«Τρώγονται τα βελανίδια?» ρώτησα γεμάτη αμφιβολία την Marcie Mayer τον περασμένο Μάιο, όταν μου είπε ότι θα δώσει μια ομιλία με θέμα την οικονομική αξιοποίηση του δρυοδάσους της Τζιάς. «Τα βελανίδια μπορούν να γίνουν για την Τζιά ό,τι είναι η μαστίχα για τη Χίο», μου είπε με σιγουριά. Με παρέπεμψε. μάλιστα, στην ιστοσελίδα της www.iloveacorns.com. Εάν δεν τη γνώριζα ως μόνιμη κάτοικο του νησιού από το 2004 και ιδιοκτήτρια ενός ξεχωριστού και γνήσια αγροτουριστικοϋ ξενώνα, του Red Tractor Farm, θα πίστευα πως ήταν από εκείνους τους «τρελο- Αμερικάνους», που αποκτούν κάποιες παράξενες εμμονές (ανακαλύπτουν το επικείμενο χάος του κόσμου, γίνονται φανατικοί ωμοφάγοι κ.λ.π.). «Έλα το Νοέμβριο που θα μαζεύουμε βελανίδια και θα δεις!» μου πρότεινε και έτσι έγινε.
Μια τρελή ιδέα;
Νοέμβριος, και η Τζιά έχει μπει σε χειμωνιάτικους ρυθμούς. Η οικονομική κρίση έχει αφήσει και εδώ το αποτύπωμά της, στα κουφάρια των οικοδομών που διακόπτουν το κυκλαδίτικο ανάγλυφο. Αυτήν τη φορά, όμως, η προσοχή μας είναι στραμμένη στην ίδια τη γη και στις εντυπωσιακές βελανιδιές. Η Τζιά είναι το μοναδικό νησί των Κυκλάδων που φιλοξενεί εκτεταμένο δάσος βελανιδιάς. Βρισκόμαστε στην κατάφυτη περιοχή της Φλέας, κοντά στο ξωκλήσι του Αγίου Γρηγορίου. Οι εθελοντές που έχουν έρθει να βοηθήσουν στη συγκομιδή είναι είτε νεαροί απ’ όλο τον κόσμο, που αποφάσισαν να έρθουν στην Τζια ακριβώς γι αυτόν το λόγο, είτε γυναίκες μέσης ηλικίας, που πίστεψαν στη νέα ιδέα και αφιερώνουν σε αυτήν τον ελεύθερο χρόνο τους. Οι πρώτοι τινάζουν τα δέντρο για να πέσουν οι καρποί, οι δεύτερες βοηθούν στη συλλογή από το έδαφος. Αφού τα βελανίδια μαζευτούν μέσα σε πανιά, στη συνέχεια θα γίνει ο διαχωρισμός του καπακιού από τον καρπό και θα αποξηρανθούν για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο διάστημα στον ήλιο, πριν αποθηκευτούν.
Η Αμερικανίδα Μάρσι Μέιγιερ προσπαθεί να αναβιώσει στην Κέα το εμπόριο βελανιδιών. (Φωτογραφία: Enri Canaj, από http://antapokritis.wordpress.com)
«Η εμπορική χρήση τους είναι ακόμα στα σκαριά», μας εξηγεί η Marcie Mayer. «Το βελανίδι είναι ένας καρπός από τον οποίο δεν πετιέται τίποτα. Το καπάκι του χρησιμεύει, όπως και παλαιότερα, στην κατεργασία και τη βαφή δερμάτων, δίνοντας μια ασφαλέστερη περιβαλλοντικά λύση έναντι των χημικών (σ.σ. παλαιότερα χρησιμοποιούσαν τα καπάκια των βελανιδιών, επειδή περιέχουν τανίνες, για την αύξηση της ανθεκτικότητας των δερμάτων), Από τον καρπό παράγεται ζωοτροφή και παρασκευάζεται αλεύρι, μαγειρικό λάδι και βάση για καλλυντικά.
Και όλα αυτά δεν είναι καθόλου θεωρητικά. Η Τουρκία εξάγει τα καπάκια από βελανίδια στη Γερμανία (η οποία σήμερα επιστρέφει στην παραδοσιακή, φυσική κατεργασία δερμάτων) και τους αποφλοιωμένους καρπούς στη Γαλλία και την Ισπανία ως ζωοτροφές για την εκτροφή γουρουνιών που παράγουν το διάσημο iberian ham. Στην Κορέα αποτελεί μέρος της εθνικής κουζίνας, ενώ στην Αμερική και την Αγγλία μπορεί να βρει κανείς αλεύρι από βελανίδια σε κορεατικά σούπερ μάρκετ, σε καταστήματα υγιεινής διατροφής και στο διαδίκτυο. Στην Ελλάδα, σχετικά πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Βιολογικών Ερευνών και Βιοτεχνολογίας, σε συνεργασία με την εταιρεία καλλυντικών Κορρέ, διαπίστωσε πως η ουσία κερσετίνη, που βρίσκεται κρυμμένη στο βελανίδι, επεμβαίνει καταλυτικά στη διαδικασία γήρανσης των κυττάρων, δημιουργώντας επανάσταση στις κρέμες αντιγήρανσης.
Ένας ξεχασμένος πλούτος
Η αλήθεια είναι ότι για τους Τζιώτες όλα αυτά δεν ακούγονται καθόλου παράξενα. Τα βελανίδια είναι γι’ αυτούς μια παλιά ιστορία. Το διαβάζω στα απομνημονεύματα του Ber Randolph, ο οποίος πέρασε από το νησί το 1687: «Είδα μια γυναίκα που πήγαινε στα χωράφια να μαζέψει βελανίδια, μεγάλα, μαζί με το ένα της παιδί και το άλλο το είχε στην αγκαλιά». Ακόμη πιο γλαφυρές είναι οι περιγραφές του 80χρονου Γιώργου Πατητή, τον οποίο συναντάμε στο καφενείο της Ασημίνας στην Κάτω Μεριά, όπου χτυπάει η καρδιά της αγροτικής Τζιάς. «Οι Τζιώτες κάποια εποχή βγάλαμε καλό εισόδημα από τα βελανίδια, θυμάμαι που έλεγε ο παππούς μου μια εποχή ότι πουλήσανε μία λίρα το καντάρι. Είχε 3-3,5 δραχμές. Τη χαμάδα(όπως ονομάζεται το καπάκι) τη μαζεύαμε, τη στεγνώναμε και τη μεταφέραμε με καραβάνια από γάιδαρους στα δύο λιμάνια, στο Καμπί και στην Κορησσία. Από εκεί, τη μετέφεραν στο βυρσοδεψείο του Σουρλάγκα στη Μυτιλήνη και στη Γερμανία. Με το βελάνι (τον καρπό) ταΐζαμε τα γουρούνια και λίγο τις αγελάδες. Μετά βγάλανε οι Γερμανοί τα χημικά και το εμπόριο σταμάτησε. Τελευταία φορά δόθηκαν βελανίδια το 1963».
Ξεχασμένη ιστορία ήταν όμως και για την ίδια τη Marcie Mayer, που πρωτοστατεί στην αναβίωση της οικονομίας των βελανιδιών. Μεγαλωμένη στη Βόρεια Καλιφόρνια, μια περιοχή γεμάτη βελανιδιές, γνώριζε ήδη από τα σχολικά της χρόνια ότι οι καρποί τους ήταν βασική τροφή για τους γηγενείς Ινδιάνους. «Από μικρή πειραματιζόμουν με αυτά στην κουζίνα όμως η οικογένεια μου και οι φίλοι μου με κορόιδευαν, αφού δεν μπορούσα να βρω ικανοποιητικές απαντήσεις για το πως θα τα ξεπικρίσω – βασική διαδικασία για να γίνουν εδώδιμα. Ότι έφτιαχνα, λοιπόν, δεν τρωγόταν. Το 1984 εγκαταστάθηκα μόνιμα στην Ελλάδα και ξέχασα τα βαλανίδια. Το φθινόπωρο του 1997 επισκέφτηκα για πρώτη φορά την Τζιά και βλέποντας τις βελανιδιές, θυμήθηκα τα παιδικά μου χρόνια. Ξεκίνησα εκ νέου μαγειρικά πειράματα, αυτήν τη φορά με μεγαλύτερη επιτυχία. Μέσα από το ίντερνετ ανακάλυψα γλυκά και αλμυρά εδέσματα από βελανίδι, όπως επίσης είδα ότι πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ενδιαφέρονταν για τους καρπούς αυτούς. Η αποφασιστική στιγμή για να ασχοληθώ σοβαρά με τα βελανίδια ήρθε όταν πριν από τρία χρόνια αντιμετώπισα τον καρκίνο. Σκέφτηκα ότι πρέπει να μοιραστώ με τους ανθρώπους στο νησί όλη αυτήν τη γνώση που είχα συλλέξει».
Βιώσιμο εισόδημα και μια νέα ταυτότητα
Στην ιδέα ότι τα βελανίδια μπορεί να ξαναγίνουν πλουτοπαραγωγική πηγή του νησιού, οι ντόπιοι φαίνονται επιφυλακτικοί. «Η αγάπη των Τζιωτών για τα βελανίδια μετατράπηκε σε θυμό, όταν έπαψαν να αποτελούν πηγή εισοδήματος. Άλλα δέντρα ξεριζώθηκαν για να δώσουν τη θέση τους σε ελιές και αμυγδαλιές, ενώ πολλά άλλα έγιναν καυσόξυλα για το τζάκι. Ήταν μόνο μετά το 2000 όταν το δάσος με τις βελανιδιές κρίθηκε προστατευόμενη περιοχή Natura και οι αυστηροί έλεγχοι κατόρθωσαν να κρατήσουν ζωντανό το δάσος, παρά τις αντιδράσεις, μας εξηγεί ο Νίκος Δεμέναγας πρώην Δήμαρχος Κέας. Ο ίδιος υποστηρίζει την προσπάθεια αναβίωσης της οικονομίας των βελανιδιών ως μιας νέας πηγής εισοδήματος και ως μια νέας ταυτότητας για το νησί. «Η οικονομία μας στηρίχτηκε στην εξοχική κατοικία. Η πρωτογενής παραγωγή έχασε την πραγματική της αξία και οι καλλιέργειες έγιναν οικόπεδα. Κάποιο στιγμή, μάλιστα, όλο το νησί θεωρήθηκε εν δυνάμει οικόπεδο προς πώληση». Την ανάγκη να ξαναβρεθεί το νήμα της αγροτικής δραστηριότητας που κόπηκε τονίζει και ο Ανδρέας Μουζάκης, ο οποίος διατηρεί κατάστημα παραδοσιακών προϊόντων και ασχολείται με τις αγροτικές εργασίες. «Δεν είναι ότι οι Τζιώτες έχουμε ξεμάθει να δουλεύουμε στη γη, όμως οι περισσότεροι θα πρέπει να δουν το καθαρό οικονομικό αποτέλεσμα για να αναλάβουν δράση».
«Γεγονός είναι πως δεν μπορεί όλοι ξαφνικά να αρχίσουν να μαζεύουν βελανίδια. Όμως ελπίζω ότι οι Τζιώτες, αλλά και όλοι οι υπόλοιποι Έλληνες, θα επανεκτιμήσουν τα “περιουσιακά τους στοιχεία” τα φρούτα, τον άνεμο, τον ήλιο και θα αναζητήσουν το εισόδημά τους στη βάση της περιβαλλοντικής ακεραιότητας του τόπου όπου ζουν», μας λέει η Marcie Mayer. «θεωρώ ότι τα προϊόντα από βελανίδι μπορούν να γίνουν τόσο γνωστά και επικερδή, όσο τα προϊόντα από μαστίχα. Δεν το λέω αυτό επειδή είμαι μεγαλομανής ή περιμένω την επανάσταση του βελανιδιού. Στην παρούσα οικονομική συγκυρία, ο κόσμος είναι ανοιχτός στις θετικές σκέψεις. Μπορεί οι καταναλωτές να ξοδεύουν λιγότερα χρήματα, όμως οι πρωτοποριακές ιδέες ανταμείβονται από ένα εκλεκτικό κοινό».
Ο δρόμος φαίνεται να έχει ανοίξει για όλους όσους ενδιαφέρονται να ασχοληθούν με τα βελανίδια. Το πρώτο μηχάνημα αποφλοίωσης αγοράστηκε, οι πρώτες ποσότητες βελανιδιού στάλθηκαν σε γερμανικό βυρσοδεψείο, δύο τόνοι καρπού μαζεύτηκαν για την παραγωγή αλευριού και λαδιού, οι πρώτοι ενεργά θετικά διακείμενοι στην προσπάθεια συνεργάτες βρέθηκαν, αρχής γενομένης από το Σύλλογο Γυναικών Κέας, που επιδίδεται σε γαστρονομικούς πειραματισμούς για την παρασκευή τοπικών προϊόντων από βελανίδι. Επόμενος στόχος είναι η δημιουργία μιας ολοκληρωμένης μικρής μονάδας, την οποία α καθένας θα μπορεί να χρησιμοποιήσει για την επεξεργασία των δικών του βελανιδιών. «Δική μου επιθυμία», μας λέει η Marcie Mayer, «είναι να παράγω προϊόντα με βάση το βελανίδι και να ενημερώνω τον κόσμο για την αξία του σε ένα χώρο που θα εγκαινιάσω στην Κορησσία. Για όλες τις υπόλοιπες σχετικές εργασίες ελπίζω ότι θα συγκεντρωθούν σταδιακά οι ενδιαφερόμενοι».
Νοστιμότατος ξηρός καρπός
Στους Τζιώτες, όμως, πιο παράξενο απ’ όλα φαίνεται το ότι κάποιος μπορεί να θέλει να τρώει τα βελανίδια. «Ήταν μια τροφή που την έδιναν στα γουρούνια και μια απωθημένη μνήμη ότι κάποια στιγμή στην Κατοχή αναγκάστηκαν να φάνε την τροφή που έδιναν στα ζώα», μας λέει η Marcie Mayer. Η αλήθεια είναι ότι και για εμάς το να φας βελανίδια δεν ακούγεται θελκτικό. «Η απάντηση στο γιατί να φάω βελανίδια είναι ίδια με το γιατί να φάω καρύδια και αμύγδαλα. Τα βελανίδια είναι ένας ξηρός καρπός. Δεν ήρθα εγώ να πω κάτι καινούργιο. Ιστορικά. ο άνθρωπος έτρωγε βελανίδια από την αρχαιότητα, ενώ σήμερα επιπλέον γνωρίζουμε ότι περιέχουν συστατικά χρήσιμα για τον οργανισμό, όπως υψηλά ποσοστά πρωτεϊνών, ποτάσιου, μαγνήσιου, ασβεστίου και βιταμίνης Β, ενώ το αλεύρι που παράγεται δεν έχει γλουτένη», υποστηρίζει η ίδια.
Στο τέλος της ημέρας επιστρέφουμε όλοι μαζί στο σπίτι της Marcie Mayer. Πίτες από βελανίδι, πέστο με βελανίδια (αντί κουκουναριού) και για επιδόρπιο βελανιδο-τρουφάκια διά χειρός της προέδρου του Συλλόγου Γυναικών Κέας, Ζωζώς Μουζάκη. Γεύση πράγματι ξεχωριστή. Θα την περιέγραφες γήινη, φθινοπωρινή… «.Θυμάσαι την ταινία “Chocolat”; Ότι καινούργιο γίνεται πολλές φορές αμφισβητείται. Τα βελανίδια είναι ένας ξεχασμένος πλούτος για το νησί και ένας άνθρωπος που πιστεύει σε αυτό που κάνει, μπορεί να φέρει την ανατροπή», μου εμπιστεύεται η εθελόντρια Μάτα Θωμοπούλου.
Νατάσα Μπλάτσιου
Πηγή: Η Καθημερινή – Κ (24-1-2011)
ΚατηγορίεςΔασικά Προϊόντα
Απάντηση