Δάφνη, η φωτεινή παρθένα
Anna Papamanoli-Guest
Αρχαιολόγος-Εθνολόγος
Μέλος της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας
Η Δάφνη, η φωτεινή παρθένα, έχει διασχίσει αιώνες και πολιτισμούς, έχοντας στεφανώσει νικητές, αθλητές, βασιλείς και στρατηλάτες. Το κείμενο αυτό αναφέρεται στον πασίγνωστο μύθο του άτυχου έρωτα του Απόλλωνα και της μεταμόρφωσης της Δάφνης σε δέντρο, αλλά και στο πώς, σύμφωνα με τον Οβίδιο, η Δάφνη έφτασε να στεφανώνει τους ένδοξους άνδρες, ή να συνδεθεί με το Μαντείο των Δελφών, σύμφωνα με τον Παυσανία. Αν και ποτέ δεν θα μάθουμε αν η Πυθία μασούσε πράγματι φύλλα δάφνης για να βρεθεί σε έκσταση, εκείνο που ξέρουμε είναι ότι πρόκειται για ένα φυτό με πολλές και πολύτιμες ιδιότητες. Αυτές οι εξαγνιστικές και ηρεμιστικές ιδιότητες καθιστούν απλή και αυτονόητη της συσχέτισή της με το απολλώνιο φως, τη γνώση και τη μαντική, αλλά και την παρουσία της σε έθιμα και παραδόσεις από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας.
Ακολουθούν αποσπάσματα από το κείμενο. Το πλήρες κείμενο μπορείτε να το διαβάσετε στο περιοδικό «Αρχαιολογία και Τέχνες», τεύχος 110, Μάρτιος 2009
Ιστορία ενός χαμένου έρωτα
Η δόξα της ∆άφνης έχει διασχίσει πολιτισμούς και αιώνες σε σημείο που θα μπορούσε να… επαναπαύεται στις δάφνες της, αφού έχει στεφανώσει όλους τους ένδοξους νικητές, αθλητές, βασιλείς και στρατηλάτες, στην Ευρώπη τουλάχιστον.
Τη δικαιολογία μάς δίνει στις Μεταμορφώσεις ο Οβίδιος.[1] Εκεί, με μια πολυκύμαντη ιστορία μάς εξηγεί γιατί η δάφνη στεφανώνει τους ένδοξους άντρες.
Αίτιος και υπεύθυνος για όλα ήταν το πονηρό και παντοδύναμο παλιόπαιδο που ονομάζεται Έρως. Επειδή ο Απόλλων τόλμησε να ισχυρισθεί ότι σ’ αυτόν μόνο ταιριάζουν το τόξο και τα βέλη, ο Έρως, για εκδίκηση, του εκτόξευσε αόρατο βέλος πάθους για τη ∆άφνη, ενώ συγχρόνως χτυπούσε το κορίτσι με το αντίθετο συναίσθημα. Ύστερα από ξέφρενο κυνηγητό και περιπέτειες, τη στιγμή που η κόρη θα έπεφτε στις αγκάλες του θεού, με κραυγή απελπισίας ζήτησε από τον πατέρα της, τον ποταμό Πηνειό, να τη μεταμορφώσει σε δέντρο (εικ. 1). Έτσι βρέθηκε καταπράσινη και λαμπερή στις όχθες του ποταμού με τα πόδια ριζωμένα βαθιά στη μητέρα της, τη μάνα Γη. Πικραμένος τότε ο Απόλλων, είπε αφού δεν θα γίνεις γυναίκα μου, θα είσαι για πάντα το δέντρο μου.
1. Η ∆άφνη μεταμορφώνεται σε δένδρο. Ψηφιδωτό. Πάφος, 3ος αι. μ.Χ.
Στη συνέχεια, ο Οβίδιος υπαγορεύει στον Απόλλωνα να πει στη ∆άφνη ότι θα συνοδεύει τους λατίνους αρχηγούς, ότι θα είναι παρούσα στους θριάμβους στο Καπιτώλιο, ότι θα προστατεύει και θα στολίζει την πόρτα του αυτοκράτορα Αυγούστου.
Βέβαια, πριν από τη ρωμαϊκή εποχή, η δάφνη είχε στεφανώσει όλους τους νικητές στα Πύθια των ∆ελφών.
Χάρις όμως στον Οβίδιο, που έγραφε για να κολακεύσει τους ισχυρούς Ρωμαίους, η ∆άφνη είχε κοινωνική προαγωγή από τις όχθες του Πηνειού στους θριάμβους αυτοκρατόρων. Έτσι έφτασε και ως εμάς, στην αναλυτική της μορφή, η ιστορία του απελπισμένου έρωτα του Απόλλωνα.
Πιο στενά δεμένο με το χώρο, αν και μακρύτερα στο χρόνο, είναι το κείμενο του Παυσανία που αναφέρει ότι στους ∆ελφούς αρχικά το Μαντείο ανήκε στη Γη που το παρέδωσε σε μία από τις Νύμφες, τη ∆άφνη.[2] Ο δε Πλούταρχος έχει μια εκδοχή συγγενή με αυτήν του Οβίδιου.[3]
Ο μύθος του άτυχου έρωτα του Απόλλωνα και της μεταμόρφωσης της ∆άφνης είχε ευρύτατη διάδοση από τον 1ο έως και τον 3ο αι. μ.Χ., αν κρίνει κανείς από τα κείμενα και τις απεικονίσεις, όπως αυτές των ψηφιδωτών της Πάφου. Ήταν όμως γνωστός και απεικονισμένος τουλάχιστον από τον 5ο αι. π.Χ. (εικ. 2).
2. Ο Απόλλων κυνηγά τη ∆άφνη. Βρετανικό Μουσείο, 5ος αι. π.Χ.
Είναι καταφανές ότι ο μύθος εξηγεί και δικαιολογεί τη σχέση του φυτού δάφνη με τους χρησμούς του Μαντείου των ∆ελφών, θέμα γνωστό και πολυσυζητημένο, όπου το καλό και το κακό διαπλέκονται εσαεί.[4] Το αν η Πυθία μασούσε φύλλα δάφνης για να βρεθεί σε έκσταση δεν θα το μάθουμε ποτέ. Είναι όμως πολύ απλό να εξετάσουμε τις φυσικές ιδιότητες του φυτού.
Στην ελληνική ύπαιθρο, παρόλο που η παγκοσμιοποίηση έχει ισοπεδώσει και μετουσιώσει έθιμα και παραδόσεις, η δάφνη συνεχίζει να εκφράζει τη φωτεινή, παρθένα άνοιξη με την οποία ταυτίζονται τα νεαρά κορίτσια που γυρίζουν στους λόφους, μαζεύουν δάφνες και τραγουδούν όλες οι ∆άφνες είν’ εδώ κι όλες δαφνολογιούνται…
Οι νεαρές Ελληνίδες της υπαίθρου δεν γνωρίζουν τον Οβίδιο, ίσως όχι την Πυθία, και έχουν ασφαλώς πολύ κακή γνώμη για αρχαίους θεούς, όπως ο Απόλλων. Γνωρίζουν όμως τον Πηνειό που υπάρχει ακόμα –προς το παρόν– και τις δάφνες που πάνω στους λόφους πάλλονται από φως.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Οβίδιος, Μεταμορφώσεις, 1.453-565.
[2] Παυσανίας, 10.5.6.
[3] Πλούταρχος, Θησεύς 18.1.
[4] P. Amandy, La mantique apollinienne à Delphes, Νέα Υόρκη 1975.
Πηγή: www.archaiologia.gr
ΚατηγορίεςΧλωρίδα
Αφήστε μια απάντηση