.

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑΞΑΔΩΝ – ΠΡΟΤΥΠΟ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ & ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ (μέρος Β΄)

Ελένη Ραντζούδη,
Δασολόγος – Περιβαλλοντολόγος

Εικόνα 1 : Εισερχόμενος ο επισκέπτης στον οικισμό των Μεταξάδων, γυρίζει νοσταλγικά πίσω στον χρόνο.

«Βρυσίτσα πετροκάλαμη για τούτο σε καρτέρεσα
να έρθει ο κόσμος για νερό, νερό να μη τους δώσεις
μόνο να τους ρωτήσετε ποιος είναι ο Γιάννης ο βασιλιάς
απ’ όχει εννιά υγιούς και τους εννιά τους πάντρεψε
εννιά νυφάδες παίρνει όλες αφέντ’ τον έλεγαν
όλες μαντήλι τον δώριζαν, η νύφη η μικρότερη
αφέντη δεν τον έλεγε, μαντήλι δεν τον δώριζε.»^[1]

Ο οικισμός των Μεταξάδων παρουσιάζει την ιδιαιτερότητα να διατηρεί μέχρι σήμερα την παραδοσιακή ρυμοτομία του, η οποία αναπτύσσεται κατά μήκος κύριων αξόνων χωρίς να ακολουθείτε συγκεκριμένη γεωμετρία, καλά προσαρμοσμένων στο ανάγλυφο του εδάφους (Εικόνα 1, 2, 3). Ένα από τα χαρακτηριστικά του οικισμού είναι τα στενά δρομάκια που ξεκινούν από τους κύριους οδικούς άξονες, αλλά συχνά περνούν μέσα από αυλές και κοινόχρηστους χώρους και καταλήγουν να είναι αδιέξοδα. Επίσης, παρατηρούνται εκτεταμένες οικοδομικές νησίδες στον οικιστικό ιστό, λόγω του μεγάλου μεγέθους των νοικοκυριών (Εικόνα 2).

Εικόνα 2 : Αεροφωτογραφία των Μεταξάδων (Google Map).

Οι Μεταξάδες και το γειτονικό Παλιούρι έχουν χαρακτηριστεί με το ΠΔ/19-10-78 (ΦΕΚ 594/Δ/13-11-78) «Περί χαρακτηρισμού ως παραδοσιακών οικισμών τινών του Κράτους και καθορισμού των όρων και περιορισμών δόμησης των οικοπέδων αυτών», ως παραδοσιακοί οικισμοί. Ενώ, με την αριθ. Ι-4917/10-12-1987 (ΦEΚ 1277Γ/31.12.87) απόφαση της Νομαρχίας Έβρου ο οικισμός των Μεταξάδων χαρακτηρίζεται ως οικισμός με ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, σύμφωνα με τα οποία πρέπει να τηρούνται ειδικοί όροι δόμησης, όπου αναλύονται ευκρινώς (Εικόνα 3).

Εικόνα 3 : Τοπογραφικό διάγραμμα του οικισμού όπως επισυνάπτεται την αριθ. Ι-4917/10-12-1987 απόφαση του Νομάρχη Αντώνη Κωβαίου στις 10 Δεκεμβρίου 1987, δημοσιευμένη στο ΦΕΚ 1277Γ/31.12.87.

Οι Μεταξάδες αποτελούν μοναδικό στο αρχιτεκτονικό ιδίωμα, οικισμό του Βορείου Έβρου, μαζί με το Παλιούρι και τμήματα των οικισμών Αβδέλλας και Αλεποχωρίου ξεχωρίζουν από την ιδιότυπη κατασκευή των κτισμάτων τους. Οι ιδιαίτερα προσεγμένοι και στιβαροί ξύλινοι σκελετοί των κτηρίων γεμίζονται με μεγάλα και καλοταιριασμένα κομμάτια από τον ευκολολάξευτο μαλακό πωρόλιθο (ζεολιθοφόρο τόφο) που εξορύσσεται στην ευρύτερη περιοχή (Εικόνα 4).^[2]

Εικόνα 4: Χάρτης της περιοχής εξόρυξης των ζεολιθοφόρων τόφων (πωρόλιθου) που χρησιμοποιήθηκε στις κτηριακές κατασκευές της ευρύτερης περιοχής των Μεταξάδων. Οι οικισμοί των Μεταξάδων, Παλιουρίου, Αλεποχωρίου και Αβδέλλας γειτνιάζουν με την περιοχή της εξόρυξης και επωφελούνται από το πολύτιμο υλικό για πολλούς αιώνες, όπως αποδεικνύεται από την αρχιτεκτονική τους κληρονομιά (Τζάμος κ.ά., 2011).^[2]

Η οικοδομική και μορφολογική ενότητα ποικίλλεται, αλλά ακολουθεί την ίδια αδρή χρήση της πέτρας, με κάποιες εξαιρέσεις ασβεστωμένων προσόψεων. Η μορφή της τυπική κατοικία των Μεταξάδων είναι διώροφη, πολυμέτωπη, με μεγάλο αριθμό δωματίων (Εικόνα 5, 6, 7) που συντίθεται από ημιυπαίθριους και κλειστούς, συχνότερα, ιδιωτικούς χώρους, χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής της περιόδου της Τουρκοκρατίας και της ευρυχωρίας που απαιτείται από τις ανάγκες της σηροτροφίας. Επικρατεί ο ορθογώνιος τύπος κατοικίας (Εικόνα 5) αλλά και ο παλαιότερος που έχει σχήμα «Γ» με την εσωτερική γωνία να ταυτίζεται με την πρόσοψη (Εικόνα 7). Συνήθως, τα διώροφα κτήρια έχουν εσωτερική ή σπανιότερα (σε κτίρια τύπου «Γ») εξωτερική κλίμακα, η οποία οδηγεί στη μεγάλη σάλα του ορόφου.

Το κύριο δομικό υλικό, η πέτρα, επιτελεί πρώτιστα μονωτική λειτουργία και δευτερευόντως έχει αισθητικό χαρακτήρα. Η εμφάνιση της κατοικίας είναι λιτή, απέριττη και το σχήμα της πάντα ορθογώνιο. Είναι ευάερη και ευήλια λόγω του ικανού αριθμού ανοιγμάτων που διατηρεί. Χαρακτηριστικό στοιχείο της είναι η απλότητα και η έλλειψη κάθε διακοσμητικού στοιχείου. Επίσης, δεν συνηθίζονται οι εξώστες και οι εξωτερικές σκάλες, πράγμα που αναφέρεται και στον κανονισμό των όρων δόμησης του οικισμού.

Εικόνα 5 : Στενοί φιδογυριστοί δρόμοι και σοκάκια χαρακτηρίζουν την φυσιογνωμία του οικισμού των Μεταξάδων.

Κύριο υλικό των ενισχύσεων της τοιχοποιίας είναι το ξύλο που προέρχεται επίσης από τα δάση της περιοχής. Η τεχνογνωσία της συγκεκριμένης κατασκευής έχει τις ρίζες της στη βυζαντινή εποχή και πέρασε στους τεχνίτες των παραδοσιακών οικημάτων που με αυτόν τον τρόπο θωρακίζουν τα κτήρια, έναντι του σεισμικού κινδύνου. Η διάταξη ξύλινων δοκών στο σώμα της λιθοδομής (ξυλοδεσιών ή τσατμάδων) όχι μόνο διακόπτουν την συνέχεια του τοίχου εδράζοντας καλύτερα τα τμήματα του, αλλά επίσης προσδίδουν ευκαμψία στην αντιμετώπιση των οριζόντιων καταπονήσεων σε περίπτωση σεισμού. Παρόμοια με τις ξυλοδεσιές, παρατηρούμε κι άλλες διατάξεις στα παραδοσιακά κτίσματα όπως οι ελκυστήρες κι οι αντηρίδες.^[3]

Εικόνα 6 : Τυπική Μεταξαδιώτικη κατοικία με εμφανή την χρήση της πέτρας και του ξύλου.

Η κατασκευή της στέγης γίνεται με ελκυστήρες και η στήριξη της πραγματοποιείται σε ξύλινους στρωτήρες στην κορυφή των τοίχων, ώστε να αποφευχθούν οι πλάγιες ωθήσεις. Το αποτέλεσμα είναι η κάλυψη της κατοικίας με φέρουσα δίριχτη στέγη (Εικόνα 6) ή συχνότερα τετράριχτη (Εικόνα 7) με ελάχιστη κλίση έως 30% και κεραμίδια κόκκινα βυζαντινού ή ρωμαϊκού τύπου.^[2] Η προεξοχή της στέγης μπορεί να φτάνει μέχρι 50 έως 70 εκατοστά, σύμφωνα με τα παραδοσιακά πρότυπα της περιοχής (Εικόνα 6, 7). Η μορφή αυτή της στέγης είναι χαρακτηριστική των κατοικιών της Βορειοανατολικής Ελλάδας, λόγω της συχνότητας και του ύψους των κατακρημνισμάτων καθ’ όλη την διάρκεια του έτους.^[4]

Εικόνα 7 : Μεγάλου μεγέθους νοικυρόσπιτο των Μεταξάδων με την χαρακτηριστική στέγη που επικρατεί στο σύνολο του οικισμού.

Οι όψεις των τοίχων χαρακτηρίζονται από την ανοιχτόχρωμη πέτρα φέρουσα, με εμφανής ξυλοδεσιές, χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής της περιόδου της Τουρκοκρατίας (Εικόνα 5, 6, 7). Σε σπάνιες περιπτώσεις ο δεύτερος όροφος χτίζονταν με διαφορετικά υλικά και χρησιμοποιούταν λευκός σοβάς. Ο μαντρότοιχος διατηρείται με εμφανή πέτρα (ξερολιθιά) ή λευκό σοβά με σιδερένιο κιγκλίδωμα (Εικόνα 8).

Εικόνα 8 : Νοτιοανατολική όψη Μεταξαδιώτικου σπιτιού.

Η χρήση του κάτω ορόφου, εξυπηρετούσε συνήθως ανάγκες οικοτεχνίας και εμπορίου που αναπτύχθηκαν στον οικισμό, ενώ ο χώρος της κατοικίας περιορίζεται στον επάνω όροφο. Από τα βιοτεχνικά κτίρια της Θράκης τα χαρακτηριστικότερα είναι τα κουκουλόσπιτα, δηλαδή σπίτια που κατασκευάστηκαν για την εξειδικευμένη αποστολή της σηροτροφίας, σε συνδυασμό με την στέγαση της οικογένειας (Εικόνα 9). Η πιο λαϊκή και λιτή μορφή τέτοιων κτιρίων συναντιέται στα χωριά δυτικά από το Διδυμότειχο και προς τους Μεταξάδες. Εδώ, η εξωτερική μορφή δε διαφέρει από τα κοινά σπίτια, όπως άλλοτε στις υπόλοιπες περιοχές της Θράκης, όπου η σηροτροφία ελάμβανε χώρα σε οικοτεχνική κλίμακα, στην πραγματικότητα όμως στο εσωτερικό αφιερώνεται αναλογικά πολύ μεγαλύτερος χώρος. Τα δωμάτια διοίκησης και κατοίκησης περιορίζονται στην άκρη, ενώ το παραδοσιακό χαγιάτι παίρνει διαστάσεις μεγάλης αίθουσας με ξύλινες κολώνες.

Εικόνα 9 : Κατοικία με χώρο οικοτεχνίας στο ισόγειο.

Η κατασκευή και η μορφή των Μεταξαδιώτικων σπιτιών ακολουθεί τις αρχές της Μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής με κάποιες τοπικές προσαρμογές. Δείγματα παραδοσιακής Μακεδονικής αρχιτεκτονικής απαντά κανείς σε πολλές περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, στη Μακεδονία, τη Θράκη ακόμη και στη Θεσσαλία.^{[5] [6] [7]}

Η βασική διαφοροποίηση της αρχιτεκτονικής των Μεταξαδιώτικων σπιτιών έγκειται στην απουσία σαχνισιών στον δεύτερο όροφο, που αποτελεί χαρακτηριστικό της Μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής.^[8] Η διαφοροποίηση θα μπορούσε να αποδοθεί στο γεγονός ότι στους Μεταξάδες η πέτρα χρησιμοποιείται ως αποκλειστικό δομικό υλικό και στους δύο ορόφους, με αποτέλεσμα να προκύπτουν βαριές συμπαγείς κατασκευές. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν κάποιες μεμονωμένες εξαιρέσεις, όπως το σπίτι της Εικόνας 10, όπου παρατηρούμε ότι υφίσταται σαχνίσι κατασκευασμένο από μικρά κομμάτια πέτρας, υποπροϊόντα της επεξεργασίας της πέτρας κατά την διαμόρφωση της, στο λατομείο. Επίσης, άλλη σημαντική διαφοροποίηση, αισθητική και λειτουργική, είναι η απέριττη και λιτή μορφή των σπιτιών, γεγονός που αποδίδεται στην αγροτική δομή της κοινωνίας και στις ψυχρές κλιματικές συνθήκες που επικρατούν κατά ένα μεγάλο διάστημα του έτους. Χαρακτηριστικό αποτελεί και η μικρή χρήση των εξωστών και εξωτερικών κλιμακοστάσιων, γεγονός που επίσης αποδίδεται στους δριμείς χειμώνες (ισχυροί άνεμοι, παγετοί, χιονοπτώσεις).^[9]

Εικόνα 10 : Σπίτι με σαχνισί κατασκευασμένο με μικρά κομμάτια πέτρας.

Ο προσανατολισμός των σπιτιών του οικισμού των Μεταξάδων είναι πάντα ανατολικός ή νοτιοανατολικός παρ’ όλο που ο οικισμός παρουσιάζει βορειοανατολική κατεύθυνση. Σύνηθες είναι στην βορινή πλευρά να λείπουν τα παράθυρα ή να διατηρούνται μόνο τα απαραίτητα, ελάχιστα ανοίγματα, για τον διαμπερή αερισμό των εσωτερικών χωρών του σπιτιού. Το σπίτι που απεικονίζεται στη εικόνα 5 έχει νοτιοανατολικό προσανατολισμό και στην βορινή πλευρά, παρ’ ότι έχει μέτωπο στον δρόμο, διατηρεί μόνο τα απαραίτητα, μικρής επιφάνειας ανοίγματα.^{[10] [11]}

Ο αερισμός και ο ηλιασμός των σπιτιών γίνεται από τα παράθυρα και τις πόρτες αλλά και τα φυσικά υλικά που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή των σπιτιών, όπως είναι το ξύλο και ο πωρόλιθος, που έχουν την ιδιότητα να αναπνέουν φυσικά και να δημιουργούν ένα υγιεινό περιβάλλον.^[12] Τα παράθυρα κατασκευάζονται σε εκείνες τις πλευρές που έχουν ανατολικό και νότιο προσανατολισμό, όπως και η κύρια είσοδος και προσφέρουν φυσικό φωτισμό καθόλη την διάρκεια του έτους, όμως ο αριθμός και το μέγεθος τους δεν είναι υπερβολικός. Αντίθετα, είναι εμφανές στον επισκέπτη ότι τα ανοίγματα των κτισμάτων βρίσκονται σε αρμονική ισορροπία με το συνολικό μέγεθος και ανάστημα του, ώστε να είναι αυτό ευάερο και ευήλιο, χωρίς να εκτίθεται υπερβολικά στο ψύχος του χειμώνα και στην αυξημένη ηλιακή ακτινοβολία του θέρους. Η μορφή των παραθύρων είναι λιτή με συρόμενα διπλά ή τριπλά παραθυρόφυλλα που φέρουν καϊτια και προστατεύονται από παντζούρια ξύλινα, συνήθως ταμπλαδωτά ή καρφωτά (Εικόνα 11). Επίσης, κοινότυπο χαρακτηριστικό της μορφής αποτελούν οι σιδερένιες βέργες που προστατεύουν τα παράθυρα του πρώτου ορόφου. Εν τέλει, η αρχιτεκτονική και κτηριολογική μορφή του οικισμού αποτελεί ζωντανό παράδειγμα βιοκλιματικής δόμησης, όπου η χωροθέτηση του οικισμού, η κατασκευή των οικημάτων και τα δομικά υλικά συνδέονται άμεσα με το φυσικό περιβάλλον και εντάσσονται αρμονικά μέσα σε αυτό, χωρίς να το διαταράσσουν. Τέτοιου είδους οικισμοί αποτελούν δείγμα συνεκτικού και αειφόρου οικιστικού συνόλου, που επιβιώνει χωρίς αναίτια κατανάλωση ενέργειας, ενώ διατηρούν μικρό οικολογικό αποτύπωμα.^[13]

Εικόνα 11 : Λεπτομέρεια από ανοίγματα την νοτιοανατολική όψη Μεταξαδιώτικης κατοικίας. Είναι εμφανείς οι παραδοσιακές λεπτομέρειες στην κατασκευή και την μορφή των παραθύρων.

Το τοπικό αρχιτεκτονικό ιδίωμα των Μεταξάδων διατηρήθηκε αλώβητο μέχρι την τρίτη δεκαετία του 20^ου αιώνα, οπότε η κατασκευή και η μορφή των σπιτιών παρουσίασε αλλοιώσεις, καθώς επηρεάσθηκε αναπόφευκτα από τις ραγδαίες αλλαγές που συντελέσθηκαν στα υλικά δόμησης και στις μεθόδους κατασκευής των κτιρίων στην μεταπολεμική Ελλάδα. Έτσι, ενώ, για αιώνες οι τεχνίτες του χωριού κατασκεύαζαν τα σπίτια τους με τον πατροπαράδοτο τρόπο και τα τοπικά υλικά, δηλαδή με ξυλοδεσιές που τις γέμιζαν με πέτρα συγκολλημένη με λάσπη (λασποκονίαμα), όπως τα σπίτια στις Εικόνες 8 και 9, ο αέρας των εξελίξεων κατά τις δεκαετίες του 1950 και 1960 επηρέασε και τους οικισμούς του Έβρου και τα σπίτια κατασκευάζονται μεν από τοπική πέτρα, συγκολλημένη όμως με τσιμέντο πλέον. Χαρακτηριστικό δείγμα της περιόδου αποτελούν οι κατοικίες στις εικόνες 12 και 13, όπου είναι εμφανείς προσθήκες και αλλαγές στην αρχιτεκτονική μορφή του κτηρίου.

Εικόνα 12 : Νεότερη κατασκευή που συντηρεί όμως τα στοιχεία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.

Εικόνα 13 : Σπίτι της δεκαετίες του ’50-’60, όπου η κατασκευή είναι δεμένη με πέτρα και τσιμέντο, με ξενόφερτες προσθήκες όπως οι εξώστες και η εξωτερική κλίμακα.

Λίγο αργότερα, κατά την δεκαετία του 1980, εισβάλει η σύγχρονη κατασκευαστική πρόταση του οπλισμένου σκυροδέματος (μπετόν αρμέ). Συμπίπτει με την περίοδο που η Πολιτεία κλήθηκε να επιβάλει τον κανονισμό των όρων δόμησης για να προστατέψει την αρχιτεκτονική κληρονομιά του οικισμού, χωρίς όμως τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Τελικά, η χρήση της πέτρας περιορίστηκε εξωτερικά, ως υλικό επένδυσης των εξωτερικών τοίχων και όχι πλέον δόμησης, τέτοια περίπτωση αποτελεί η κατοικία της εικόνας 14.

Εικόνα 14 : Πρόσφατη κατασκευή (μετά την δεκαετία του 1980), όπου η πέτρα χρησιμοποιείται εξωτερικά σαν διακοσμητικό υλικό και οι σύγχρονες επιρροές του οικοδομικού συρμού πολλαπλασιάζονται, όπως μεγαλύτερα και περισσότερα παράθυρα και εξώστες.

Το ίδιο εύπλαστο υλικό (πωρόλιθος) που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή των οικιών και οικοτεχνιών για πολλές εκατονταετηρίδες έδωσε την ευκαιρία και για άλλες χρήσεις στην κτηριοδομία, όπως της απόδοσης περισσότερο λόγιων μορφών και εκλεπτυσμένων συμπαγών κατασκευών. Έτσι, χτίζονται κατασκευές με αναβαθμισμένη ακαδημαϊκή αυστηρότητα, παράλληλα με τις παραδοσιακές οικίες ήδη από τις αρχές του 20^ου αιώνα, όπως η πρόσοψη της βιοτεχνίας που εικονίζεται στην εικόνα 15.

Εικόνα 15 : Πρόσοψη βιοτεχνικού κτηρίου σε αυστηρή ακαδημαϊκή γραμμή.

Κτήριο ορόσημο του παραδοσιακού οικισμού των Μεταξάδων, αποτελεί η μεταβυζαντινή εκκλησία του Αγίου Αθανασίου των εικόνων 16,17,18. Η εκκλησία βρίσκεται στις παρυφές του σύγχρονου οικισμού και εντυπωσιάζει με την ταπεινή αρχιτεκτονική μορφή των σκοτεινών χρόνων της τουρκοκρατίας. Η συγκεκριμένη αρχιτεκτονική τάση απαντά και σε άλλες εκκλησίες στην περιοχή της Θράκης, όπου στην πλειοψηφία τους είναι σκαμμένες μέσα στη γη, εξέχοντας μόνο όσο και οι μονόρωφες οικείες της ίδιας περιόδου, που φωτίζονται από φεγγίτες. Παρόμοια, λοιπόν, και οι γειτονικές εκκλησίες της Αγίας Παρασκευής, Παλιουρίου και Αγίου Αθανασίου, Αλεποχωρίου, παρότι νεότερες και ψηλότερες από αυτήν των Μεταξάδων, φέρουν φεγγίτες στην στέγη για την διέλευση του ηλιακού φωτός.^{[2] [12]}

Εικόνα 16 : Οι κατόψεις των μεταβυζαντινών εκκλησιών των γειτονικών χωριών Μεταξάδες και Αλεποχωρίου, παρόμοιας αρχιτεκτονικού ρυθμού. Χαρακτηριστική είναι η παντελής έλλειψη ανοιγμάτων – εκτός των απολύτως απαραίτητων θυρών. Τα σχέδια συνετάχθησαν από τον Γ. Μέγα και αντιγράφησαν δια μελάνης υπό του Κ. Κυριάκη, (1939).^[12]

Συγκεκριμένα, η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου των Μεταξάδων είναι ημιυπόγεια, εσωστρεφής και κανένα εξωτερικό γνώρισμα δεν φανερώνει την χρήση της ως χώρου θρησκευτικής λατρείας. Πρόκειται για οίκημα ορθογώνιο, στο οποίο ο επισκέπτης εισέρχεται από μια κλίμακα με βάθος 1,40μ. Ο Λαογράφος Γεώργιος Μέγας αναλύει τους λόγους που δικαιολογούν τις αρχιτεκτονικές επιλογές στα κτήρια αυτής της περιόδου, λέγοντας ότι η μορφή των εκκλησιών είναι αποτέλεσμα του φόβου των κατοίκων να μην προκαλέσουν το μένος των κατακτητών, καθώς συχνά έπεφταν θύματα των γενίτσαρων και των ντελιμπάσηδων που λυμαίνονταν την περιοχή της Θράκης με εφαλτήριο την Κωνσταντινούπολη. Περιγράφει, με γλαφυρό ύφος, το γεγονός ότι η Θράκη αποτελεί το προαύλιο της Πρωτεύουσας, στο οποίο εφορμούσαν οι παραπάνω προκαλώντας ζημίες και σκορπώντας τον τρόμο.^[14]

Εικόνα 17 : Η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου του οικισμού των Μεταξάδων υπό την παρουσία γυναικών ενδεδυμένων την παραδοσιακή φορεσιά του χωριού τους, όπως την αποθανάτισε ο φακός του Λαογράφου Γεώργιου Μέγα, το έτος 1939.^[12]

Η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου ανακατασκευάστηκε το έτος 1927 και το εσωτερικό της βρίσκεται σε καλή κατάσταση, καθώς διατηρούνται οι ιστορικές επιτύμβιες στήλες του 17ου και του 18ου αιώνα (Εικόνα 18). Η φυσιογνωμία και η μορφή της ενσωματώνεται αρμονικά στο περιβάλλον του οικισμού των Μεταξάδων, καθότι είναι εξ’ ολοκλήρου κατασκευασμένη από την τοπική πέτρα. Αποτελεί ένα από εκείνα τα ταπεινά ιστορικά μνημεία – βγαλμένο από τα σπλάχνα του φυσικού τοπίου, όπου διατηρείται και ξαποσταίνει κάτι αυθεντικό από την ψυχή των ανθρώπων του χώρου και των προσκυνητών – περαστικών.

Εικόνα 18 : Η ταπεινή πέτρινη μεταβυζαντινή εκκλησία του Αγ. Αθανασίου.

Ιδιαίτερο θαυμασμό δημιουργεί στον επισκέπτη του οικισμού και η νεότερη εκκλησία του οικισμού, αυτή του Προφήτη Ηλία που υψώνεται κεντρικά του οικισμού. Μια καθηλωτική άποψη της εκκλησίας απεικονίζεται στην εικόνα 19. Κι αυτός ο ναός είναι επίσης χτισμένος με την πέτρα, δομικό υλικό της περιοχής των Μεταξάδων και συνάδει αρχιτεκτονικά και κατασκευαστικά με τον περίγυρα οικιστικό χώρο.

Εικόνα 19 : Η επιβλητική παρουσία της Εκκλησίας του Προφήτη Ηλία

Σήμερα ο οικοδομικός κανονισμός όπως προαναφέρθηκε είναι δυσχερές να εφαρμοστεί αυστηρά. Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες δεν δημιουργούν το κατάλληλο πλαίσιο γι’ αυτό. Ο αριθμός των κατοίκων του οικισμού βαίνει συνεχώς μειούμενος και οι οικογένειες που καταφέρνουν να παραμείνουν έχουν να αντιμετωπίσουν τις αντίξοες κλιματικές συνθήκες και την μεγάλη απόσταση από τα διοικητικά κέντρα του νομού. Επιπλέον, το αυξημένο οικονομικό κόστος της παραδοσιακής κατασκευής και συντήρησης, παράλληλα με την συντριπτικό κατασκευαστικό συρμό του σκυροδέματος, οδηγούν τους κατοίκους να υιοθετούν σύγχρονες επιλογές για την κατασκευή των σπιτιών τους. Ως αποτέλεσμα, η χρήση της πέτρα έχει περιοριστεί εξωτερικά προς συμμόρφωση με τον οικοδομικό κανονισμό, διατηρώντας τον προστατευτικό και διακοσμητικό της ρόλο. Η κατασκευή των σπιτιών έχει κρατήσει στοιχεία, χαρακτηριστικά, του οικισμού κυρίως της αρχιτεκτονικής και της κτηριοδομίας.

Σ’ αυτό τον παραδοσιακό οικισμό, η ελληνική πολιτεία αντιμετωπίζει μια πρόκληση, στην οποία όχι μόνο δεν ανταποκρίνεται, αλλά φαίνεται να την αγνοεί παντελώς. Η πρόκληση αφορά τους τρόπους και τις εφαρμογές πολιτικών, ώστε να διατηρηθεί και να επιβιώσει το τοπικό αρχιτεκτονικό ιδίωμα των δύο χαρακτηρισμένων παραδοσιακών οικισμών Μεταξάδων και Παλουρίου, να διαφυλαχτεί ο τοπικός φυσικός πλούτος και τα κοιτάσματα του πωρόλιθου (ζεόλιθοφόρου τόφου), παράλληλα με τα παραδοσιακά επαγγέλματα που απασχολούνται στην κατεργασία και την χρήση του πωρόλιθου, ως δομικό και διακοσμητικό υλικό. Φυσικά, όλα αυτά ακολουθώντας πολιτικές στήριξης την τοπικής κοινωνίας για μια αειφόρο ανάπτυξη και συντήρηση της.

← (Α´ μέρος) ←

Πηγές:

[1] Οι Μεταξάδες στο μονοπάτι του χρόνου, http://gym-metax.evr.sch.gr/ ergasiesmathiton/201112/project 2/METAXADES_STO_XRONO.pdf.

[2] «Ικανότητα ανταλλαγής ιόντων ζεολιθικών τοφών Γουρουνορέματος (Αβδέλλα Έβρου) και πιθανές περιβαλλοντικές εφαρμογές», Ε. Τζάμος, Ν. Αποστολίδης, Ι. Παραγιός, Ν. Καντηράνης, Γ. Παπαστέργιος, Α. Φιλιππίδης, Κ. Σικαλίδης, Α. Τσιραμπίδης, 4^ο Περιβαλλοντικό Συνέδριο Μακεδονίας, 18 – 20 Μαρτίου, Θεσσαλονίκη, 2011.

[3] Περιβαλλοντικός σχεδιασμός στην Ελλάδα – Η πρόσφατη παράδοση (Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων και Ανοικτών Χώρων, Τόμος Α), Ν. Καλογεράς, Ε.Α.Π., Πάτρα, 2001.

[4] Περιβαλλοντικός σχεδιασμός στην Ελλάδα – Η αρχαία παράδοση (Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων και Ανοικτών Χώρων, Τόμος Α΄), Σ. Αμούργης, Ε.Α.Π., Πάτρα, 2001.

[5] Ελλάς – Παραδοσιακή αρχιτεκτονική των Βαλκανίων, Ν. Μουτσόπουλος, Εκδόσεις «Μέλισσα», Αθήνα 1993.

[6] Ελληνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική τ. 8, Μακεδονία Β΄- Θράκη, Δ. Φιλιππίδης, Εκδόσεις Μέλισσα, Αθήνα, 1991.

[7] Θράκη, Γ. Κίζης, Εκδόσεις Μέλισσα, Αθήνα, 1990

[8] Η αρχιτεκτονική προεξοχή «το σαχνισί». Συμβολή στην μελέτη της ελληνικής κατοικίας, Ν. Μουτσόπουλος, Θεσσαλονίκη, 1988.

[9] Βιοκλιματικές αρχές πολεοδομικού σχεδιασμού (Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων και Ανοικτών Χώρων, Τόμος Α΄), Σ. Γιάννας, Ε.Α.Π., Πάτρα, 2001.

[10] Ελληνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική, Βέροια, Ν. Καλογήρου, Εκδόσεις Μέλισσα, Αθήνα, 1989.

[11] Μέθοδοι και συστήματα εξοικονόμησης ενέργειας με βιοκλιματικό σχεδιασμό (Βιοκλιματικός Σχεδιασμός Κτιρίων και Περιβάλλοντος Χώρου, Τόμος Α΄),  Ε. Ευαγγελινός, Η. Ζαχαρόπουλος, Ε.Α.Π., Πάτρα, 2001.

[12] «Ορυκτολογία, Χημεία και ικανότητα ανταλλαγής ιόντων των ζεολιθικών τοφών Αβδέλλας – Μεταξάδων (Έβρος Ελλάς)», Ε. Τζιάμος, Α. Φιλλιπίδης, Α. Τσιραμπίδης, Α. Παπαδόπουλος, Ν. Αποστολίδης, Σ. Βούτα, Σ. Καλαμπαλίκη & Ι. Παραγιός, Επιστημονική Επετηρίδα Τμήματος Γεωλογίας, Α.Π.Θ., τόμος 101, 119-124, Θεσσαλονίκη, 2012.

[13] «Η αειφόρος διαχείριση το αστικού χώρου (Σχεδιασμός Πόλεων και Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις, Τόμος Α΄)», Θ. Παπαγιάννης, Ε.Α.Π., Πάτρα, 1999.

[14] «Θρακικαί Οικήσεις Συμβολή εις την έρευνα της Βορειοελληνικής κατοικίας», Γ. Μέγας, Αθήνα,1939 .

.
Δημοσιεύτηκε στο dasarxeio.com | 28.05.2017

ΚατηγορίεςΠεριβάλλον

Tags: Έβρος, Διδυμότειχο, Ελένη Ραντζούδη, Μεταξάδες, Παραδοσιακοί οικισμοί