαντάζεστε πόσο δύσκολο είναι να καταπολεμηθεί η παράνομη δραστηριότητα», μου λέει ο Αρμάντο Λεγκορέτα.

Μπορεί πια να σωθεί η vaquita;

Ο Ομάρ Βιντάλ, επικεφαλής του WWF Μεξικού, που εργάζεται για τη διατήρηση του είδους από το 1980, είπε πρόσφατα -και οι New York Times έγραψαν: «Κάθε vaquita μετράει. Δε μπορεί να πεθάνει ούτε ένα ακόμη. Αν ο πρόεδρος θέλει να σώσει το είδος, αυτή τη στιγμή το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να απαγορεύσει εντελώς το ψάρεμα με δίχτυα και να ελέγξει την εφαρμογή του. Δεν υπάρχει χρόνος να γίνει οτιδήποτε άλλο».

«Ούτε μία ακόμη δεν πρέπει να πιαστεί κατά λάθος αν θέλουμε να επανακάμψει ο πληθυσμός τους. Αν σταματήσει να παγιδεύεται κατά λάθος στα μεγάλα δίχτυα, ο πληθυσμός της μπορεί να φτάσει τα επίπεδα του 2008 ως το 2050, και τα επίπεδα του 1997 -567 πλάσματα- το 2075». Και επειδή αυτό σημαίνει δεκαετίες ολόκληρες , «η στρατηγική δε μπορεί να βασίζεται στις αποζημιώσεις. Η αλιεία στην περιοχή θα πρέπει να ξαναρχίσει, με εναλλακτικές μεθόδους. Αυτή είναι η τελική λύση. Ήδη, η κυβέρνηση και μη-κυβερνητικές οργανώσεις έχουν επεξεργαστεί τη μέθοδο για ψάρεμα γαρίδας με ένα μικρό δίχτυ, που δε θα θέτει σε κίνδυνο τη vaquita. Μεξικό και Ηνωμένες Πολιτείες συνεργάζονται για τη διάσωσή της», τονίζει ο Αρμάντο Λεγκορέτα.

Αν η μείωση του είδους συνεχιστεί με αυτό τον ρυθμό, εκτιμάται ότι σε δέκα χρόνια το είδος δε θα υπάρχει. «Μπορεί ακόμη και τώρα, με μόλις 60 να απομένουν, να διασωθεί;», ρωτάω τον μεξικανό επιστήμονα. «Άλλα είδη, όπως η βόρεια θαλάσσια φώκια και η φώκια της Γουαδελούπης μειώθηκαν μέχρι που έμεινε ένας πληθυσμός ελάχιστων μονάδων, και σήμερα είναι υγιείς πληθυσμοί με χιλιάδες ζώα. Οπότε, υπάρχει ελπίδα για τη vaquita.»

πηγές: μελέτη Rojas-Bracho, Armando M. Jaramillo-Legoretta, μελέτη Norris and McFarland, Guardian, New York Times

κεντρική φωτογραφία: σκίτσο του Pieter A. Folken

Αναδημοσίευση από: www.ert.gr