Τα Διαχειριστικά Σχέδια των Δασών και οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες κλειδιά για χωροταξία και παραγωγική ανασυγκρότηση της υπαίθρου
Υπό Δρ. Σ. Γκατζογιάννη
Πριν από ένα χρόνο και ενόψει των σχεδιαζόμενων τότε ρυθμίσεων του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης για την οριοθέτηση βοσκήσιμων εκτάσεων, στάλθηκε επιστολή (24-11-2015) προς τους αξιότιμους Υπουργούς κ. Ευάγγελο Αποστόλου και κ. Γιάννη Τσιρώνη (Αναπληρωτή Υπουργό τότε Περιβάλλοντος υπεύθυνο για τα δάση) με το περιεχόμενο που ακολουθεί και το οποίο αποκτά σήμερα επικαιρότητα επ’ ευκαιρία της διαβούλευσης για τις προδιαγραφές εκπόνησης δασοπονικών μελετών:
Αξιότιμοι κύριοι Υπουργοί,
παρακολουθώ με αγωνία τις πρωτοβουλίες που αναπτύσσετε, τόσο στον τομέα των δασών όσο και στην ορεινή κτηνοτροφία, και ανησυχώ γιατί προωθούνται ξανά, δηλαδή και με τη σημερινή κυβέρνηση, δράσεις με τομεακή λογική και φοβάμαι ότι οι πιθανότητες για μια αποτελεσματική εφαρμογή και επιτυχία, φιλόδοξων κατά τα άλλα στόχων, είναι περιορισμένες.
Δεν μπορούν για παράδειγμα με βεβαιότητα να οριοθετηθούν στον ορεινό χώρο βοσκήσιμες γαίες και να κατοχυρωθούν στη συνέχεια ως κτηνοτροφικές, από άποψη χρήσης, αν προηγουμένως δεν προηγηθεί κάποιο σχέδιο χωροταξίας και προπάντων αν δεν συνδυαστεί η ενέργεια αυτή με αποφάσεις διαχείρισης και εκμετάλλευσης των δασών. Η διαχείριση των δασικών εκτάσεων στις οποίες εστιάζει πχ. το προωθούμενο σχετικό νομοσχέδιο, ρυθμίζεται μέσω της δασικής νομοθεσίας και σύμφωνα με τα εκάστοτε σχέδια διαχείρισης των δασών, μια πραγματικότητα που δεν μπορεί να αλλάξει λόγω του Ν.998/89 και των συνταγματικών περιορισμών.
Είναι πολλά τα παραδείγματα περιοχών όπου κατασκευάστηκαν δαπανηρά έργα βελτίωσης βοσκοτόπων, από Δήμους και Υπηρεσίες του Υπουργείου Γεωργίας, για να έρθουν εν συνεχεία δασικές αποφάσεις απαγόρευσης της βόσκησης στις περιοχές αυτές, εξαιτίας περιορισμών που επιβάλλονται μετά από υλοτομικές και άλλες εργασίες.
Είναι επίσης κοινό μυστικό ότι οι δασικές υπηρεσίες σταματούν αναίτια την παραγωγική αξιοποίηση δασών σε περιοχές του δικτύου Νατούρα 2000, είτε επειδή αγνοούν την κοινοτική νομοθεσία, είτε επειδή λανθασμένα κατανοούν ή ερμηνεύουν ότι αλλάζουν χρήση οι περιοχές αυτές και αποκτούν μόνο προστατευτικό χαρακτήρα.
Η λύση στο πρόβλημα αυτό βρίσκεται, κύριοι Υπουργοί, στα χέρια σας και ιδιαίτερα στην αρμοδιότητα του ΥΠΕΚΑ και μπορεί να δοθεί μόνο με εξορθολογισμό των ακόλουθων δυο διαδικασιών:
Α) Η εκπόνηση Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών (ΕΠΜ) και Σχεδίων διαχείρισης των Εθνικών Πάρκων (ΕΠ) και
Β) Η κατάρτιση σύγχρονων και ολοκληρωμένων σχεδίων διαχείρισης των ελληνικών δασών.
Για Α: Τα Εθνικά Πάρκα συμπεριλαμβάνουν σήμερα στην έκτασή τους πολλά από τα παραγωγικότερα δάση της χώρας (Ορεινή Ροδόπη, Πίνδο, Οίτη κλπ.) καθώς και σημαντικές δασικές εκτάσεις όπου ασκείται ορεινή κτηνοτροφία. Η διαχείριση των ΕΠ βασίζεται στη δημιουργία ζωνών προστασίας και διαχείρισης, όπου και ρυθμίζονται δυο ζητήματα: 1) η κατά χώρο διαβάθμιση της προστασίας και 2) ο καθορισμός επιτρεπόμενων και μη χρήσεων στις διάφορες ζώνες. Λαμβάνει χώρα δηλαδή ένα είδος χωροταξίας, μόνο που τη βαρύτητα έχει στην προκειμένη περίπτωση η προστασία, ενώ οι χρήσεις γης, οι οποίες είναι και το κλειδί για την προστασία και την οικονομική ανάπτυξη των περιοχών αυτών, παίζουν δευτερεύοντα ρόλο. Αυτό οφείλεται αφενός μεν στη περιβαλλοντική νομοθεσία και αφετέρου στο γεγονός ότι στην εκπόνηση των ΕΠΜ δεν συμμετέχουν, κατά κανόνα, στελέχη με εξειδίκευση σε θέματα διαχείρισης φυσικών πόρων, χωροταξίας και οικονομικής ανάπτυξης.
Η επανεξέταση δηλαδή της διαδικασίας ζώνωσης που λαμβάνει χώρα στις ΕΠΜ και ενδεχομένως και στα διαχειριστικά σχέδια των Φορέων, ώστε αυτή να πάρει το χαρακτήρα πραγματικού σχεδίου χωροταξίας, μπορεί να διαμορφώσει ένα διαρκές πλαίσιο κατανομής των χρήσεων στο χώρο και κατ’ επέκταση και για την άσκηση της κτηνοτροφίας.
Για Β: Η παλαιότητα των προδιαγραφών εκπόνησης διαχειριστικών σχεδίων των δασών (1953, 1965) δεν επιτρέπει στους δασικούς να κάνουν σκέψεις χωροταξίας, ή να ενσωματώσουν κοινοτικές οδηγίες, που αφορούν τόσο την αειφορία των δασών όσο και τη βιοποικιλότητα και την οδηγία 92/43. Για το λόγο αυτό τα ανά δεκαετία και υποχρεωτικώς συντασσόμενα διαχειριστικά σχέδια επικεντρώνονται ακόμα και σήμερα στην ξυλοπαραγωγή, χαρακτηρίζοντας εκ προϊμίου όλες τις άλλες χρήσεις (κτηνοτροφία, αναψυχή, προστασία κλπ.) ως δευτερεύουσες.
Ειδικότερα δε όσον αφορά την κτηνοτροφία, ενώ κατά την εκπόνηση των διαχειριστικών μελετών καταγράφεται το ζωικό κεφάλαιο, οι εκτάσεις που βόσκονται και η βοσκοϊκανότητα της περιοχής, συγκεντρώνονται δηλαδή ικανές πληροφορίες για σχεδιασμό της διαχείρισης των βοσκοτόπων, εντούτοις το μόνο μέτρο για την κτηνοτροφία που περιλαμβάνεται στις αποφάσεις των σχεδίων αυτών είναι κατά κανόνα οι κατά χώρο και χρόνο απαγορεύσεις της βόσκησης.
Δηλαδή, οι αποφάσεις ξύλευσης/ υλοτομιών καθορίζουν και την άσκηση της κτηνοτροφίας.
Τι μπορεί σήμερα να γίνει, ώστε να συνεισφέρει ουσιαστικά η διαδικασία σύνταξης των διαχειριστικών μελετών των δασών στην παραγωγική ανασυγκρότηση τόσο της δασοπονίας όσο και της ορεινής κτηνοτροφίας;
1) Άμεση αναθεώρηση του ισχύοντος πλαισίου προδιαγραφών και 2) Επιμόρφωση δασολόγων τόσο στελεχών της δασικής υπηρεσίας όσο και ιδιωτών μελετητών πάνω σε θέματα διαχείρισης δασών[1].
Η αναθεώρηση του πλαισίου πρέπει και μπορεί, εκτός των άλλων, να περιλαμβάνει δεσμευτικά δυο διακριτά κεφάλαια: Ένα κεφάλαιο περί “αξιολόγησης δασικών λειτουργιών και χρήσεων γης” και ένα κεφάλαιο περί “χωροταξίας σε επίπεδο δάσους“.
Το πρώτο πρέπει να αναδεικνύει τον πολυλειτουργικό ρόλο των δασών, ώστε να είναι σε θέση ο μελετητής να ενσωματώνει, στις αποφάσεις του σχεδίου, απόψεις προστασίας της βιοποικιλότητας και του οικοσυστήματος γενικότερα. Το δεύτερο κεφάλαιο πρέπει να επικεντρώνεται στις μορφές χρήσης που πρέπει να υποστηριχθούν στο εκάστοτε δάσος και να ρυθμίζει αυτές κατά χώρο και χρόνο και μάλιστα σε μακροπρόθεσμη βάση, όπως επιβάλει η σύγχρονη αντίληψη περί αειφορίας των δασών.
Με τον τρόπο αυτόν, δηλαδή με μια ολοκληρωμένη και αειφορική διαχείριση των δασών, μπορούν να ρυθμίζονται μέσω των διαχειριστικών σχεδίων όλες χρήσεις που κρίνονται αναγκαίες σε ένα δάσος, αποφεύγοντας τα τομεακά επιμέρους σχέδια (διαχείρισης βοσκόμενων εκτάσεων, δασικής αναψυχής, αντιπυρικής προστασίας, προστασίας της βιοποικιλότητας κλπ.), τα οποία είναι δαπανηρά και με προβλήματα συντονισμού με άλλες χρήσεις κατά την εφαρμογή.
Επιπλέον δημιουργείται και μια ενιαία βάση πληροφοριών για το σύνολο των χρήσεων και δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται στον ορεινό χώρο, αποφεύγοντας έτσι δαπάνες για πολλαπλές χαρτογραφήσεις, στις οποίες οδηγεί η τομεακή λογική που αναφέρθηκε παραπάνω.
Αν καταγράψει κανείς σήμερα τις χαρτογραφήσεις που πραγματοποιούνται σε μια δασική περιοχή μπορεί να συγκεντρώσει πολυάριθμες και τις περισσότερες φορές ασυντόνιστες μεταξύ τους γεωγραφικές βάσεις πληροφοριών που δημιουργούνται από διαφορετικούς φορείς, όπως δασικό κτηματολόγιο, δασικοί χάρτες, τοπική αυτοδιοίκηση, δασική υπηρεσία, διαχειριστικά σχέδια και σχέδια εφαρμογής (οδοποιίας, προστασία κλπ), διαχείριση βοσκοτόπων, Υπουργείο Γεωργίας, ΥΠΕΚΑ, προγράμματα LIFE, Φορείς διαχείρισης ΕΠ κλπ, κλπ. Και όλα αυτά με κοινοτικά ή και εθνικά κονδύλια.
Όλα αυτά δεν αποτελούν απλές σκέψεις ορθολογισμού αλλά διαπιστώσεις και συμπεράσματα από μια πολυετή (1981 – 2015) ερευνητική ενασχόληση του γράφοντα με τα ζητήματα διαχείρισης των δασών και του φυσικού περιβάλλοντος γενικότερα, που ως καταστάλαγμα είχαν τη διαμόρφωση ενός σχεδίου προδιαγραφών εκπόνησης διαχειριστικών σχεδίων για τα ελληνικά δάση. Το σχέδιο αυτό αν και υποβλήθηκε ήδη πριν από 16 χρόνια (1999) στην κεντρική δασική υπηρεσία, εντούτοις εξαιτίας αβελτυρίας πολλών (υπηρεσιακών και μη παραγόντων), όχι μόνο το ίδιο δεν εγκρίθηκε, αλλά ούτε καν απόψεις που διατυπώνονται εκεί, όπως οι παραπάνω για την πολυλειτουργικό ρόλο των δασών και τη χωροταξία σε επίπεδο δάσους, δεν αποτέλεσαν κίνητρο και δεν αξιοποιήθηκαν για μια αναθεώρηση του απαρχαιωμένου σήμερα θεσμικού πλαισίου.
Το “Ιστορικό της Μη έγκρισης των Προδιαγραφών Διαχείρισης Δασών του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών (ΙΔΕ) μπορεί κανείς να το βρει στο συνημμένο της παρούσης σχετικό έγγραφο, όπου με ενάργεια διαπιστώνονται οι αιτίες ή ακόμα και οι ευθύνες που κρατούν τη δασική υπηρεσία στο παρελθόν και δεν επιτρέπουν τον εκσυγχρονισμό της, τουλάχιστον σε ότι αφορά το επίμαχο θέμα της διαχείρισης των δασών.
Είναι ανάγκη, κύριοι Υπουργοί, να επανέλθει στο προσκήνιο το σχέδιο προδιαγραφών του ΙΔΕ, το οποίο έτυχε ήδη ευνοϊκής υποδοχής από το σύνολο των δασικών υπηρεσιών της χώρας (βλέπε συνημμένο έγγραφο) και, αντί να δαπανώνται πρόσθετα χρήματα από τη Γενική Δνση Δασών για αδιέξοδες εμπειρογνωμοσύνες, να προωθηθούν διαδικασίες άμεσης έγκρισης και εφαρμογής του σχεδίου αυτού, ώστε να γίνει κάποτε ένα ξεκίνημα ορθολογισμού στην ελληνική δασοπονική πράξη.
Μια τέτοια ενέργεια μπορεί καθοριστικά να υποστηριχθεί με υπάρχον σχετικό υλικό, όπως είναι α) το τεύχος: “Ανάλυση Τιμών – Αμοιβολόγιο Μελετών Διαχείρισης Δασών/ Δασικών Οικοσυστημάτων, που εκπονήθηκε το 2004 για το σκοπό αυτό, μετά από χρηματοδότηση της Γενικής Διεύθυνσης Δασών και β) Πιλοτική εφαρμογή του ως άνω σχεδίου προδιαγραφών κατά την εκπόνηση του διαχειριστικού σχεδίου του δημοσίου δάσους Παλαιοκάστρου Χαλκιδικής.
Το μεν πρώτο τεύχος είναι αναγκαίο για να μπορούν οι περιφερειακές δασικές υπηρεσίες να προβούν σε αναθέσεις εκπόνησης των διαχειριστικών σχεδίων, σύμφωνα με τις προτεινόμενες προδιαγραφές, ενώ το δεύτερο τεύχος μπορεί να αποτελέσει οδηγό, τόσο για την εκπόνηση και τον έλεγχο εφαρμογής, όσο και προπάντων για την εκπαίδευση των δασολόγων της πράξης.
Με εξαιρετική τιμή
Δρ. Σ. Γκατζογιάννης,
Ειδικός σε θέματα διαχείριση δασών και δασικής οικονομικής
——— ♦ ———
Παραπομπές:
Οι αναγνώστες που δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση στα αρχεία του dropbox, παρακαλούμε να επικοινωνούν με τον κ. Γκατζογιάννη ώστε να τους στέλνει τα συνημμένα κείμενα μέσω e-mail (sgatzo@gmail.com) ή με άλλο τρόπο.
Ε3. Γκατζογιάννης, Σ. 2008. Σχέδιο προδιαγραφών εκπόνησης σχεδίων διαχείρισης δασών/ δασικών οικοσυστημάτων. Β’ Έκδοση. Εργαστήριο Δασικής Διαχειριστικής και Δασικής Οικονομικής του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών. ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. Αυτοτελής έκδοση. 144 σελ. ISBN: 978-960-88241-2-6.
Α45. Γκατζογιάννης, Σ., Ζυγούρα Βαϊα, Βέργος, Σ., Παλάσκας, Δ. 2004. Ανάλυση Τιμών – Αμοιβολόγιο Μελετών Διαχείρισης Δασών/ Δασικών Οικοσυστημάτων. ΙΔΕ/ ΕΘΙΑΓΕ (Αυτοτελής έκδοση, σελ. 47). ISBN 960-86947-8-7.
https://www.dropbox.com/sh/e986ywci5dwre5r/AACe4KpSEpmJxMlJQVAjEPTxa?dl=0
Δ19. Παπαδόπουλος, Σ., Γκατζογιάννης, Σ, Νούσκα Πασχαλίνα, Νίτσας Λ., Στεφανίδης, Δ., Χρυσάφη Ειρήνη, Παλάσκας, Δ. 2011. Σχέδιο διαχείρισης δημοσίου δάσους Παλαιοκάστρου. Δασαρχείο Πολυγύρου – Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών. Αυτοτελής έκδοση (Το τεύχος αυτό αποτελεί την πλέον ολοκληρωμένη εφαρμογή διαχείρισης δάσους με πολλαπλές χρήσεις).
https://www.dropbox.com/sh/c8j92zw6y88p1sf/AADpOmHoS8kWGPsgWR9WesT9a?dl=0
Ε6. Γκατζογιάννης 2015. Το “Ιστορικό της Μη έγκρισης των Προδιαγραφών Διαχείρισης Δασών του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών”
https://www.dropbox.com/sh/e986ywci5dwre5r/AACe4KpSEpmJxMlJQVAjEPTxa?dl=0
Γκατζογιάννης 2014. Υποβολή ενός πρότυπου σχεδίου διαχείρισης δασών και προτάσεις για συγκρότηση ομάδας εργασίας σε ζητήματα διαχείρισης δασών.
Επιστολή 2 στο φάκελο:
https://www.dropbox.com/sh/enyfgu4hph0yk17/AABxWPttm-i0MR0eSWiSpc4La?dl=0
____________
[1] Σχετικές επιστολές, προτάσεις και βοηθήματα έχουν αποσταλεί και πρόσφατα στη Γενική Δνση Δασών.
——— ♦ ———
Διαβάστε περισσότερα για θέματα διαχείρισης δασικών οικοσυστημάτων στο προσωπικό ιστολόγιο του κ. Γκατζογιάννη: gatzogiannis.blogspot.com
.
.
Δημοσιεύτηκε στο dasarxeio.com | 26.01.2017
.
ΚατηγορίεςΔασικά Οικοσυστήματα, Δασική Υπηρεσία, Κτηνοτροφία - Βοσκότοποι
Πόσο δίκιο έχει ο Δάσκαλος! Και συμπληρωματικά σε όσα γράφει προβληματικός είναι και ο τρόπος της κατάρτισης του δασοπονικού χάρτη, ο καθένας με το υπόβαθρό του……..