ΑΕΙΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΔΑΣΩΝ
Ακύρωση διαχειριστικής μελέτης διακατεχομένου δάσους Ματονερίου

Σόφη Ε. Παυλάκη, Δικηγόρος

Ακύρωση έγκρισης διαχειριστικής μελέτης διακατεχομένου δάσους Ματονερίου Καλαμπάκας Ν. Τρικάλων, για την περίοδο 2010-2014, λόγω μη νομίμου αιτιολογίας της, η οποία συνίσταται στο ότι: α) δεν λαμβάνει υπ΄ όψη τον χαρακτήρα του δάσους ως οικοσυστήματος, το οποίο απαιτεί συνολική διαχείριση, αφού δεν εξετάζονται εναλλακτικές λύσεις ως προς τη βέλτιστη μέθοδο υλοτομίας, ούτε οι επιπτώσεις της επιλεγείσας μεθόδου υλοτομίας στο έδαφος, τη χλωρίδα και την πανίδα (η οποία αντιμετωπίζεται ως «θηραματοπανίδα» και όχι ως σύνολο έμβιων οργανισμών που συναποτελούν, μαζί με τη χλωρίδα, το δασικό οικοσύστημα) και β) δεν λαμβάνει κανένα μέτρο για την προστασία της βιοποικιλότητας και του τοπίου, όπως ρητά επιτάσσουν τα άρθρα 1 παρ. 6 και 2 παρ. 1 του ν. 3028/2003.

Η διαχείριση και εκμετάλλευση των δασών, δημοσίων και ιδιωτικών, σύμφωνα με τις διατάξεις του νδ/τος 86/1969 και του πδ/τος της 19-30.11.1928 ενεργείται, μεταξύ άλλων, βάσει διαχειριστικών εκθέσεων, εγκρινομένων κατά το άρθρο 64 του Δασικού Κώδικα. Πριν το Σύνταγμα του 1975 και τον ν. 998/1979 η διαχείριση αντιμετώπιζε το δάσος από την πλευρά της δασοπονίας, δηλαδή ως πηγή παραγωγής ξυλείας, παρέβλεπε δε τις βασικές λειτουργίες που επιτελεί το δάσος ως οργανωμένο οικοσύστημα μέσα στο όλο φυσικό περιβάλλον και σε σχέση με τον άνθρωπο.[1] Η οπτική αυτή, υπό το φως των νεωτέρων επιστημονικών αντιλήψεων περί δάσους, μεταβλήθηκε δραστικά μετά το Σύνταγμα του 1975 με τις διατάξεις του άρθρου 24 και του ν. 998/1979, οι οποίες αντιλαμβάνονται το δάσος ως σύνθετο οικοσύστημα, όπως προκύπτει από τον ορισμό του δάσους και της δασικής εκτάσεως που δίδεται στην ερμηνευτική δήλωση υπό το άρθρο 24 του Συντάγματος.

Εν όψει τούτων οι διατάξεις του νδ/τος 86/1969 και του πδ/τος της 19-30.11.1928 περί διαχειρίσεως δασών, ερμηνευόμενες σύμφωνα με το Σύνταγμα, έχουν την έννοια ότι προέχουσα θέση έναντι του συμφέροντος του δασοκτήμονα έχει η εξυπηρετούσα το εθνικό συμφέρον δασοπολιτική αξίωση, η οποία συνίσταται στη διαχείριση του δάσους κατά τρόπο συνάδοντα προς τη φύση του ως οικοσυστήματος και προς τον χαρακτήρα του ως κοινωνικού αγαθού. Τούτου έπεται ότι η εκμετάλλευση του δάσους πρέπει να ασκείται με φειδώ και βάσει της συνταγματικής αρχής της αειφορίας (βιωσιμότητας), διότι δεν αποσκοπεί (μόνο ή κυρίως) στη μεγιστοποίηση της απολήψεως δασικών προϊόντων, αλλά στη λελογισμένη κάρπωση του δάσους και παράλληλα, στην προστασία του δασικού οικοσυστήματος, ώστε αυτό να μπορεί να επιτελεί το σύνολο των κατά το Σύνταγμα σκοπών του.

Τα παραπάνω έγιναν δεκτά με την πρόσφατη απόφαση ΣτΕ 1212/2017 (Τμ. Ε΄),[2] σύμφωνα περαιτέρω με την οποία, όπως ορίζεται στα άρθρα 1 παρ. 4 και 2 παρ. 1 του ν. 3028/2003, με τα διαχειριστικά σχέδια και τις εκθέσεις πρέπει να λαμβάνονται και θετικά μέτρα για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και του τοπίου. Επομένως, τα σχέδια, οι εκθέσεις δασοπονίας και διαχειρίσεως και οι πίνακες υλοτομίας, που προβλέπονται από τις ανωτέρω διατάξεις, υπόκεινται σε ενδελεχή έλεγχο από τη Διοίκηση, η δε έγκριση, τροποποίηση ή αναθεώρησή τους πρέπει να αιτιολογούνται προσηκόντως ως προς την επιλογή συγκεκριμένης μεθόδου εκμεταλλεύσεως μεταξύ πλειόνων κατ΄ αρχήν κατάλληλων, της έντασης της εκμεταλλεύσεως και των επιπτώσεών της στο δασικό οικοσύστημα, αιτιολογία που μπορεί να προκύπτει και από τα στοιχεία του φακέλου.[3]

Στην προκειμένη υπόθεση, με συμβόλαιο έτους 1912, μεταβιβάσθηκε από τους αρχικούς δικαιούχους σε είκοσι εννέα κατοίκους του χωριού Ματονέρι (Κουκλαίοι) του Δήμου Καστανέας Ν. Τρικάλων έκταση εκτός από το επίδικο τμήμα δάσους, εμβαδού 1.303 στρ. περίπου, επί του οποίου συνεστήθη υπέρ των αγοραστών δικαίωμα ελεύθερης βοσκής και ξυλεύσεως για τις ανάγκες των ιδίων και των οικογενειών τους. Ακολούθως, επί αντιδικίας ως προς το ιδιοκτησιακό καθεστώς των δασικών εκτάσεων της ως άνω περιοχής, εκδόθηκε η 28/1918 απόφαση του Ειρηνοδίκη Καλαμπάκας, με την οποία επιδικάσθηκε προσωρινά η νομή επί δασικής εκτάσεως συνολικού εμβαδού 1.897 στρ., ενώ ακολούθησαν και άλλες δικαστικές αμφισβητήσεις για την αναγνώριση εμπραγμάτων δικαιωμάτων επί της εκτάσεως αυτής.

Σύμφωνα με την από 26.5.2010 έκθεση επαλήθευσης του αρμόδιου δασολόγου, το ιδιοκτησιακό καθεστώς του επιδίκου δασικού τμήματος δεν έχει επιλυθεί οριστικά, η δε δασική υπηρεσία το διαχειρίζεται ως «διακατεχόμενο», δηλαδή ως δημόσιο δάσος που ανήκει κατά κυριότητα στο Δημόσιο, επί του οποίου οι διακάτοχοι ασκούν περιορισμένα δικαιώματα καρπώσεως ως νομείς και όχι ως απλοί κάτοχοι.[4] Η επίδικη έκταση αποτελεί τμήμα του μείζονος δάσους Ματονερίου (Κουκλαίων), το οποίο ευρίσκεται στα ΒΔ του Ν. Τρικάλων, στις βόρειες πλαγιές της κεντρικής Πίνδου και συνορεύει βορείως, δυτικά και νότια με το δημόσιο δάσος Ματονερίου και ανατολικά με το συνιδιόκτητο δάσος Καλομοίρας.

Όπως εκτίθεται στη διαχειριστική μελέτη, το δάσος Ματονερίου τέθηκε το πρώτον υπό διαχείριση το έτος 1917 με τη σύνταξη της πρώτης διαχειριστικής εκθέσεως από τον Δασάρχη Καλαμπάκας. Η δεύτερη διαχειριστική έκθεση εγκρίθηκε με την υπ΄ αριθ. 153732/30.12.1929 πράξη του Υπουργού Γεωργίας, με αυτήν δε επετράπη αρχικά η αποψιλωτική και εν συνεχεία η επιλογική υλοτομία του δάσους, βάσει της οποίας απελήφθησαν 1.600 κ.μ. στρογγυλής ξυλείας και 35.000 ζύγια καυσόξυλα δρυός. Η 3η διαχειριστική έκθεση για την 5ετία 1936-1940, η οποία επαληθεύθηκε με την από 28.8.1936 έκθεση, επέτρεψε την αποψιλωτική υλοτομία τεσσάρων εκ των πέντε τμημάτων του δάσους και εφαρμόσθηκε, ωστόσο λόγω καταστροφής του δασαρχείου Καλαμπάκας δεν υπάρχουν στοιχεία για τα αποληφθέντα προϊόντα. Την ίδια περίοδο επετράπη και η κατόπιν προσημάνσεως υλοτομία κωνοφόρων, από την οποία απελήφθησαν 400 κ.μ. στρογγύλης ξυλείας. Με πρωτόκολλο εγκαταστάσεως έτους 1949 επετράπη στον ενοικιαστή του δάσους η απόληψη των υπαρχόντων ξηρών και κατακειμένων ατόμων δρυός για ποσότητα 2.000 ζυγίων, από την οποία τελικώς απελήφθησαν 1.500 ζύγια καυσοξύλων.

Η 4η διαχειριστική έκθεση για την περίοδο 1956-1957 και 1956-1961 εγκρίθηκε με την 199431/3082/21.1.1957 πράξη του Υπ. Γεωργίας, οι δε επιτραπείσες υλοτομίες διενεργήθηκαν κανονικά. Η 5η διαχειριστική έκθεση για την 5ετία 1979-1983 εγκρίθηκε με την 187664/4635/6.10.1979 απόφαση του Υπ. Γεωργίας, όπως τροποποιήθηκε, με σκοπό δασοπονίας τη «μέγιστη καθαρή δασική πρόσοδο» και μέθοδο διαχείρισης τη συσταδική, πλην λόγω αντιδράσεων των κατοίκων Ματονερίου, βάσει αυτής πραγματοποιήθηκαν μόνον υλοτομίες για την κάλυψη των ατομικών αναγκών των τελευταίων. Αίτηση ακυρώσεως κατοίκων του Ματονερίου κατά της ανωτέρω εγκριτικής και συναφών πράξεων απερρίφθη εν μέρει ως ανομιμοποίητη με την απόφαση ΣτΕ 2293/1987 και κατά τα λοιπά καταργήθηκε η δίκη λόγω λήξεως ισχύος των προσβαλλομένων πράξεων. Η 6η διαχειριστική έκθεση για την περίοδο 1987-1990 και η 7η διαχειριστική έκθεση για την περίοδο 1995-1999, με τον ίδιο σκοπό και μέθοδο διαχείρισης, όπως η προηγούμενη, εγκρίθηκαν με τις αποφάσεις 1585/26.6.1987 του Νομάρχη Τρικάλων και 1407/6.6.1996 του Περιφερειακού Διευθυντή Τρικάλων, αντιστοίχως, όμως και στις περιπτώσεις αυτές πραγματοποιήθηκαν μόνον υλοτομίες για την κάλυψη των ατομικών αναγκών των κατοίκων της περιοχής. Η 8η διαχειριστική έκθεση για την περίοδο 2003-2007 εγκρίθηκε με την απόφαση 2589/2.6.2003 του Δ/ντή Δασών Θεσσαλίας, με τον αυτό σκοπό και μέθοδο διαχειρίσεως, εκδόθηκαν δε προς υλοποίησή της άδειες υλοτομίας και πρωτόκολλο εγκαταστάσεως υπέρ των παρεμβαινόντων στην παρούσα δίκη, όμως και στην περίπτωση αυτή δεν πραγματοποιήθηκαν υλοτομίες. Επί αιτήσεως ακυρώσεως των αιτούντων κατά των ανωτέρω πράξεων εκδόθηκε η απόφαση ΣτΕ 4553/2009, με την οποία εν μέρει απερρίφθη η αίτηση ως ανομιμοποίητη, εν μέρει δε καταργήθηκε η δίκη.

Τέλος, με την προσβαλλομένη 2864/84422/28.7.2010 απόφαση του Γεν. Γραμματέα Περιφέρειας Θεσσαλίας εγκρίθηκε η 9η διαχειριστική μελέτη του επιδίκου δάσους για την περίοδο 2010-2014. Στο πρώτο μέρος αυτής εκτίθενται η μεθοδολογία συντάξεώς της και στοιχεία για την κατάταξη του δάσους στη διαχειριστική κλάση της πρεμνοφυούς δρυός. Στο δεύτερο μέρος περιγράφεται η θέση του δάσους, εκτίθεται διαχρονικά το ιδιοκτησιακό καθεστώς του και περιγράφονται τα φυσικά χαρακτηριστικά του και οι συνθήκες εκμεταλλεύσεώς του. Το τρίτο μέρος της μελέτης περιλαμβάνει ειδικότερη περιγραφή του δάσους, η οποία συνοδεύεται από σχετικούς πίνακες και φύλλα περιγραφής συστάδων. Στο τέταρτο μέρος περιγράφεται η μέχρι τούδε διαχείριση διά των διαχειριστικών εκθέσεων και εκτίθενται οι κατά τη μελέτη σκοποί και οι συντελεστές της δασοπονίας (έδαφος, δασικό κεφάλαιο, δαπάνες, εργασία) ως προς τη διαχείριση του επίμαχου δάσους. Στο πέμπτο μέρος αναλύονται τα των καρπώσεων (κύριες, δευτερεύουσες και έκτακτες) και η μέθοδος διαχείρισης, εκτίθενται ορισμένα στοιχεία για την πανίδα του δάσους και παρατίθεται ο πίνακας υλοτομίας που περιλαμβάνει όλες τις προτεινόμενες καρπώσεις για την 5ετία 2009-2013. Το έκτο μέρος αναφέρεται συνοπτικά στις μεταφορικές, κτιριακές κ.λπ. εγκαταστάσεις και καταλήγει με τις «Προτάσεις προστασίας και ανάπτυξης», ως εξής: «Οι σημαντικότερες κατευθύνσεις που πρέπει να στραφούν οι συνιδιοκτήτες είναι οι εξής: 1. Συνέχιση των εφαρμογών των διαχειριστικών μέτρων, τα οποία εν ολίγοις θα εξασφαλίσουν την καλλιέργεια του δάσους, την αναγέννηση αυτού και την αειφορία των καρπώσεων. 2. Η διατήρηση της έκτασης του δάσους και των δασικών εκτάσεων του δασοκτήματος».

Από την ανωτέρω διαχειριστική μελέτη προκύπτει ότι από την όλη έκταση του δάσους (1.331,60 στρ.) δασοσκεπής είναι έκταση εμβαδού 1.176,30 στρ. Η δασοσκεπής έκταση διαιρείται σε πέντε συστάδες, εκ των οποίων η συστάδα 1α αποτελείται από δρύες και κωνοφόρα, οι δε λοιπές κυρίως από δρύες. Για το είδος της δρυός η υλοτομία προβλέπεται να είναι αποψιλωτική κατά ποσοστό 88% της δασοσκεπούς εκτάσεως με παρακρατήματα κατά ομάδες και λόχμες, ενώ για το είδος των κωνοφόρων προβλέπεται επιλογική υλοτομία με εξυγιαντικό χαρακτήρα, για την απομάκρυνση «των ξηρών, κουφαλερών και κακόμορφων ατόμων». Το συνολικό ξυλαπόθεμα του δάσους ανέρχεται σε 7.794,90 κ.μ. ξυλείας, το δε λήμμα θα ανέλθει σε 6.348,51 κ.μ. Η υπάρχουσα κατάσταση του εδάφους του δάσους χαρακτηρίζεται ως ικανοποιητική.

Στο ίδιο μέρος απαριθμούνται τα απαντώμενα στο δάσος είδη χλωρίδας, ενώ στο κεφάλαιο με τίτλο «Θηραματικά ζώα – πανίδα – διατήρηση οικοσυστήματος» απαριθμούνται τα είδη της απαντώμενης πανίδας, ως προς την οποία σημειώνεται ότι: «με τη διαχείριση του δάσους … δεν συντρέχει κανένας λόγος λήψης ιδιαίτερων διαχειριστικών μέτρων προστασίας της θηραματοπονίας, παρά μόνο να τηρούνται οι σχετικές απαγορευτικές διατάξεις περί θήρας». Αναφέρεται ακόμα ότι σκοπός του δάσους είναι η προσφορά αγαθών και υπηρεσιών σύμφωνα με τις σύγχρονες ανάγκες και τις αρχές της πολλαπλής χρήσεως των δασών, προστίθεται δε ότι: «… τα παραπάνω χαρακτηριστικά πρέπει να ιεραρχηθούν σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο, ώστε με κατάλληλα δασοκομικά και διαχειριστικά μέτρα να δώσουν την ολική αισθητική διαμόρφωση του δάσους και να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του ανθρώπου». Τέλος, στη μελέτη γίνεται αναφορά σε δαπάνες που θα διαθέσουν μελλοντικά οι δασοκτήμονες για τη σύνταξη μελέτης ανάπτυξης και προστασίας του δάσους ως και προώθησης μεθόδων διαχείρισης του δάσους με σύγχρονες αντιλήψεις.

Σύμφωνα με την από 26.5.2010 έκθεση επαλήθευσης, η μεγαλύτερη ποσότητα των προϊόντων της αποψίλωσης θα διατεθεί προς εμπορία, ενώ μικρό ποσοστό θα διατεθεί για την κάλυψη των ατομικών αναγκών των απογόνων των 29 κατοίκων Ματονερίου, οι οποίοι ήταν συμβαλλόμενοι στο αρχικό συμβόλαιο αγοραπωλησίας έτους 1912, εφ΄ όσον αυτοί υποβάλουν σχετικά νομιμοποιητικά έγγραφα. Κατά την έκθεση, η βοσκοϊκανότητα του δάσους επαρκεί για να καλύψει τις κτηνοτροφικές ανάγκες 52 μικρών ζώων των κληρονόμων, προβλέπεται δε ότι: «το δικαίωμα αυτό θα ασκείται για κάθε έτος της διαχειριστικής περιόδου στις συστάδες εκείνες που δεν θα υλοτομούνται, για τις οποίες θα απαγορεύεται η βοσκή για 10, 7 και 5 χρόνια των γιδιών, των μεγάλων ζώων και των προβάτων, αντίστοιχα και οι οποίες θα περιορίζονται κάθε χρόνο σε εκείνες που παρέμειναν ανυλοτόμητες μέχρι τη λήξη της διαχειριστικής περιόδου». Τέλος, όπως προκύπτει από το φύλλο θεώρησης της Διεύθυνσης Δασών της Περιφέρειας Θεσσαλίας, η διαχείριση του δάσους είναι «διαλείπουσα», ήτοι σύμφωνα με το άρθρο 2 του πδ/τος της 19-30.11.1928 «… υλοτομείται ολόκληρος η έκτασις του δάσους εφ΄ άπαξ κατά τον χρόνον της ωριμότητας των εν τη αυτή δένδρων».

Όπως έγινε δεκτό, οι προβαλλόμενοι λόγοι που αφορούν το ιδιοκτησιακό καθεστώς του επιδίκου δάσους είναι απορριπτέοι ως απαράδεκτοι, διότι η επίλυση διαφωνιών περί την ύπαρξη ή ανυπαρξία ιδιωτικών δικαιωμάτων δεν αποτελεί αντικείμενο της παρούσας δίκης, αλλά μπορεί ν΄ αποτελέσει αντικείμενο αμφισβητήσεως μόνον ενώπιον των πολιτικών δικαστηρίων.[5]

Περαιτέρω το Δικαστήριο έκρινε ότι η προσβαλλόμενη πράξη, κατά παράβαση της αρχής της βιώσιμης ανάπτυξης, επιτρέπει την ανεξέλεγκτη υλοτομία του επιδίκου δάσους με συνέπεια την υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος και την εξόντωση της άγριας πανίδας της περιοχής. Συγκεκριμένα, όπως προαναφέρθηκε, η υλοτόμηση των κωνοφόρων δένδρων της συστάδας 1α είναι επιλογική και αποβλέπει στην εξυγίανση και μόνο του είδους αυτού με την απομάκρυνση των «ξηρών, κουφαλερών και κακόμορφων ατόμων». Σύμφωνα με την έκθεση επαλήθευσης που εγκρίθηκε με την προσβαλλόμενη πράξη, το προταθέν από τη διαχειριστική μελέτη λήμμα μειώθηκε σε ποσοστό 20% λόγω υπερεκτιμήσεως του ξυλαποθέματος από τους μελετητές και εν όψει του προεκτεθέντος εξυγιαντικού σκοπού της υλοτομίας. Με τα δεδομένα αυτά, κατά το μέρος που αφορά την υλοτόμηση των κωνοφόρων δένδρων της συστάδας 1α, η προσβαλλόμενη πράξη έγινε δεκτό ότι φέρει νόμιμη αιτιολογία σε συμφωνία και με τις εφαρμοστέες διατάξεις.

Όσον αφορά όμως την υλοτόμηση δρυός η προσβαλλόμενη πράξη δεν αιτιολογείται νομίμως κατά την απόφαση. Και τούτο, διότι η διαχείριση του επιδίκου δάσους αποβλέπει αποκλειστικά στην οικονομικά επωφελέστερη εκμετάλλευσή του με την απόληψη της μεγαλύτερης δυνατής ποσότητας ξυλείας κατά την παρούσα και τις επόμενες διαχειριστικές περιόδους. Δεν λαμβάνει δηλαδή υπ΄ όψη τον χαρακτήρα του δάσους ως οικοσυστήματος, το οποίο απαιτεί συνολική διαχείριση, αφού δεν εξετάζονται εναλλακτικές λύσεις ως προς τη βέλτιστη μέθοδο υλοτομίας ούτε οι επιπτώσεις της προκριθείσας μεθόδου υλοτομίας στο έδαφος, τη χλωρίδα και την πανίδα (η οποία αντιμετωπίζεται ως «θηραματοπανίδα» και όχι ως σύνολο έμβιων οργανισμών που συναποτελούν, μαζί με τη χλωρίδα, το δασικό οικοσύστημα), ενώ δεν λαμβάνεται κανένα μέτρο και για την προστασία της βιοποικιλότητας και του τοπίου, όπως ρητώς επιτάσσουν τα άρθρα 1 παρ. 6 και 2 παρ. 1 του ν. 3028/2003 που προαναφέρθηκαν.

Και ναι μεν σε σχετικό έγγραφο απόψεων του Δασαρχείου Καλαμπάκας προς το Δικαστήριο αναφέρεται ότι τα απαντώμενα στο επίδικο δάσος είδη πανίδας είναι μετακινούμενα και δεν επηρεάζονται από την περιοδική υλοτόμησή του, το έγγραφο όμως αυτό δεν αναπληρώνει κατά την απόφαση την ελλείπουσα αιτιολογία της προσβαλλομένης καθώς είναι και μεταγενέστερό της. Για τους λόγους αυτούς, έγινε δεκτή η αίτηση και ακυρώθηκε η προσβαλλόμενη πράξη κατά το μέρος που αφορούσε την υλοτομία της δρυός.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Βλ. εισηγητική έκθεση του ν. 998/1979 και ΣτΕ Ολ 32/2013.

[2] ΣτΕ 1212/2017 (Τμ. Ε΄), περιοδικό «Περιβάλλον & Δίκαιο» τ. 2/2017, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2017.

[3] Πρβλ. ΣτΕ 5835/1996.

[4] ΣτΕ 3176/2012 σκ. 9, 1647/2002 σκ. 4, ΑΠ 874/2006, 85/2003, βλ. και άρθ. 13 παρ. 1 του ν. 3208/2003 κατά το οποίο τα δικαιώματα διακατοχής επί δημόσιων δασών και δημόσιων δασικών αποτελούν «ιδιόρρυθμες εμπράγματες σχέσεις».

[5] ΣτΕ 1882/2012, 2474/2009 κ.ά.

.

.

.
Δημοσιεύτηκε στο dasarxeio.com | 21.09.2017

.

ΚατηγορίεςΔασικά Οικοσυστήματα, Δασικές Μελέτες, Νομοθεσία

Tags: Διαχείριση δασών, Διαχειριστική μελέτη, Διακατεχόμενα δάση, Νομική επικαιρότητα, Συμβούλιο της Επικρατείας, Σοφία Παυλάκη