Αποκατάσταση οικοσυστημάτων σε προστατευόμενες περιοχές
Σόφη Ε. Παυλάκη, Δικηγόρος, MSc.
Η τεχνητή αναδάσωση, ως διαχειριστικό μέτρο, επιβάλλεται μόνον όταν η φυσική αναγέννηση είναι αδύνατη. Η υλοτόμηση και απομάκρυνση της καμένης ξυλείας, η οποία αποτελεί συχνά μια αναγκαιότητα στο πλαίσιο αποκα-τάστασης περιοχών που επλήγησαν από δασικές πυρκαγιές, θα πρέπει να εξετάζεται κατά περίπτωση και υπό το πρίσμα συνολικής οικολογικής διαχείρισης. Ανάπτυξη υλοτομικών εργασιών σε καμένο χώρο είναι επιτρεπτή, εφ΄ όσον λαμβάνει υπ΄ όψη τη φυσική αναγέννηση, στην οποία δίδεται προτεραιότητα σε μία προστατευόμενη περιοχή, όπως η περιοχή του δάσους και της λιμνοθάλασσας Καϊάφα νομού Ηλείας.
Η πρόσφατη απόφαση ΣτΕ 1984/2017 (Τμ. Ε΄) κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική στον χώρο του δικαίου του περιβάλλοντος για τον λόγο ότι το Δικαστήριο απεφάνθη σχετικά με τα κριτήρια και το περιεχόμενο του σχεδιασμού αποκατάστασης οικοσυστημάτων που επλήγησαν από σοβαρή περιβαλλοντική βλάβη, όπως οι εκτεταμένες δασικές πυρκαγιές του έτους 2007 στη δυτική Πελοπόννησο και αφορούν περιοχές που τελούν υπό καθεστώς αυξημένης περιβαλλοντικής προστασίας, όπως εν προκειμένω το δάσος και η λιμνοθάλασσα Καϊάφα στον νομό Ηλείας.
Με την απόφαση ακυρώθηκαν ως πλημμελώς αιτιολογημένες: α) απόφαση έτους 2007 του Διευθυντή Δασών Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος, με την οποία εγκρίθηκε πίνακας υλοτομίας του ξυλώδους όγκου που νεκρώθηκε από τις πυρκαγιές του Αυγούστου 2007 στην περιοχή του δάσους Καϊάφα Δήμου Ζαχάρως Ν. Ηλείας, β) απόφαση έτους 2008 του ιδίου Διευθυντή Δασών, με την οποία θεωρήθηκε και εγκρίθηκε μελέτη έργων προστασίας ορεινής λεκάνης απορροής και συγκράτησης αμμοθινών για το δάσος και τη λιμνοθάλασσα Καϊάφα και γ) απόφαση έτους 2008 του ιδίου ως άνω Διευθυντή Δασών, με την οποία θεωρήθηκε και εγκρίθηκε μελέτη αναδάσωσης της ανωτέρω περιοχής. Οι προσβαλλόμενες πράξεις αφορούσαν εκτάσεις ανήκουσες στον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού (ΕΟΤ), των οποίων η διοίκηση, διαχείριση και εκμετάλλευση έχει ανατεθεί στην Εταιρεία Τουριστικής Ανάπτυξης (ΕΤΑ ΑΕ).
Όπως έγινε δεκτό από το Δικαστήριο, η τεχνητή αναδάσωση, ως διαχειριστικό μέτρο, επιβάλλεται μόνον όταν η φυσική αναγέννηση είναι αδύνατη. Σε κάθε άλλη περίπτωση, όπου παρατηρείται φυσική αναγέννηση, η τεχνητή αναδάσωση μπορεί να υλοποιείται μόνον ως βοηθητικό και συμπληρωματικό διαχειριστικό μέτρο και αφού έχει προχωρήσει η φυσική αποκατάσταση του οικοσυστήματος. Η υλοτόμηση και απομάκρυνση της καμένης ξυλείας, η οποία αποτελεί συχνά μια αναγκαιότητα στο πλαίσιο αποκατάστασης περιοχών που επλήγησαν από δασικές πυρκαγιές, θα πρέπει να εξετάζεται κατά περίπτωση και υπό το πρίσμα συνολικής οικολογικής διαχείρισης, λαμβανομένου υπ΄ όψη ότι η παραμονή της νεκρής ξυλείας στην περιοχή έχει και σημαντικές ωφέλειες για τα καταστρεμμένα οικοσυστήματα, καθώς τα ιστάμενα δένδρα (παρ΄ ότι καμένα) συνεισφέρουν στη σταθερότητα των εδαφών, η δε ξυλεία υπό αποσύνθεση αποτελεί χώρο ανάπτυξης πολύτιμων μικροοργανισμών.
Δέχθηκε περαιτέρω η απόφαση ότι η διαχείριση καμένου δάσους πρέπει να βασίζεται σε εγκεκριμένες από τις αρμόδιες υπηρεσίες μελέτες και επιστημονικά ενδεδειγμένες μεθόδους και στη λήψη μέτρων για την αποτροπή των αρνητικών επιπτώσεων που θα μπορούσαν να προκληθούν από αποσπασματικού χαρακτήρα χειρισμούς που δεν εντάσσονται σε συνολικό σχεδιασμό των μέτρων αντιμετώπισης και διατήρησης των τύπων των οικοτόπων της περιοχής. Υποστηρίχθηκε επίσης ότι η ανάπτυξη υλοτομικών εργασιών στον καμένο χώρο θα πρέπει να λαμβάνει σοβαρά υπ΄ όψη τη φυσική αναγέννηση, στην οποία δίδεται προτεραιότητα σε μία προστατευόμενη περιοχή, όπως η περιοχή του δάσους και της λιμνοθάλασσας Καϊάφα.[1]
Όπως αναφέρεται στην απόφαση, στην υπό εξέταση υπόθεση, η καθ΄ ολοκληρία μηχανοποίηση των εργασιών υλοτομίας, μετατόπισης και μεταφοράς του ξυλώδους όγκου είχε ως αποτέλεσμα τη σχεδόν ολική καταστροφή της φυσικής αναγέννησης που ήδη αναπτύχθηκε στο δάσος Καϊάφα καθώς και την καταστροφή και αλλοίωση κάθε μικροπεριβαλλοντικής κατάστασης που δημιουργήθηκε μετά την πρώτη αναβλάστηση, ζητήθηκε δε να σταματήσει η ανεξέλεγκτη μηχανοποίηση των εργασιών υλοτομίας και ειδικότερα η χρησιμοποίηση ερπυστριοφόρων μηχανημάτων και να εκμεταλλευθεί ο μισθωτής του δάσους μόνο το υπάρχον οδικό δίκτυο, αποφεύγοντας την ανεξέλεγκτη δημιουργία δρόμων και δρομίσκων, οπουδήποτε τον εξυπηρετεί.
Αξιοσημείωτη είναι και η κρίση της απόφασης σχετικά με το έννομο συμφέρον των δικηγορικών συλλόγων να μετέχουν σε περιβαλλοντικές δίκες. Όπως έγινε δεκτό, η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος περιλαμβάνεται μεταξύ των ζητημάτων, για τα οποία αναγνωρίζεται στους δικηγορικούς συλλόγους δικαίωμα ασκήσεως ενδίκων βοηθημάτων. Ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών εν προκειμένω, κρίθηκε ότι άσκησε με έννομο συμφέρον τη σχετική αίτηση ακυρώσεως, ισχυριζόμενος ότι με τις προσβαλλόμενες πράξεις θεσπίζονταν ρυθμίσεις αντίθετες προς τη συνταγματική προστασία των δασικών οικοσυστημάτων και το ειδικό καθεστώς των περιοχών που εντάσσονται στο δίκτυο Natura 2000.[2]
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Σύμφωνα με την απόφαση, η περιοχή «Θίνες και παραλιακό δάσος Ζαχάρως, Λίμνη Καϊάφα, Στροφυλιά, Κακόβατος» στον Νομό Ηλείας εντάχθηκε στο δίκτυο Natura 2000, με κωδικό GR233005. Στο σχετικό δελτίο απογραφής [Natura 2000 standard data form], η περιοχή GR233005 περιγράφεται ως παράκτια ζώνη που περιλαμβάνει το πευκοδάσος της Στροφυλιάς, τη λίμνη Καϊάφα, τις θίνες μεταξύ της αποξηραμένης λίμνης Αγουλινίτσας και του οικισμού Κακκόβατος, τον λόφο Ελληνικό [ή Σταυρός], τον αρχαιολογικό χώρο της περιοχής του Καϊάφα, σπήλαια και ιαματικές πηγές. Ειδικότερα, αναφέρονται, μεταξύ άλλων, τα εξής: Οι θίνες στην παραλία του Καϊάφα σχηματίζουν δύο παράλληλες ζώνες, με συγκεκριμένες φυτοκοινωνίες. Το δάσος της Στροφυλιάς, από pinus pinea και pinus halepensis, είναι μοναδικό σε μορφή και μέγεθος. Σημαντικό τμήμα της περιοχής καλύπτουν συστάδες με platanus orientalis και ceratonia siliqua, καθώς και θάμνοι. Η λίμνη Καϊάφα, περίπου 200 ha, βρίσκεται πίσω από το δάσος της Στροφυλιάς και συνδέεται με τη θάλασσα μέσω καναλιού. Παρατηρούνται διάφοροι τύποι οικοτόπων [λασπώδεις και αμμώδεις επίπεδες εκτάσεις, μονοετής βλάστηση μεταξύ των ορίων πλημμυρίδας και αμπώτιδος, μεσογειακά αλίπεδα, υποτυπώδεις κινούμενες θίνες, κινούμενες θίνες της ακτογραμμής κ.ά. ευτροφικές φυσικές λίμνες, υψηλοί θαμνώνες, δάση σκληρόφυλλων, ασβεστούχοι βάλτοι παρόχθια δάση στοές, μεσογειακά πευκοδάση, κατά τις ειδικότερες αναφορές του standard data form] και είδη ζώων, μεταξύ των οποίων η θαλάσσια χελώνα caretta caretta. Η περιοχή αποτελεί πολύ σημαντικό οικοσύστημα, με πλούσια χλωρίδα και πανίδα, λόγω του συνδυασμού παράκτιου δάσους, θινών και λίμνης. Στην παραλία, μεταξύ της περιοχής του Καϊάφα και της Ζαχάρως, οι αναπτυσσόμενες θίνες είναι σε καλή κατάσταση. Σύμφωνα με εγκεκριμένη σχετική Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη [ΕΠΜ], στην περιοχή «Θίνες και παραλιακό δάσος Ζαχάρως, Λίμνη Καϊάφα, Στροφυλιά, Κακόβατος» [GR233005] καταγράφηκαν 14 τύποι οικοτόπων, εκ των οποίων οι 12 περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι οικότοποι προτεραιότητας 2270* και 7210*. Η περιοχή αποτελεί τόπο ωοτοκίας του απειλούμενου είδους caretta caretta. Στο σπήλαιο των Ανιγρίδων Νυμφών φιλοξενούνται αποικίες από 9 είδη νυχτερίδων, τα οποία περιλαμβάνονται στο Παράρτημα ΙΙ της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και προστατεύονται από διεθνείς συμβάσεις. Η οικολογική αξία τόσο του σπηλαίου όσο και των περιοχών στις οποίες τρέφονται οι νυχτερίδες είναι εξαιρετικά σημαντική, σε εθνικό και σε διεθνές επίπεδο. Στο νησί της Αγ. Αικατερίνης έχει εντοπισθεί αποικία του είδους pipistrellus pygmaeus, γεγονός που το καθιστά εξαιρετικής σημασίας, αφού το είδος αυτό προστατεύεται αυστηρά τόσο από την εθνική όσο και από τη διεθνή νομοθεσία. Από τα υπόλοιπα θηλαστικά, δύο ακόμη παρουσιάζουν εξαιρετική σημασία, διότι περιλαμβάνονται στα απειλούμενα με εξαφάνιση είδη: η βίδρα και η βαλτομυγαλίδα. Ιδίως στη λίμνη Καϊάφα παρατηρούνται πτηνά που προστατεύονται διεθνώς. Περαιτέρω, η ζώνη των αμμοθινών είναι η μεγαλύτερη στην Ελλάδα σε έκταση και ύψος, με εκτεταμένες ανεπηρέαστες ζώνες. Οι υγροτοπικές εκτάσεις και τα παρόχθια οικοσυστήματα έχουν μεγάλη αξία διατηρήσεως για την ορνιθοπανίδα. Οι δασικές εκτάσεις της περιοχής αποτελούνται κυρίως από πευκοδάση, με κυρίαρχο είδος τη χαλέπιο πεύκη και σε μικρότερο βαθμό την κουκουναριά, κυρίως στην παραλιακή ζώνη. Τέλος, σε όλη την έκταση της παραλίας γίνεται αναπαραγωγή της caretta caretta. Όπως αναφέρεται στην εν λόγω ΕΠΜ, η περιοχή περιλαμβάνει ένα σύμπλεγμα χερσαίων και υδάτινων οικοσυστημάτων με ιδιαίτερο βοτανικό και ζωολογικό ενδιαφέρον. Η σπουδαιότητα του εν λόγω Τόπου Κοινοτικής Σημασίας συνίσταται στα εξής: – Αποτελεί «πολύ σημαντικό οικοσύστημα, με πλούσια χλωρίδα και πανίδα, λόγω του συνδυασμού παράκτιου δάσους, θινών και λίμνης», – Χαρακτηρίζεται από την παρουσία των οικοτόπων προτεραιότητας 2270* και 7210*, καθώς και άλλων οικοτόπων του παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, – Περιλαμβάνει παραλίες ωοτοκίας του απειλούμενου είδους caretta caretta, – Περιλαμβάνει το «μοναδικής οικολογικής και αισθητικής αξίας παραλιακό πευκοδάσος Στροφυλιάς», τα βραχώδη όρη [Ελληνικό ή Σπήλαιο] με τα σπήλαια και τις θερμές πηγές, – Περιλαμβάνει τη λίμνη Καϊάφα, που εκτείνεται μεταξύ δύο οικοσυστημάτων [μεταξύ της παραθαλάσσιας περιοχής με τις θίνες και των βραχωδών ορέων] και αποτελεί, περαιτέρω, σημαντική για την ορνιθοπανίδα περιοχή, πλούσια σε προστατευόμενα είδη, λόγω της θέσεώς της στη δυτική οδό διελεύσεως των αποδημητικών πτηνών στην Ελλάδα και της παρουσίας κατάλληλων ενδιαιτημάτων, – Περιλαμβάνει σημαντικά είδη χλωρίδας, μεταξύ των οποίων το προστατευόμενο σε εθνικό και διεθνές επίπεδο ενδημικό είδος arenaria peloponnesiaca.
[2]Σχετικά βλ. και τις πρόσφατες αποφάσεις ΣτΕ 805/2016 και 1203/2017 (Τμ. Ε΄) που αφορούν την κατάρτιση των δασικών χαρτών και τη σχέση της διαδικασίας αυτής με τη διαδικασία της Κτηματογράφησης, κατόπιν σχετικής αιτήσεως ακυρώσεως του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης.
.
.
.
Δημοσιεύτηκε στο dasarxeio.com | 07.12.2017
.
ΚατηγορίεςΔασικά Οικοσυστήματα, Νομοθεσία, Προστατευόμενες περιοχές, Πυρκαγιές - Αναδασώσεις, Υλοτομίες
Ευτυχώς υπάρχει και το ΣτΕ που ελέγχει τις αυθαιρεσίες της Διοίκησης…