Αυθαίρετη δόμηση στον αιγιαλό του Εθνικού Πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα
Ελένη Ν. Σταματίου, Αρχιτέκτων ΕΜΠ,
MSc Περιφερειακής Ανάπτυξης,
Δρ. Πολεοδομίας – Χωροταξίας (Phd, PPhd)
Με αφορμή την υπερδεκαετή καθυστέρηση κατεδάφισης αυθαιρέτων κτισμάτων στον αιγιαλό του Εθνικού Πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα, τα οποία είχαν με δικαστική απόφαση κριθεί κατεδαφιστέα, στη μελέτη που ακολουθεί αναπτύσσεται η προβληματική του καθεστώτος αυθαίρετης δόμησης σε περιβαλλοντικά προστατευόμενη περιοχή διεθνούς ιστορικής, πολιτιστικής, οικολογικής, τοπιακής, φυσιολατρικής και τουριστικής σημασίας. Γίνεται αναφορά στον χαρακτήρα και τις ιδιότητες της περιοχής του Σχινιά, στη γειτνίασή της με το αστικό κέντρο της Αθήνας, στον ρόλο της ως τόπου φιλοξενίας αγωνίσματος των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, στο θεσμικό πλαίσιο που διέπει την περιοχή και στη σχετική νομολογία, στο ιστορικό της υπόθεσης της παράνομης δόμησης επί του αιγιαλού και στην αντιμετώπισή του από τις συναρμόδιες υπηρεσίες, στις παθογένειες της κρατικής μηχανής (μακρόχρονες γραφειοκρατικές διαδικασίες, παρεμβάσεις της Πολιτείας που καθυστέρησαν την υλοποίηση δικαστικών αποφάσεων, πελατειακές σχέσεις ετών κ.ά.), όπως προκύπτει από τις πρακτικές που ακολουθήθηκαν έως και σήμερα. Απαραίτητη κρίθηκε η αναφορά και στο ζήτημα της πλημμελούς προστασίας της περιοχής του Σχινιά, όπως το έχει εκτιμήσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στη συνεχιζόμενη υποβάθμισή της και στη μη λήψη των αναγκαίων μέτρων από την πλευρά του ελληνικού κράτους. Τέλος, επιχειρείται η αποτύπωση και αποκωδικοποίηση της υφισταμένης καταστάσεως ως προς τα συναφή περιβαλλοντικά και πολεοδομικά ζητήματα και τη διοικητική παθογένεια καθώς και της αντιμετώπισης αδυναμιών και της προώθησης δυνατοτήτων και προοπτικών.
1. Η εξεταζόμενη περιοχή – Χαρακτήρας και ιδιότητες
Η πεδιάδα του Μαραθώνα είναι διεθνώς γνωστή κυρίως από την ομώνυμη μάχη μεταξύ Αθηναίων και Περσών[1] το 490 π.Χ., η οποία έκρινε τον ρου της ιστορικής εξέλιξης και του πολιτισμού της Ευρώπης. Πέραν της ιστορικής εξέχουσας σημασίας της, διαθέτει εξαιρετικό φυσικό τοπίο και σύνθετο όσο και σπάνιο παράκτιο και δασικό οικοσύστημα,[2] που συνοδεύει τη μακραίωνη ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή.
Η περιοχή του Σχινιά έχει χαρακτηριστεί Εθνικό Πάρκο και έχει αναγνωριστεί ως Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά (ΣΠΠ), ενώ έχει ενταχθεί και στο ευρωπαϊκό οικολογικό Δίκτυο Natura 2000[3] ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) και ως Ειδική Ζώνη Διατήρησης (ΕΖΔ). Το Συμβούλιο της Επικρατείας, με την υπ΄ αριθ. 1318/2001 απόφασή του, προβλέπει ότι δεν επιτρέπεται εντός της Ζώνης Β2 του Εθνικού Πάρκου η ανέγερση εστιατορίων, ταβερνών και αναψυκτηρίων [Σχινιάς Μαραθώνα Εθνικό Πάρκο].
Το Εθνικό Πάρκο Σχινιά[4] – Μαραθώνα[5] (πδ/γμα «Χαρακτηρισμός χερσαίων και θαλάσσιων περιοχών του Σχινιά Μαραθώνα Αττικής ως Εθνικού Πάρκου», Δ΄ 395/3.7.2000)[6] κείται στην πεδιάδα του Μαραθώνα, στο βορειοανατολικό τμήμα της Αττικής και σε απόσταση 40 χλμ. περίπου από την Αθήνα. Είναι το μόνο εθνικό πάρκο της χώρας που βρίσκεται τόσο κοντά σε αστικό κέντρο. Αποτελεί το σημαντικότερο, υπερτοπικής σημασίας, παράκτιο οικοσύστημα της Αττικής και από τα πιο σημαντικά της Ανατολικής Μεσογείου. Διαθέτει εξαιρετικά ενδιαφέρον τοπίο και βασίζεται σε ευαίσθητη υδατική ισορροπία. Η αξία του έγκειται στο γεγονός ότι συνδυάζει διαφορετικά οικοσυστήματα: τον υδροβιότοπο, το παράλιο πευκοδάσος, τη Μακαρία Πηγή, τη χερσόνησο Κυνοσούρας, τον λόφο της Δρακονέρας και τη θαλάσσια περιοχή του όρμου του Μαραθώνα. Η έκταση του είναι 13,84 τ.χλμ., συμπεριλαμβανομένου του θαλάσσιου πεδίου. Η έκταση του χερσαίου μέρους καταλαμβάνει 9 τ.χλμ. (υγρότοπος, πηγή, παράκτιο δάσος, αμμοθίνες, θαμνώνες, βραχώδης χερσόνησος), ενώ η έκταση του θαλάσσιου 4 τ.χλμ. (οικοσύστημα ποσειδωνίας).[7]
Διαθέτει 19 τύπους ενδιαιτημάτων,[8] 115 είδη πτηνών με δυνητική ποικιλότητα 215 ειδών, ενώ εντοπίζονται απειλούμενα είδη ιχθυοπανίδας γλυκών υδάτων, αμφιβίων και ερπετών καθώς και 320 είδη χλωρίδας. Το ευαίσθητο αυτό οικοσύστημα δέχεται επί δεκαετίες έντονες ανθρωπογενείς πιέσεις[9] και απειλές[10] [Σχινιάς Μαραθώνα Εθνικό Πάρκο].
Η οικοπεδοποίηση της περιοχής εκκίνησε το 1923 κατόπιν παραχώρησης πεδινής έκτασης μεταξύ του δάσους και του υγροτόπου σε πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία (σήμερα οικισμός Σχινιά). Από τη δεκαετία του 1960 η ραγδαία οικοπεδοποίηση είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία του οικισμού των Δικαστών και Εισαγγελέων, αλλά και των Δικαστικών Υπαλλήλων. Από τη δεκαετία του 1970 η περιοχή αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης από περιβαλλοντικές οργανώσεις που είχαν ανακαλύψει την οικολογική της αξία και ενήργησαν για την προστασία της.
Αντιπροσωπεύει σημαντικό φυσικό και κοινωνικό – οικονομικό πόρο υπερτοπικής σημασίας καθώς κατ΄ έτος προσελκύει μεγάλο αριθμό επισκεπτών με σκοπό την αναψυχή (ακτές, κολύμπι, θαλάσσια αθλήματα), την παρατήρηση των πτηνών και της βλάστησης, περιπάτους για την απόλαυση του τοπίου κ.ά.
Το 2000 με αφορμή τη χωροθέτηση Ολυμπιακού Κέντρου Κωπηλασίας[11] στον χώρο του αεροδρομίου Μαραθώνα (για τους Αγώνες του 2004), που είχε εγείρει τεράστιες αντιδράσεις εντός κι εκτός Ελλάδας, το εναπομείναν τμήμα του βιοτόπου του Σχινιά οριοθετήθηκε και χαρακτηρίστηκε Εθνικό Πάρκο Σχινιά – Μαραθώνα. Ήταν, δηλαδή, η αιτία να έρθει στο προσκήνιο το περιβαλλοντικό πρόβλημα της περιοχής και να προσελκυστεί το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης και της επιστημονικής κοινότητας, με σκοπό την αποκατάστασή της.
Το 2001, η Πολιτεία μέσω του Οργανισμού Αθήνας, με διαχειριστική μελέτη προέκρινε τη δημιουργία εγκαταστάσεων εξυπηρέτησης λουομένων, στη θέση των κατεδαφιστέων ταβερνών. Στο μεταξύ οι αποφάσεις κατεδάφισης τελεσιδίκησαν χωρίς όμως να εκτελεστούν.
Το 2001 εγκρίθηκε ο κανονισμός λειτουργίας και το σχέδιο διαχείρισης (κυα 2001), το 2002 ιδρύθηκε µε πδ/γμα ο Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα ΦΟΔΕΠΑΣΜ) και το ∆ιοικητικό Συµβούλιο συστάθηκε τον Ιανουάριο του 2003 [Χατζημπίρος].
Η σύσταση του ενδεκαμελούς ΔΣ είχε εκπροσώπηση των: Εθνικoύ Αστεροσκοπείου Αθηνών (Πρόεδρος), Δήμου Μαραθώνα, Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου & Προστασίας Περιβάλλοντος Αθήνας, ΥΠΕΚΑ, Δασαρχείου Καπανδριτίου, ΥΠΟΤ, Λιμεναρχείου Ραφήνας, Περιφέρειας Αν. Αττικής, Ομοσπονδίας Κανόε-Καγιάκ, ΜΚΟ «Δίκτυο Μεσόγειος SOS», ΥΠΟΤ [Σχινιάς Μαραθώνα Εθνικό Πάρκο].
Τα έτη 2003 και 2004 εξασφαλίσθηκαν εθνικά και κοινοτικά κονδύλια (ΕΠΠΕΡ) για έργα, λειτουργία, φύλαξη και δράσεις οικολογικού και εκπαιδευτικού χαρακτήρα και υλοποιήθηκαν πρώτες ενέργειες βιώσιμης και αναβαθμισμένης λειτουργίας του Εθνικού Πάρκου, που όμως παρέμειναν ανολοκλήρωτες. Το ενδιαφέρον για την περιοχή μειώθηκε, ενώ διαμαρτυρίες από τον τοπικό πληθυσμό και τουριστικές και οικιστικές πιέσεις επέφεραν μη θεμιτές εξελίξεις στον τρόπο λειτουργίας και διαβίωσης στην περιοχή.
Στη συνέχεια των έργων του ΕΠΠΕΡ εγκρίθηκε, με ενέργειες του ΦΟΔΕΠΑΣΜ, τριετές ευρωπαϊκό πρόγραμμα LIFE για βιώσιμο τουρισμό (συνολικού προϋπολογισμού 790.949 ευρώ)[12]. Το διάστημα Σεπτεμβρίου – Οκτωβρίου 2012 εκτελέσθηκαν εργασίες επισκευής του φυλακίου, αγοράσθηκε ηλεκτρονικός εξοπλισμός γραφείου και διεξήχθη πεδιομέτρηση παρακείμενης στα γραφεία κεραίας κινητής τηλεφωνίας με χρηματοδότηση από το Πράσινο Ταμείο του ΥΠΕΚΑ.
To πρόγραμμα GreenMarathon[13] που ακολούθησε ο Φ.Δ. είχε ως στόχο την προώθηση του βιώσιμου τουρισμού στο Εθνικό Πάρκο και τη μείωση των επιπτώσεων για το περιβάλλον της περιοχής από την τουριστική δραστηριότητα[14] [Σχινιάς Μαραθώνα Εθνικό Πάρκο].
Μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες ο ρόλος του φορέα έφθινε, ενώ μετά το 2009 και σε συνδυασμό με την δυσμενή οικονομική κατάσταση, παρατηρείται εγκατάλειψη και στασιμότητα.[15] Συμπεριφορά μη συμμόρφωσης απαντάται και σε μερίδα των -πολλών και ετερόκλητων- επισκεπτών λόγω εγγύτητας με την Αθήνα [Σταματίου 2013].
Χάρτης 1 – Εθνικό Πάρκο Σχινιά – Μαραθώνα
[πηγή: Οργανισμός Αθήνας]
Χάρτης 2 – Εθνικό Πάρκο Σχινιά – Μαραθώνα – Χρήσεις γης και λειτουργίες/δραστηριότητες
[πηγή: Φορέας Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Σχινιά Μαραθώνα]
2. Θεσμικό πλαίσιο και νομολογία
Η περιοχή του Σχινιά έχει χαρακτηριστεί Εθνικό Πάρκο και έχει αναγνωριστεί ως Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά (ΣΠΠ), ενώ έχει ενταχθεί και στο ευρωπαϊκό οικολογικό Δίκτυο Natura 2000 ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) και ως Ειδική Ζώνη Διατήρησης (ΕΖΔ). Το 2000 το πδ/γμα ίδρυσής του επιχείρησε τη «νομιμοποίηση» της ύπαρξης των αυθαίρετων κτισμάτων (ταβερνών) τους και την πρόβλεψη της προσθήκης νέων. Ωστόσο ακυρώθηκε (ως προς το σκέλος αναψυκτηρίων, ταβερνών κ.λπ.) μόλις ένα έτος αργότερα έπειτα από δύο αποφάσεις του Ε΄ Τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας που έκριναν ότι ταβέρνες και εστιατόρια είναι ασύμβατα με τους σκοπούς ενός Εθνικού Πάρκου. Ειδικότερα με την υπ΄ αριθ. 1318/2001 απόφαση του ΣτΕ προβλέπεται ότι δεν επιτρέπεται εντός της Ζώνης Β2 του Εθνικού Πάρκου η ανέγερση εστιατορίων, ταβερνών και αναψυκτηρίων.
Τον Μάρτιο 2001 εκδόθηκε η ∆ιαχειριστική Μελέτη από τον Οργανισµό Αθήνας, στην οποία προβλέφθηκε στο κεφ. 6.6.1 «Χώροι Εξυπηρέτησης Λουοµένων» ότι σε επιλεγµένες θέσεις και στα όρια του πευκοδάσους µε την παραλιακή ζώνη προβλέπεται η κατασκευή οργανωµένων χώρων εξυπηρέτησης. Επίσης προβλέφθηκε ότι οι συγκεκριµένες εγκαταστάσεις πρόκειται ν΄ αντικαταστήσουν τις ταβέρνες που λειτουργούσαν ανεξέλεγκτα στην παραλιακή ζώνη και ορίστηκαν ειδικότερες προδιαγραφές κατασκευής τους. Ειδικότερα, οι παραπάνω εγκαταστάσεις ορίστηκαν ως «ελαφρές», με οικοδόμηση στο περιτύπωµα των κατεδαφιστέων ταβερνών, ενώ τα υλικά κατασκευής ορίστηκε ότι πρέπει να είναι εναρµονισµένα στο ύφος των παραδοσιακών υπαίθριων κατασκευών, απλά και ανθεκτικά.
Συνακόλουθα εκδόθηκε (31.12.2001) ο Κανονισµός ∆ιαχείρισης και Λειτουργίας του ΕΠ (υα ΠΕΧΩ∆Ε – Γεωργίας 32473/7718), ο οποίος προβλέπει ότι για θέµατα περιβαλλοντικής αδειοδότησης, χρήσεων και δόµησης ενηµερώνονται οι αρµόδιες υπηρεσίες του ΥΠΕΧΩ∆Ε και ΝΑ. Πιο κάτω (ΙΙ2, 4) αναφέρεται ότι η οργάνωση της αναψυχής και της οικοτουριστικής δραστηριότητας γίνεται µε µέριµνα του Φορέα ∆ιαχείρισης – ΥΠΕΧΩ∆Ε – Υπ. Γεωργίας. Η υπουργική απόφαση εγκρίνει το Σχέδιο ∆ιαχείρισης του ΕΠ και διακρίνει τοµείς δράσεων και παρεµβάσεων, µεταξύ των οποίων είναι και η αποξήλωση των παράνοµων υποδοµών που εξυπηρετούν χρήσεις ασύµβατες µε τον χαρακτήρα του ΕΠ. Όσο για τις νέες κατασκευές θέτει στόχο την υλοποίηση των απολύτως αναγκαίων έργων και για την αναψυχή την προώθηση ήπιων και περιβαλλοντικά φιλικών µορφών αναψυχής. Τέλος, εκδίδεται το πδ/γμα 793/2002, το οποίο ιδρύει ΝΠΙ∆ τον Φορέα ∆ιαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα µε έδρα τον ∆ήµο Μαραθώνα και εποπτεία του Υπουργού ΠΕΧΩ∆Ε.
Λόγω του γεγονότος ότι το εξεταζόμενο χωρικό πεδίο αποτελεί ταυτόχρονα προστατευόµενη περιοχή φυσικού κάλλους, εθνικό πάρκο, δασική έκταση και αιγιαλίτιδα ζώνη συνδυάζει ταυτόχρονα διαφορετικά χαρακτηριστικά που το υπάγουν σε περισσότερα νοµικά καθεστώτα ρύθµισης και προστασίας.
Οι πηγές του δικαίου του περιβάλλοντος, που είναι το Σύνταγμα, το Ευρωπαϊκό και Διεθνές δίκαιο του περιβάλλοντος καθώς και οι γενικές αρχές του δικαίου του περιβάλλοντος, θέτουν πολλαπλά και κατά προτεραιότητα υπό την προστασία τους περιοχές διακεκριμένης περιβαλλοντικής, οικολογικής και λοιπής σύνθετης ποιοτικής αξίας, όπως η εξεταζόμενη.
Κατ΄ αρχήν πρέπει να γίνει αναφορά στον γνωστό ως «Νόμο – Πλαίσιο για το Περιβάλλον» (φυσικό και πολιτιστικό) ν. 1650/1986. Περαιτέρω, οι διατάξεις του άρθρου 14 του ν. 2971/2001 «Αιγιαλός και παραλία κ.λπ.» έχουν εφαρµογή για την εκτέλεση έργων σε Εθνικά Πάρκα του ν. 3044/2002, τα οποία περιέχουν αιγιαλό, παραλία, συνεχόµενο ή παρακείµενο θαλάσσιο χώρο ή πυθµένα θαλάσσης, επομένως και στην περίπτωση του εν λόγω χωρικού πεδίου. Δηλαδή οι διατάξεις για την προστασία του αιγιαλού εξακολουθούν να ισχύουν και να προστατεύουν τη ζώνη αυτή ως ιδιαίτερο στοιχείο του συνόλου του Εθνικού Πάρκου, παράλληλα και συγχρόνως µε τις µεταγενέστερες που θεσπίστηκαν για την προστασία των Εθνικών Πάρκων εν γένει [ΓΕΔΔ].
Σύμφωνα δε με σχετική γνωµοδότηση του ΝΣΚ (354/1992) ο καθορισµός των οριογραµµών αιγιαλού και παραλίας έχει εκδοθεί και επικυρωθεί από το 1965, ενώ ο επικείµενος δε χώρος έχει χαρακτηριστεί ως δάσος, αρµοδιότητας ∆ασαρχείου Καπανδριτίου [ΓΕΔΔ:8].
Η λίμνη του Μαραθώνα και η περιοχή του Τύμβου
[πηγή: http://ramnous.gr ]
3. Ιστορικό της υπόθεσης
Η υπόθεση των οκτώ αυθαιρέτων κτισμάτων (υγιειονομικού ενδιαφέροντος και συγκεκριμένα ταβερνών) στην προστατευόμενη περιοχή του Σχινιά (στον Δήμο Μαραθώνα), επί του αιγιαλού είχε ως εξής: Τα εν λόγω κτίσματα είχαν δομηθεί παράνομα σε αναδασωτέα έκταση και είχαν κριθεί αυθαίρετα και κατεδαφιστέα ήδη από το 1999. Ωστόσο, συνέχισε απρόσκοπτα η λειτουργία τους. Η κατόπιν καταγγελιών (2007) διερεύνηση και επίσημη έκθεση, το 2009, του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης,[16] είχε καταδείξει την υποβάθμιση και προσβολή της προστατευόμενης περιοχής, λόγω της συνεχιζόμενης επιβαρυντικής, πολεοδομικά και περιβαλλοντικά, λειτουργίας των ανωτέρω κτισμάτων [ΓΕΔΔ, Ιούλιος 2009].
Το σύνθετο πρόβλημα της περιοχής είχε την εξήγησή του. Σύμφωνα με το εισαγωγικό σημείωμα της ανωτέρω έκθεσης: «Η ερηµοποίηση, η καταστροφή των δασών και η επέκταση της αστικοβιοµηχανικής και τουριστικής ανάπτυξης εις βάρος της γεωργικής γης και των οικοσυστηµάτων, είναι φαινόµενα µη αναστρέψιµα. Η χώρα µας είναι από τις λίγες χώρες που καταστρέφουν τη γεωργική γη για οικοπεδοποίηση αντί της άγονης γης. Συνεπώς η ∆ιοίκηση οφείλει, κατά προτεραιότητα, να εφαρµόσει πολιτικές και µέτρα πρόληψης µέσα από ένα υγιή προληπτικό χωροταξικό σχεδιασµό. Η ∆ιοίκηση θα όφειλε επίσης κατά προτεραιότητα να συντάξει, να εφαρµόσει και να ελέγξει αποτελεσµατικά τον εθνικό και περιφερειακό χωροταξικό σχεδιασµό µε άξονες την προστασία των δασών, τη χωροθέτηση της διάθεσης των στερεών αποβλήτων και την αποτελεσµατική διαχείρισή τους, την καταπολέµηση της άναρχης δόµησης του νησιωτικού χώρου και τον χωροταξικό σχεδιασµό της ανοικοδόµησης» [ΓΕΔΔ, Ιούλιος 2009].
Με βάση τα παραπάνω, η Αρχή ζήτησε την παροχή συγκεκριµένων πληροφοριών και στοιχείων σχετικά µε: α) τη χρήση των υπό κατασκευή έργων και ποιος συγκεκριµένα φορέας έχει προχωρήσει σύµφωνα µε τον νόµο στην έκδοση άδειας για την εκτέλεσή τους, β) σε ποια Ζώνη του Εθνικού Πάρκου συγκεκριµένα τελούνται τα έργα αυτά και εάν έχουν ληφθεί τα απαραίτητα µέτρα για την εφαρµογή του πδ/τος 395/2000, έτσι όπως αυτό ισχύει µετά τη µερική ακύρωσή του από το ΣτΕ, γ) εάν υπάρχει Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για τις κατασκευές αυτές, όπως απαιτείται από τον νόµο, καθώς και οτιδήποτε άλλο στοιχείο κρίνεται σκόπιµο [ΓΕΔΔ:12].
Από τη διερεύνηση της υπόθεσης αποκαλύφθηκε επίσης ότι ο Δήμος Μαραθώνα χορηγούσε στις αυθαίρετες και κατεδαφιστέες ταβέρνες άδεια λειτουργίας. Ο Επιθεωρητής ζήτησε από όλους τους εμπλεκομένους να προβούν στην κατεδάφιση, ενώ αναγκάστηκε να απειλήσει με πειθαρχικές διώξεις τους αιρετούς. Κατόπιν εξάσκησης πίεσης και ενάσκησης ελέγχων, το 2009 ο Δήμος Μαραθώνα ανακάλεσε τις άδειες λειτουργίας. Ωστόσο με τη χρήση ή μη ένδικων μέσων και παρά τις κατά καιρούς σφραγίσεις από την οικεία αστυνομική αρχή, οι ταβέρνες από το 2011 έως το 2014 συνέχισαν ακώλυτα την παράνομη (άνευ αδείας) λειτουργία τους,[17] παρά την επαναληπτική εμφάνιση εκσκαφέων, που αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν άπρακτοι [Λιάλιος 2015α, β, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης].
Στις 26.1.2011 η υπόθεση απέκτησε νέα διάσταση, κατόπιν έγγραφης ενημέρωσης του Υπουργείου Περιβάλλοντος από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι εκκίνησε τη διερεύνηση καταγγελιών για πλημμελή προστασία του Εθνικού Πάρκου Σχινιά, με αίτημα παροχής στοιχείων, η οποία διαδικαστικά αποτελεί προπομπό της έναρξης διαδικασίας παραπομπής μιας χώρας στο Ευρωδικαστήριο. Από το περιεχόμενο του εγγράφου προκύπτει ότι εγκαλείται η Ελλάδα για τη διατήρηση αυθαιρέτων κτισμάτων, την ανεξέλεγκτη χρήση του δάσους ως χώρου στάθμευσης και κατασκήνωσης, τις διανοίξεις οδών, την κατάτμηση του υγροτόπου κ.ά.: «Από την ανάλυση των στοιχείων που οι υπηρεσίες της ΕΕ έχουν στη διάθεσή τους προκύπτει ότι οκτώ (8) καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος (ταβέρνες) εξακολουθούν να λειτουργούν στον αιγιαλό του Εθνικού Πάρκου, παρ΄ ότι έχουν εκδοθεί αποφάσεις κατεδάφισης από το 1999 και να υποβαθμίζουν σημαντικά την περιοχή Natura 2000», όπως, μεταξύ άλλων, αναφέρεται στο περιεχόμενο του υπ΄ όψην εγγράφου. «Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο Σχινιάς, ενδέχεται να αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα αδυναμιών στη διαχείριση του συνόλου των περιοχών Natura 2000 στην Ελλάδα, άρα η αντιμετώπισή τους με την αναγκαία αποφασιστικότητα θα ωφελήσει σημαντικά τη λειτουργία του δικτύου», καταλήγει η επιστολή [ΓΕΔΔ].
Παραλία Σχινιά (διακρίνονται τα επίμαχα κτίσματα)
Κατόπιν αυτής αυτονόητη υπήρξε η παρέμβαση του υπουργείου, με κινητοποίηση όλων των συναρμόδιων υπηρεσιών και άσκηση πίεσης στην Περιφέρεια και στον Δήμο Μαραθώνα για την πράξη των δεόντων. Ο Δήμος Μαραθώνα στις 16 και 17.5.2012 έδωσε εντολή σφράγισης των παράνομων κτισμάτων (ταβερνών). Οι ιδιοκτήτες προσέφυγαν στο Τριμελές Πρωτοδικείο Αθηνών με αίτημα την αναστολή της απόφασης και στις 20.5.2012 το δικαστήριο έκανε αυτό δεκτό. Έτσι, τα κτίσματα (ταβέρνες) που αμετάκλητα κρίθηκαν κατεδαφιστέα, εξακολούθησαν για ένα ακόμα έτος τη λειτουργία τους.
Το θέρος του 2012, το Δίκτυο Μεσόγειος SOS και η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία με ανακοίνωσή τους αποδοκίμασαν αυστηρά την παρέμβαση του Οικοδομικού Συνεταιρισμού Ελλήνων Δικαστών και Εισαγγελέων [tvxs.gr] (ιδιοκτήτη της περιοχής και των κτισμάτων, όπου στεγάζονται οι ταβέρνες), που σκοπό είχε τη διατήρηση των κτισμάτων (ταβερνών)[18] που λειτουργούσαν εντός της προστατευόμενης περιοχής. Η παρέμβαση αυτή σημειώθηκε παρά το γεγονός ότι, πολλοί εισαγγελείς είχαν αποστείλει στην Υπηρεσία Κατεδαφίσεων επιστολές, με τις οποίες την εγκαλούσαν για απραξία και καθυστέρηση της διαδικασίας και υλοποίησης κατεδάφισης αυθαιρέτων σε διάφορες περιοχές της χώρας. Συγκεκριμένα, με επιστολή του της 19.7.2012 προς τον Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα (ΦΟΔΕΠΑΣΜ), ο Οικοδομικός Συνεταιρισμός Ελλήνων Δικαστών και Εισαγγελέων ζήτησε τη διατήρηση των κτισμάτων (ταβερνών), τα οποία λειτουργούσαν εντός της προστατευόμενης περιοχής, επί του αιγιαλού και ήταν κηρυγμένα αυθαίρετα και κατεδαφιστέα, με επίκληση λόγων «πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς, ιστορικότητας, χρηστής διοίκησης»[19] θεωρώντας ότι προσφέρουν «ευεργετικές για την περιοχή υπηρεσίες, όπως η προστασία από τον κίνδυνο πυρκαγιάς και ρύπανσης, η περιφρούρησή της από το ενδεχόμενο camping μέχρι και η αποτροπή έκνομων δραστηριοτήτων».
Το θέρος του 2012, το Δίκτυο Μεσόγειος SOS και η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία με ανακοίνωσή τους αποδοκίμασαν αυστηρά την παρέμβαση του Οικοδομικού Συνεταιρισμού Ελλήνων Δικαστών και Εισαγγελέων [tvxs.gr], που σκοπό είχε τη διατήρηση των κτισμάτων (ταβερνών) που λειτουργούσαν εντός της προστατευόμενης περιοχής.
Την άνοιξη του 2013, κατόπιν σύσκεψης στο ΥΠΕΚΑ με θέμα την κατεδάφιση των κτισμάτων (ταβερνών) του Σχινιά[20] και αργότερα, συνάντησης επί του πεδίου (παραλία του Σχινιά), με σκοπό την επιτόπια εκτίμηση της κατάστασης για την άμεση κατεδάφιση,[21] αποτέλεσμα δεν υπήρξε. Δεδομένου ότι η κατεδάφιση έπρεπε -κατά την οικεία νομοθεσία- να υλοποιηθεί μέσω της Αποκεντρωμένης Διοίκησης, κατέστη αποδεκτή η συμβιβαστική πρωτοβουλία της μετάθεσης της κατεδάφισης για τον Σεπτέμβριο 2013, με το πέρας της θερινής περιόδου, ενώ τα απαραίτητα κονδύλια είχαν εξασφαλιστεί από την Ειδική Γραμματεία Επιθεώρησης Περιβάλλοντος [Λιάλιος 2015α,β, 2011].
Τον Μάιο του 2014 ο φορέας Διαχείρισης ενημέρωσε τον Δ. Μαραθώνα, υπεύθυνο για την άδεια λειτουργίας των καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος, ότι πρέπει να προβεί σε ανάκληση των αδειών των ταβερνών έως τον Αύγουστο του ίδιου έτους. Η διαδικασία καθυστέρησε, διότι για να πραγματοποιηθεί η ανάκληση, έπρεπε να προηγηθεί συνεδρίαση της Επιτροπής Ποιότητας Ζωής του δήμου.
Η συνεδρίαση πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2014 και λόγω της σοβαρότητας του θέματος ζητήθηκε γνωμοδότηση της νομικής υπηρεσίας του δήμου. Ως αιτία της ανάγκης αυτής, προβλήθηκαν οι αντιρρήσεις που κατέθεσαν οι μισθωτές των αυθαιρέτων ταβερνών σχετικά με τη διάρκεια της χορήγησης «αναστολής» του ν. 4280/2014.
Ενώ τον Ιούλιο του 2014 επρόκειτο να εκτελεστούν τα πρωτόκολλα κατεδάφισης από την Ειδική Υπηρεσία Κατεδάφισης του ΥΠΕΚΑ με την επίβλεψη της Αποκεντρωμένης Διοίκησης, εφ΄ όσον εξευρέθησαν τα κονδύλια, ύψους 50.000 ευρώ από το Πράσινο Ταμείο, η διαδικασία ακυρώθηκε τον Αύγουστο του 2014. Αυτό διότι με το άρθρο 63 του ν. 4280/2014 χορηγήθηκε παράταση ενός έτους[22] σε ανάλογες επιχειρηματικές δραστηριότητες εντός της προστατευόμενης περιοχής,[23] με τροποποίηση του προεδρικού διατάγματος περί προστασίας της ευρύτερης περιοχής του Σχινιά.
Η τροπολογία που παρείχε παράταση λειτουργίας στις εν λόγω ταβέρνες εντός του Εθνικού Πάρκου του Σχινιά συμπεριλήφθηκε στο άρθρο 63 του ν. 4280/2014 («Περιβαλλοντική αναβάθμιση και ιδιωτική πολεοδόμηση – Βιώσιμη ανάπτυξη οικισμών – Ρυθμίσεις δασικής νομοθεσίας και άλλες διατάξεις»), ο οποίος ψηφίστηκε στις αρχές Αυγούστου 2014 και αφορούσε νέες χρήσεις εντός δασών και δασικών εκτάσεων. Η τροπολογία αναφέρει ότι «οι υφιστάμενες προ του έτους 1955 ταβέρνες διατηρούνται μέχρι να εγκριθεί η μετεγκατάστασή τους στη ζώνη Β2, η οποία θα πρέπει να υλοποιηθεί το αργότερο εντός χρονικού διαστήματος έξι μηνών από τη σύνταξη της έκθεσης – μελέτης για τη ζώνη Β2, που προβλέπεται στο κεφ. Β΄ παρ. IV11α της κυα 32473/7718/17.12.2001 των υπουργών Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων και Γεωργίας “Κανονισμός Διοίκησης και Λειτουργίας του Εθνικού Πάρκου Σχoινιά – Μαραθώνα Ν. Αττικής και Σχέδιο Διαχείρισης αυτού” (Β΄ 1830) και σε κάθε περίπτωση για ένα χρόνο».
Παραλία Σχινιά
Τις αντιδράσεις περιβαλλοντικών οργανώσεων και ενεργών πολιτών προκάλεσε η νέα παράταση που χορηγήθηκε στις ταβέρνες στο Εθνικό Πάρκο του Σχινιά. Κρίνοντας συνολικά τον ν. 4280/2014, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις MEDASSET, Greenpeace, Καλλιστώ, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, Αρκτούρος, Αρχέλων, MΟm, ΑΝΙΜΑ, Δίκτυο Μεσόγειος SOS και WWF Ελλάς, επεσήμαναν μεταξύ άλλων ότι «το σχέδιο νόμου … είναι ένα νέο μνημείο κακής νομοθέτησης, ανασφάλειας δικαίου και περιφρόνησης κάθε έννοιας κράτους δικαίου. Με την αποδοχή σωρείας τροπολογιών της τελευταίας στιγμής, τη συνεχιζόμενη νομιμοποίηση αυθαιρέτων, την αγνόηση όλων των σχετικών αποφάσεων του Συμβουλίου της Επικρατείας και τη σωρεία ασαφειών και φωτογραφικών ρυθμίσεων, ο νέος νόμος … αποτελεί ντροπή για την Ελληνική Δημοκρατία». Από την πλευρά του, ο Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης διαπίστωνε παρεμβάσεις της πολιτικής τάξης στους κανόνες που «η ίδια έθεσε» για την περιοχή του Σχινιά τονίζοντας ότι η τροπολογία αυτή καταστρατηγεί τον βασικό νόμο μέσω παρατάσεων που χορήγησε [Κασσίμη 2014].
Η απαραίτητη έκθεση καταρτίστηκε από τον φορέα του Εθνικού Πάρκου και παραδόθηκε στο ΥΠΕΚΑ στις 19.12.2014. Και όπως ήταν αναμενόμενο εξηγούσε ότι η μετεγκατάσταση δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί. Το διάστημα της παράτασης παρήλθε τον Φεβρουάριο 2015, ωστόσο ο Δήμος Μαραθώνα χορήγησε άδεια λειτουργίας έως το τέλος του 2015. Στην υπόθεση παρενέβη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή[24] καθώς οι αυθαίρετες ταβέρνες ήταν χωροθετημένες εντός ευαίσθητου πεδίου του Εθνικού Πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα, προειδοποιώντας ότι η Ελλάδα θα παραπεμφθεί σύντομα στο Ευρωδικαστήριο, αν δεν προχωρήσει άμεσα η κατεδάφισή τους [Λιάλιος 2011]. Παράλληλα, τον Φεβρουάριο του 2015, οι ελληνικές αρχές ενημέρωσαν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι τον Αύγουστο 2015 έληγε η ισχύς της ρύθμισης και επομένως επανεκκινούσε η διαδικασία κατεδάφισης των ταβερνών.
Τελικά, η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής, από κοινού με το Τμήμα Επιθεωρητών Δόμησης και Κατεδαφίσεων του Υπουργείου Περιβάλλοντος (ΥΠΕΚΑ), υπό την παρουσία ισχυρής αστυνομικής δύναμης, εκκίνησαν στις αρχές Δεκεμβρίου 2015 την κατεδάφιση των πρώτων τριών, των οποίων η λειτουργία είχε ήδη παύσει και ως κτίσματα είχαν ήδη εγκαταλειφθεί.
Η διαδικασία και η υλοποίηση της κατεδάφισης των τριών από το σύνολο των κατεδαφιστέων, που ολοκληρώθηκε την Παρασκευή 18.12.2015 με την απομάκρυνση και των τελευταίων απορριμμάτων οικοδομικού υλικού, χρηματοδοτήθηκε από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση και το Πράσινο Ταμείο.[25]
Πλέον, το Τμήμα Επιθεωρητών Δόμησης και Κατεδαφίσεων του ΥΠΕΚΑ επιδιώκει τη δρομολόγηση της κατεδάφισης[26] και των υπολοίπων πέντε αυθαιρέτων,[27] προκειμένου και να αποφευχθεί η παραπομπή της χώρας στο Ευρωδικαστήριο. Η υπηρεσία κάλεσε εγγράφως τον Δήμο Μαραθώνα να μην προβεί σε ανανέωση της άδειας λειτουργίας των ταβερνών, αλλά σε σφράγισή τους (ενημερώνοντας σχετικά και τον Γενικό Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης). Ζήτησε από την Κτηματική Υπηρεσία την αφαίρεση των 210 ομπρελών σκίασης που είχαν πακτωθεί παράνομα στην παραλία και από το Δασαρχείο τη συμπλήρωση πρωτοκόλλων κατεδάφισης, καταγράφοντας πρόσφατες παρανομίες των κτισμάτων. Εκτιμάται ότι οι κοινοτικές υπηρεσίες ζητούν τη λήξη της υπόθεσης το αργότερο έως την άνοιξη 2016 [Λιάλιος 2015α,β].
4. Διοικητική παθογένεια και συνήθεις πρακτικές – Διαπιστώσεις και συνέπειες
Ο Σχινιάς αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό βιότοπο, στην παραλία του Μαραθώνα, περιοχής τεράστιου και διεθνούς ιστορικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, παράκτιο δάσος κουκουναριάς, τη χερσόνησο Κυνοσούρας και έλος. Μεγάλο μέρος της έκτασης δεν είναι δημόσιο, αλλά ανήκει στον Οικοδομικό Συνεταιρισμό Εισαγγελέων και Δικαστών. Οκτώ αυθαίρετα -κατ΄ αρχήν λόγω απαγορευμένης χωροθέτησης επί του αιγιαλού και της προστατευόμενης περιοχής- κτίσματα -καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος (ταβέρνες) συνέχιζαν να επιχειρούν (μετά αδείας) με την ανοχή φορέων ελέγχου, αδειοδοτουσών υπηρεσιών και μερίδας κοινού.
Η δημοσιότητα που είχε λάβει η περιοχή ήδη κατά το το παρελθόν, λόγω πιθανότητας περιβαλλοντικών απειλών από την πρόβλεψη χωροθέτησης εκεί, Ολυμπιακών εγκαταστάσεων, δεν θα επέτρεπε στη συνέχεια από πλευράς Πολιτείας και φορέων, παρά την -κατά το δυνατόν- υποδειγματική τήρηση της νομοθεσίας ως προς τη διαχείριση και την προστασία της.
Δάσος Σχινιά
Από τη μελέτη όλων όσων αναπτύχθηκαν ανωτέρω συνάγεται ότι μεγάλη, σύνθετη και χρονίζουσα υπήρξε η παθογένεια του διοικητικού συστήματος και δυσχερής όσο και δυσεύρετη η πολιτική βούληση (τοπικής αυτοδιοίκησης και κεντρικής διοίκησης) για την αποκατάσταση της νομιμότητας, ειδικά σε περιπτώσεις χωρικού πεδίου, όπως το εν λόγω το οποίο συνδυάζει πολιτιστικό, περιβαλλοντικό – οικολογικό, επιστημονικό – ερευνητικό, φυσιολατρικό, τουριστικό και χαρακτήρα αναψυχής, με ένα επιπλέον στοιχείο, την κοντινή απόσταση από την Αθήνα. Ειδικότερα επισημαίνονται τα εξής:
– Η πολλαπλά θεσμικά προστατευόμενη περιοχή του Σχινιά διακρίνεται για την ιδιαίτερη οικολογική, αισθητική, επιστημονική, γεωμορφολογική, πολιτιστική και εκπαιδευτική της αξία. Έχει χαρακτηριστεί ως Εθνικό Πάρκο, έχει αναγνωριστεί ως Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά (ΣΠΠ), ενώ έχει ενταχθεί και στο ευρωπαϊκό οικολογικό Δίκτυο Natura 2000, ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) και ως Ειδική Ζώνη Διατήρησης (ΕΖΔ).
– Αυθαίρετα δομημένα και επί του αιγιαλού κτίσματα ταβερνών, στις οποίες παρατύπως είχαν χορηγηθεί άδεια λειτουργίας, έχουν κριθεί με δικαστικές αποφάσεις κατεδαφιστέα από το 1999, ωστόσο η Περιφέρεια Αττικής επί πολλά έτη δεν προχώρησε στην υλοποίηση της απόφασης, ενώ κι οι συναρμόδιοι φορείς δεν είχαν προβεί στα δέοντα (ανάκληση αδειών λειτουργίας κ.ά.).
– Η Πολιτεία το 2001 μέσω του Οργανισμού Αθήνας, με διαχειριστική μελέτη προκρίνει τη δημιουργία εγκαταστάσεων εξυπηρέτησης λουομένων, στη θέση των ταβερνών που επρόκειτο να κατεδαφιστούν.
– Αδιαφορία και ανοχή απέναντι στην πρακτική της αυθαίρετης δόμησης που αποτελεί ίσως το πιο βαρύ ατόπημα των τελευταίων δεκαετιών στα θέματα χωροταξίας και πολεοδομίας για τη χώρα, με συνέπεια τα εμφανή προβλήματα υποβάθμισης του περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής.
– Καθυστέρηση υλοποίησης τελεσίδικης δικαστικής απόφασης, αυτή κάθε αυτή, με διάφορες προφάσεις.
– Εντοπισμός προβλημάτων στη συνεννόηση και τον συντονισμό (του πλήθους) συναρμόδιων φορέων και γραφειοκρατικοί μηχανισμοί.
– Μετακύλιση ευθυνών συναρμόδιων υπηρεσιών μεταξύ τους, κυρίως ως προς την ταυτότητα του επισπεύδοντα για την εκκίνηση της διαδικασίας.
– Μη θέση σε προτεραιότητα ζητημάτων μεγάλου και υπερτοπικού περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος.
– Μη πρόνοια προγραμματισμού για εξασφάλιση χρηματοδότησης για τις κατεδαφίσεις, επί σειρά ετών.
– Απαξίωση θεσμών και νόμων από μεγάλο τμήμα του κρατικού μηχανισμού, αλλά και από πλευράς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, παρά την κατόπιν καταγγελίας, διερεύνηση σε βάθος και τα ευρήματα της υπόθεσης από τον Γενικό Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης, αλλά και τις διαμαρτυρίες περιβαλλοντικών οργανώσεων.[28]
– Παράτυπες ποικίλου τύπου πολιτικές ή άλλες επιρροές και παρεμβάσεις για συνεχείς παρατάσεις και χαριστικές διατάξεις και διαφαινόμενες πελατειακές σχέσεις, που οδήγησαν σε εκκρεμότητα και καθυστερήσεις της συνολικής διαδικασίας.
– Με το άρθρο 63 του (γνωστού και ως «αντιδασικού») ν. 4280/2014 επιχειρήθηκε «νομιμοποίηση» της ύπαρξης των ταβερνών, δόθηκε παράταση ενός έτους σε ανάλογες επιχειρηματικές δραστηριότητες εντός της προστατευόμενης περιοχής, επί του αιγιαλού και σε κτίρια κηρυγμένα αυθαίρετα και κατεδαφιστέα, με αυθαίρετη τροποποίηση του προεδρικού διατάγματος προστασίας της ευρύτερης περιοχής του Σχινιά. Το άρθρο αγνόησε τις οριστικές και αμετάκλητες δικαστικές αποφάσεις κατεδάφισης των εν λόγω ταβερνών, οι οποίες ευρίσκοντο σε εκκρεμότητα από το 1999[29] και κατέδειξε έλλειμμα πολιτικής βούλησης για ουσιαστική εξυγίανση, προστασία και συμβολή στην ορθή διαχείριση της περιοχής[30] [econews.gr].
– Επιπλέον, το ίδιο προέβλεψε για την παράτυπη μετεγκατάσταση των ταβερνών στη Ζώνη Β2 του Εθνικού Πάρκου, αψηφώντας τις αποφάσεις του Συμβουλίου Επικρατείας που ακύρωσε τις διατάξεις του πδ/τος που προέβλεπαν: «… ότι επιτρέπεται εντός της Ζώνης Β2 η ανέγερση εστιατορίων, ταβερνών και αναψυκτηρίων …», κρίνοντας ότι τέτοιου είδους χρήσεις δε συνάδουν με τους σκοπούς του Εθνικού Πάρκου [econews.gr].
– Καθυστέρηση σε -αυτονόητες ενέργειες – αντιδράσεις προστασίας και αποκατάστασης ή επιβολής κυρώσεων και γενικά τήρησης της νομοθεσίας, από πλευράς συναρμόδιων υπηρεσιών, οι οποίες θα έπρεπε να είναι αναπόσπαστο μέρος του ευρύτερου ολοκληρωμένου σχεδιασμού για τις προστατευόμενες περιοχές.
– Το ζήτημα της πλημμελούς προστασίας της περιοχής του Σχινιά έχει απασχολήσει επανειλημμένως και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξ αιτίας των ενδείξεων για τη συνεχιζόμενη υποβάθμισή της και τη μη λήψη των αναγκαίων μέτρων από την πλευρά της Ελληνικής Πολιτείας [econews.gr]. Η όλη διαδικασία εγκυμονεί κινδύνους τρώσης της αξιοπιστίας της χώρας σε ζητήματα περιβαλλοντικών υποχρεώσεων και διεθνών και κοινοτικών δεσμεύσεων.
– Κινητοποίηση της κρατικής μηχανής μόνο κατόπιν απειλής παραπομπής της χώρας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για το ζήτημα του Σχινιά, κατόπιν και ειδικής μνείας στην «αδυναμία» απομάκρυνσης των παράνομων κτισμάτων των ταβερνών. Η Πολιτεία μόνο τα τελευταία έτη έδειξε ότι διαθέτει τα μέσα για οριστική αντιμετώπιση του ζητήματος, όταν υπάρχει πολιτική βούληση.
5. Δυνατότητες και προοπτικές
Με γνωστές τις αδυναμίες της ανταπόκρισης του κρατικού μηχανισμού, τη διοικητική παθογένεια, τα ζητήματα εφαρμογής και καταστρατήγησης της νομοθεσίας, η κατεδάφιση αριθμού από το σύνολο οκτώ καταγεγραμμένων παράνομων και αυθαίρετων κτισμάτων στον αιγιαλό του Εθνικού Πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα, με μεγάλη χρονική καθυστέρηση, καταδεικνύει εγγενή και μακροχρόνια προβλήματα σε ζητήματα διαχείρισης κοινόχρηστων και προστατευόμενων χώρων, από πλευράς δημόσιας διοίκησης, διαδικαστικά, αρμοδιοτήτων, συνεργασίας, εμπλοκής και παρέμβασης στο έργο της διοίκησης κ.ά.
Η συλλογιστική θα πρέπει να στραφεί στην κατεύθυνση της θεραπείας της παρούσας προβληματικής κατάστασης και την αντιμετώπιση της εξελισσόμενης υποβάθμισης έως σήμερα, του του εθνικού πάρκου, αλλά και της ευρύτερης περιοχής, όπως στη διασφάλισης της γενικότερης προστασίας της και των ποιοτικών στοιχείων αυτής.
Η προαναφερόμενη ανάλυση με αναφορά στις ιδιότητες, την εξέλιξη και τα προβλήματα της περιοχής, της οποίας το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, αλλά και ο χαρακτήρας αναψυχής και τουρισμού σε συγκεκριμένο πλαίσιο, απαιτεί επιμελή διαχείριση και την πρέπουσα προστασία, αποκαλύπτει σειρά συσσωρευμένων ζητημάτων προς επίλυση από διαφορετικά συναρμόδια επίπεδα διοίκησης (κεντρική, αυτοδιοίκηση κ.ά.). Θέτει επίσης την προβληματική της αντιμετώπισης παρόμοιων προβλημάτων και για άλλους περιβαλλοντικά και πολιτιστικά προστατευόμενους τόπους της χώρας, που η μεγαλύτερη απόσταση από αστικά κέντρα καθιστά δυσχερέστερη την πρόσβαση από ελεγκτικούς μηχανισμούς και την παρατήρηση και επισήμανση από περιβαλλοντικές οργανώσεις και ενεργούς πολίτες.
Ο επαναπροσδιορισμός του δημόσιου και κοινόχρηστου χώρου, η οριοθέτηση δραστηριοτήτων μεταξύ νόμιμου και «επιτρεπτού» σε αυτόν, η άρτια διαχείριση και προστασία της θεσμικά προστατευόμενης περιοχής ως εθνικού πάρκου, η διασφάλιση του πολιτιστικού και φυσικού περιβάλλοντος, η απειλή απαξίωσης των φυσικών πόρων, αποτελούν βασικά σημεία μελέτης και προβληματισμού.
Με έντονη, σήμερα, τη δυσχέρεια σε επίπεδο χρηματοδότησης, προτιμητέα είναι από πλευράς αρμοδίων φορέων, η στο μέτρο του δυνατού, πρόληψη, παρά η θεραπεία των ζητημάτων του δημόσιου χώρου. Η επίσημη συντεταγμένη Πολιτεία, η οποία οφείλει να καθιστά αντιληπτή την παρουσία της και τη γνώση της των γεγονότων, οι συναφείς φορείς, οι ενεργοί πολίτες, η ίδια η Δημόσια Διοίκηση μέσω των υπηρεσιών της, ακόμα και η Δικαιοσύνη θα πρέπει να συνεργαστούν προς τη διασφάλιση της νομιμότητας και της ποιότητας ζωής.
Τέλος, επιχειρείται η αποτύπωση και αποκωδικοποίηση της υφιστάμενης κατάστασης ως προς τα συναφή περιβαλλοντικά και πολεοδομικά – χωροταξικά ζητήματα και τη διοικητική παθογένεια (άγνοια νομοθεσίας και πρακτικών, αδιαφορία, απειρία, διλημματική συμπεριφορά, φόβος σύγκρουσης με εκπροσώπους συμφερόντων κ.ά.), η αντιμετώπιση αδυναμιών και η προώθηση δυνατοτήτων και προοπτικών. Η επιδίωξη αντιμετώπισης με περιστασιακά μέτρα, χωρίς προγραμματισμό και με βραχύ χρονικό ορίζοντα (θητείας υπουργών, αρμοδίων, τοπικών αρχόντων κ.ά.) πρέπει να αντικατασταθεί με αξιόπιστο, βιώσιμο, διεπιστημονικού και πολυκριτηριακού χαρακτήρα σχέδιο μακράς πνοής.
Το ζήτημα της επί μακρόν διατήρησης των αυθαιρέτων, το οποίο πρωταγωνίστησε στα μαζικά μέσα ενημέρωσης για μεγάλο διάστημα, πυροδότησε κοινωνικοπολιτικές συζητήσεις και προκάλεσε την κατακραυγή της κοινωνίας, με το μακροχρόνιο της εκκρεμότητας, τις ποικίλου τύπου πολιτικές ή άλλες επιρροές και παρεμβάσεις στη συνολική διαδικασία, τις διαφαινόμενες πελατειακές σχέσεις, τον κίνδυνο διασυρμού και παραπομπής της χώρας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και επιβολής προστίμου και μάλιστα στη συγκυρία της οικονομικής και ανθρωπιστικής κρίσης.
Η δημοσιοποίηση του ίσως αποτελέσει έναυσμα για εστιασμό στη συνολική μέριμνα για το Εθνικό Πάρκο και την ευρύτερη περιοχή, όπως αρμόζει, πρώτιστα στον φυσικό και πολιτιστικό χαρακτήρα της, αλλά και για βελτίωση και αποτελεσματικότητα του κρατικού μηχανισμού σε χρονίζοντα προβλήματα περιβαλλοντικού, πολεοδομικού και χωροταξικού χαρακτήρα.
Με δεδομένη τη μη δυνατότητα και μη διάθεση μέσων και εξουσίας από πλευράς του φορέα διαχείρισης για αποτελεσματική επόπτευση, αλλά και υπαρκτή την απειλή άμεσων κινδύνων για τη βιοποικιλότητα (κίνδυνος σταδιακής εξαφάνισης ειδών, όπως: ερωδιοί, χαλκόκοτες, αγριόχηνες, γεράκια και αετοί), τις αξίες του, αλλά και την ίδια την ύπαρξή του (κίνδυνος πυρκαγιάς,[31] ανεξέλεγκτη διέλευση οχημάτων, παράνομες εγκαταστάσεις camping κυρίως τα Σαββατοκύριακα και τους θερινούς μήνες, ζημιές στο σκελετό του παρατηρητηρίου, απορρίμματα υλικών οικοδομών, υπολείμματα φυτοκομικών εργασιών, κατεστραμμένες ρίζες, ξερά κλαδιά, συσσωρευμένα απορρίμματα ποικίλης προέλευσης, εμπόδια πρόσβασης υπηρεσιών, υπεραντλήσεις υδάτων,[32] λαθροθηρία, λαθροαλίευση,[33] λαθροϋλοτομία προς πώληση καυσόξυλων το χειμώνα, επιχωματώσεις στο έλος κ.ά.[34]), που αντανακλούν συνειδησία επισκεπτών και αδυναμίες συναρμόδιων φορέων[35], απαραίτητος είναι ένας άρτιος σχεδιασμός για την προστατευόμενη και την ευρύτερη περιοχή.
Η υλοποίησή του πρέπει να περιλαμβάνει τα ακόλουθα στάδια: τη διάσωση, με αντιμετώπιση κινδύνων εξ αιτίας αμέλειας και ανευθυνότητας (ιδιωτών και θεσμών) και της εφαρμογής των νόμων, αποτροπή της ανεξέλεγκτης διέλευσης τροχοφόρων και αυθαιρεσιών, η ανασυγκρότηση – ανάκαμψη με την πραγματοποίηση των απαραίτητων έργων αποστράγγισης, απορρύπανσης, συντήρησης και ήπιας αξιοποίησης, κατόπιν αποκατάστασης της ισορροπίας των οικοσυστημάτων του πάρκου. Η αξιοποίηση σύμφωνα με τους προβλεπόμενους όρους του Natura, θα μπορούσε να καταστήσει το πάρκο διεθνή προορισμό για φυσιολάτρες, μελετητές, εκπαιδευτικά ιδρύματα όλων των βαθμίδων, φοιτητές,[36] τουρίστες, παρατηρητές της πανίδας και χλωρίδας, με πολλασιαστικά ευεργετικά αποτελέσματα για την οικονομία και την κατάλληλη ανάπτυξη του τόπου.
——— ♦ ———
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Έντυπες πηγές
– BERIATOS E. (2008), Uncontrolled urbanization, tourism development and landscape transformation in Greece. Proc. 44th ISOCARP Congress.
– ΓΕΝΙΚΟΣ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ (2009), Εκθεση Ελέγχου για το καθεστώς των αυθαιρέτων κατασκευών στον αιγιαλό του Εθνικού Πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα (Ιούλιος 2009) και www.gedd.gr/article_data/Linked_files/69/Sxinias AuthairetaAigialou.pdf
– ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΦΥΣΗ 2000, Δέσποινα Βώκου, Πρόεδρος (2011), Ο θεσμός των Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών, 10 χρόνια εφαρμογής, Σεπτ. 2011.
– ENVECO (1999), Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Ολυμπιακού Κέντρου Κωπηλασίας και Κανό στο Σχινιά Μαραθώνα, Οργανωτική Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων Αθήνα 2004, Αθήνα.
– ΚΑΣΣΙΜΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ (2014), «Αυθαίρετα: «Η Πολιτεία αναιρεί τον εαυτό της» -Πολιτική- Καθημερινή 27.8.2014, www.kathimerini.gr/781218/article/epikairothta/ politikh/ay8aireta-h-politeia-anairei–ton-eayto-ths
– ΚΟΤΖΑΓΕΩΡΓΗΣ Γ.Κ., ΧΑΤΖΗΜΠΙΡΟΣ Κ., ΠΥΡΓΑΚΗΣ Δ., ΠΑΠΑΔΑΚΗ Α., ΠΕΡΛΕΡΟΣ Β., ΠΑΠΑΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Σ., (1999), «Παράκτιος βιότοπος Σχινιά και Ολυµπιακοί Αγώνες», ∆ιαχείριση και Βελτίωση Παράκτιων Ζωνών, ΕΜΠ, Πρακτικά: 457-466.
– ΛΙΑΛΙΟΣ (2015α), «Μπουλντόζα στις ταβέρνες του Σχινιά – Η κατεδάφιση ολοκληρώθηκε την προηγούμενη Παρασκευή με την απομάκρυνση και των τελευταίων μπάζων», Καθημερινή 22.12.2015, www.kathimerini.gr/843262/article/ epikairothta/ellada/mpoylntoza-stis-tavernes-toy-sxinia
– ΛΙΑΛΙΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ (2015β), «Λογαριασμός για 8 ταβέρνες στον Σχινιά», Καθημερινή 26.10.2015, hwww.kathimerini.gr/836241/article/epikairothta/ellada/ logariasmos-gia-8-tavernes-ston-sxinia
– ΛΙΑΛΙΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ (2011), «Αυθαίρετες ταβέρνες στον Σχινιά σε λειτουργία», Καθημερινή 4.6.2011 http://www.kathimerini.gr/428280/article/epikairothta/ellada /ay8airetes-tavernes-ston-sxinia-se-leitoyrgia
– ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ ΕΛΕΝΗ (2013), «Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών στην Ελλάδα – Αξιολόγηση επάρκειας θεσμού – Ανάδειξη ζητημάτων προς αντιμετώπιση», Περιβάλλον & Δίκαιο τ. 3/2013 σ. 411-461.
– STAMATIOU ELENI (2004), «Land Tenure and Land Relations in Greece», An International Encyclopedia of Land Tenure, Relations for the Nations of the World (4 volumes), Russian Academy of Social Sciences, Ministry of Agriculture of the Russian Federation /Research Institute of Relations of Land Planning, Edwin Mellen Press, USA (in English and Russian), v. ΙΙ: 88-199.
– STAMATIOU ELENI (2003), Evolution de la Législation et de la Politique Urbaine en Grèce. Discussion Paper Series, 9(20), Université de Thessalie: 447-488.
– ΤΖΑΒΕΛΛΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ (2014), «Βασιλεύουν σκουπίδια, λαθροϋλοτομία, λαθροθηρία και ουσιαστικά η αυθαιρεσία ανθρώπων και κράτους – Μπάτε σκύλοι αλέστε το Εθνικό Πάρκο Σχινιά», Ελευθεροτυπία, Σάββατο 21 Ιουνίου 2014, www.enet.gr/?i=news.el.article&id=436325
– ΧΑΤΖΗΜΠΙΡΟΣ Κ. (2005), «Παράκτιο Πάρκο Σχινιά Μαραθώνα», Τρίτο Πανελλήνιο Συνέδριο Παράκτιων Ζωνών ΕΜΠ, Πρακτικά: 503-516.
– ΚΟΤΖΑΓΕΩΡΓΗΣ Γ.Κ., ΧΑΤΖΗµΠΙΡΟΣ Κ., ΠΥΡΓΑΚΗΣ Δ., ΠΑΠΑΔΑΚΗ Α., ΠΕΡΛΕΡΟΣ Β., ΠΑΠΑΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Σ., (1999), Παράκτιος βιότοπος Σχινιά και Ολυµπιακοί Αγώνες», Πρακτικά συνεδρίου: «∆ιαχείριση και Βελτίωση Παράκτιων Ζωνών», ΕΜΠ: 457-466
Πηγές Διαδικτύου
– ΔΙΚΤΥΟ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS, www.medsos.gr
– ECONEWS, «Συνεχίζεται η αυθαιρεσία με τις ταβέρνες στον Σχινιά», 28.8.2014
– http://www.econews.gr/2014/08/28/tavernes-sxinias-117155/
– ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ, http://eepf.gr/el
– ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ, www.ornithologiki.gr/
– ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, www.ellet.gr/node /722
– ΣΧΙΝΙΑΣ ΜΑΡΑΘΩΝΑ ΕΘΝΙΚΟ ΠΑΡΚΟ, www.npschiniasmarathon.gr
– ΧΑΤΖΗΛΑΜΠΡΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, Βουλευτής Αχαΐας (2013), Βουλή, Κοινο-βουλευτικός Ελεγχος – Ερωτήσεις, Το ΥΠΕΚΑ «βλάπτει σοβαρά» τους Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών xatzilamprou.wordpress.com/2013/07/19
– ΧΡΙΣΤΟΦΙΛΙΔΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ (2012), Αντιδράσεις για τις καταργήσεις φορέων διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών, Skai 17.12.2012.
– tvxs.gr (2012), Περιβαλλοντικές οργάνωσεις κατά δικαστών για τις ταβέρνες στο Σχινιά, 1.8.2012, http://tvxs.gr/news/periballon/periballontikes-organoseis-kata
——— ♦ ———
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Η Μάχη του Μαραθώνα έλαβε χώρα το 490 π.Χ. κατά τη διάρκεια της πρώτης εισβολής των Περσών στην Ελλάδα και αποτέλεσε την κλιμάκωση των επιδιώξεων του βασιλιά Δαρείου Α΄ της κατάληψης της Ελλάδας και στη συνέχεια και της Ευρώπης.
[2] «Η χερσαία και η θαλάσσια περιοχή του Σχινιά – Μαραθώνα, διακρίνεται για την οικολογική, αισθητική, επιστηµονική, γεωµορφολογική, πολιτιστική και εκπαιδευτική της αξία, γεγονός που οδήγησε την Ελληνική Πολιτεία στον χαρακτηρισµό της ως Εθνικού Πάρκου µε το πδ/γμα 22.6-3.7.2000 (Δ΄ 395)» [ΓΓΔΔ: 22].
[3]Περιλαμβάνεται στα δίκτυα Corine – biotopes και Natura 2000 με κωδικό GR 3000003.
[4] Η ονομασία του προήλθε από την πληθώρα σχίνων που εκφύοντο στο ομώνυμο δάσος. Εξ άλλου, ο Σχινιάς, το δάσος της Στροφυλιάς στην Αχαΐα και το δάσος Κουκουναριάς στη Σκιάθο συμπεριλαμβάνονται στα σημαντικότερα δάση Κουκουναριάς στην Ελλάδα.
[5] Η ίδρυσή του ακολούθησε διαβουλεύσεις για την Ολυμπιακή εγκατάσταση των Αγώνων του 2004.
[6] Το 2000 με πδ/γμα (Δ΄ 395/3.7.2000) χαρακτηρίστηκαν οι θαλάσσιες και χερσαίες περιοχές του Σχινιά, ως Εθνικού Πάρκου και καθορίστηκαν οι ζώνες και οι επιτρεπόμενες δραστηριότητες ανά ζώνη: ΖΩΝΗ Α1. Υγροτοπική Περιοχή Προστασίας της Φύσης, ΖΩΝΗ Α2. Λοφώδης Περιοχή στη Χερσόνησο Κυνοσούρας – Λόφος Δρακονέρας. Περιοχή προστασίας της Φύσης, ΖΩΝΗ Α3. Περιοχή Δάσους Χαλεπίου Πεύκης και κουκουναριάς. Περιοχή Προστασίας της Φύσης. ΖΩΝΗ Α4. Περιοχή Μακαρίας Πηγής. Περιοχή Προστασίας της Φύσης. ΖΩΝΗ Α5. Θαλάσσια Περιοχή Όρμου Μαραθώνα. ΖΩΝΗ Β1. Περιοχή Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. ΖΩΝΗ Β2. Περιοχή Αναψυχής, Τουρισμού & Κατοικίας. ΖΩΝΗ Β3. Περιοχή παραλίας όρμου Μαραθώνα. ΖΩΝΗ Γ. Περιοχή ελεγχόμενης γεωργικής χρήσης.
[7] Αποτελεί εξαιρετικό φυσικό τοπίο έκτασης 13.840 στρ. (συμπεριλαμβανομένου του θαλάσσιου χώρου) και αποτελείται από την υγροτοπική περιοχή (Μέγα Έλος), τη λοφώδη χερσόνησο της Κυνοσούρας, τον λόφο της Δρακονέρας, την περιοχή του δάσους με τις κουκουναριές και τη χαλέπιο πεύκη, την περιοχή της Μακαρίας Πηγής, τον όρμο του Μαραθώνα, το Ολυμπιακό Κωπηλατοδρόμιο και την περιοχή αναψυχής, τουρισμού και κατοικίας [Σχινιάς Μαραθώνα Εθνικό Πάρκο].
[8] Γενικότερα, μπορεί να θεωρηθεί ότι στην περιοχή εντοπίζονται τα ακόλουθα ενδιαιτήματα: α) Παραθαλάσσιο δάσος με χαλέπιο πεύκη (P. halepensis) και κουκουναριά (P. pinea). Είναι ένα από τα ελάχιστα που έχουν απομείνει στην Ελλάδα και στη Μεσόγειο, β) Χερσόνησος Κυνοσούρα. Τυπικό μεσογειακό οικοσύστημα, με θάμνους, φρύγανα και πόες, η χερσόνησος έχει διατηρήσει τη φυσικότητά της με ελάχιστη επίδραση από τον άνθρωπο. γ) Μακαρία Πηγή. Δύο λιμνοπηγές όπου το νερό αναβλύζει όλο τον χρόνο από τον πυθμένα, σε σημαντικές ποσότητες. Ζουν χέλια, νεροχελώνες και το κινδυνεύον ενδημικό ψάρι Pseudophoxinus stymphalicus marathonicus (ντάσκα). δ) Υγρότοπος με γλυκό, υφάλμυρο και αλμυρό νερό, καλαμιώνες, αλμυρίκια, αλοφυτική βλάστηση και υγρά λιβάδια, ο οποίος κατακλύζεται περιοδικά. Απαντάται μεγάλη ποικιλία απειλούμενης ορνιθοπανίδας, όπως τα είδη Ardea purpurea, Ardeola ralloides, Circus aeruginosus, Circus pygargus, Cisticola juncidis, Egretta garzetta, Ixobrychus minutus, Plegadis falcinellus. ε) Λίμνη Στόμι. Το χαμηλότερο τμήμα του υγροτόπου, στην ανατολική του άκρη, πλημμυρίζει εποχικά με αλμυρό νερό. Στην περιοχή συναντώνται το σπάνιο ορχεοειδές Orchis palustris και απειλούμενα υδρόβια πουλιά, όπως τα είδη Phoenicopterus ruber, Falco naumanni και Himantopus himantopus. στ) Θαλάσσιος κόλπος με υποθαλάσσια λιβάδια ποσειδωνίας (Posidonia oceanica) [Σχινιάς Μαραθώνα Εθνικό Πάρκο].
[9] Χρονική αφετηρία έντονων επεμβάσεων ήταν το 1923 με την μερική αποξήρανση του υγροτόπου, οπότε και τα ύδατα οδηγήθηκαν στη θάλασσα. Δμιουργήθηκαν και άλλες αποστραγγιστικές τάφροι, στρατιωτικές εγκαταστάσεις (ΝΑΤΟ -μέχρι τις αρχές του ΄90- και Πολεμικού Ναυτικού) και αεροδρόμιο. Η καλλιέργεια εντατικοποιήθηκε με χρήσεις φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων και υπεραντλήσεις υδάτων με συνέπεια τη ρύπανση και την υφαλμύρωση των υδροφορέων. Η εκτός σχεδίου δόμηση, η επέκταση του οδικού δικτύου με συνέπεια την κατάτμηση του υγροβιότοπου, οι πυρκαγιές και η χωρίς έλεγχο και περιορισμούς διαχείριση των στερεών και υγρών αποβλήτων, το κυνήγι, η βόσκηση και οι οχλούσες τουριστικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες στο παράκτιο μέτωπο δηλώνουν το μέγεθος της υποβάθμισης [Σταματίου 2013].
[10] Η έντονη κίνηση οχημάτων, η στάθμευση, η αυθαίρετη δόμηση, η βιομηχανική δραστηριότητα και η λειτουργία εστιατορίων και αναψυκτηρίων είναι οι κύριες αιτίες υποβάθμισης. Η χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων (ευτροφισμός), οι έντονες και ανεξέλεγκτες γεωτρήσεις, η αυθαίρετη ανοικοδόμηση και οι πυρκαγιές αποτελούν προβλήματα με άμεσες οικολογικές συνέπειες [Σταματίου 2013].
[11] Ενωρίτερα, κατά την περίοδο διεκδίκησης των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα (Αθήνα), η αρμόδια επιτροπή διεκδίκησης είχε γνωστοποιήσει την πρότασή της, της κατασκευής στον Σχινιά του Ολυμπιακού Κωπηλατοδρομίου, χωρητικότητας 14.000 θέσεων. Πεδίο επιλογής υπήρξε ο ημιαποξηραμένος υγρότοπος, ενώ πέραν του 2.200 μ. μήκους Κωπηλατοδρομίου, προβλέφθηκε χώρος στάθμευσης 5.000 οχημάτων. Εν όψει πιθανής περιβαλλοντικής απειλής υποβάθμισης και κατόπιν αντιδράσεων από πλευράς περιβαλλοντικών οργανώσεων, ενεργών πολιτών, τοπικής κοινωνίας κ.ά., η Εταιρεία Προστασίας της Φύσης απέστειλε έγγραφο στην τότε πρόεδρο της επιτροπής διεκδίκησης, επισημαίνοντας την υψηλή οικολογική αξία της περιοχής και την ανάγκη προστασίας της.
[12] Στόχος είναι η περιβαλλοντική πιστοποίηση του Πάρκου, η οργάνωση ολοκληρωμένης διαχείρισης των απορριμμάτων, καθώς επίσης η οργάνωση μετακινήσεων με μέσα μαζικής μεταφοράς και η διευκόλυνση ατόμων μειωμένης κινητικότητας. Ωστόσο, το πρόγραμμα LIFE κινδύνευσε με διακοπή λόγω μη κάλυψης του ποσοστού 50% που αντιστοιχεί στην εθνική συμμετοχή.
[13] Με την ολοκλήρωση του έργου Green Marathon καθώς και ορισμένων συμπληρωματικών έργων υποδομής, το Εθνικό Πάρκο Σχινιά Μαραθώνα επρόκειτο να επιδείξει ορισμένες καινοτόμες για τα ελληνικά δεδομένα πρακτικές, ενώ έχει και τη δυνατότητα παροχής στους επισκέπτες του σειράς υπηρεσιών υψηλού επιπέδου [Σχινιάς Μαραθώνα Εθνικό Πάρκο].
[14] Περιελάμβανε τις ακόλουθες δράσεις: α) Εφαρμογή του Συστήματος Οικολογικής Διαχείρισης και Ελέγχου EMAS στο Πάρκο, β) Εφαρμογή σχεδίου βιώσιμης διαχείρισης στερεών απορριμμάτων και συστήματος ανακύκλωσης, γ) Εφαρμογή σχεδίου για τη βιώσιμη διαχείριση των μετακινήσεων, δ) Προώθηση της προσπελασιμότητας στο Εθνικό Πάρκο από άτομα με αναπηρίες, ε) Η ανάδειξη της σχέσης «περιβάλλοντος και προσβασιμότητας» και η επίδραση της συμπεριφοράς των επισκεπτών του Πάρκου σε θέματα αειφόρου ανάπτυξης [Σχινιάς Μαραθώνα Εθνικό Πάρκο].
[15] Οι λόγοι σχετίζονται με: α) την έλλειψη οικονομικών πόρων, ειδικά των εθνικών συμμετοχών, β) τη γραφειοκρατική νοοτροπία και τις αγκυλώσεις του δημόσιου τομέα με απροθυμία ανάληψης πρωτοβουλιών και σύγχυση στις υπηρεσίες σε σχέση με τις αλληλεπικαλύψεις αρμοδιοτήτων, γ) τη λανθάνουσα ανοχή αυθαιρεσιών και παρανομιών από μέρος της τοπικής κοινωνίας [Σχινιάς Μαραθώνα Εθνικό Πάρκο].
[16] Κατόπιν καταγγελίας της «Επιτροπής Πολιτών Σχινιά-Μαραθώνα» (2007) ότι παράνοµα εκτελούνται έργα στον αιγιαλό της περιοχής του Εθνικού Πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα και λειτουργούν καταστήµατα υγειονοµικού ενδιαφέροντος (ταβέρνες). Κατόπιν έρευνας διαπιστώθηκε ότι παρά τις σχετικές αποφάσεις για κατεδάφιση, οι τοπικές αρχές χορηγούσαν άδεια λειτουργίας στις ταβέρνες. Ο Γενικός Επιθεωρητής, υπό την απειλή πειθαρχικών και διοικητικών κυρώσεων, ζήτησε τη σφράγιση των κτισμάτων (ταβερνών). Ωστόσο, οι ιδιοκτήτες προσέφυγαν στη Δικαιοσύνη και κέρδισαν προσωρινή αναστολή εκτέλεσης της απόφασης σφράγισης, έως την εκδίκαση της υπόθεσης, τακτική που ακολουθήθηκε και σε πολλές άλλες περιπτώσεις. Οι τοπικές αρχές επιδίωξαν τη σφράγιση αυτών, τα οποία ευρίσκονται σε έκταση, η οποία ανήκει στον Οικοδομικό Συνεταιρισμό Εισαγγελέων και Δικαστών.
[17] Αν και αυθαίρετα ως κτίσματα, τους είχε χορηγηθεί άδεια λειτουργίας ως επιχειρήσεων από την αρμόδια αδειοδοτούσα αρχή (Δ. Μαραθώνα).
[18] Τα εν λόγω κτίσματα δεν τηρούσαν ούτε τους ελάχιστους όρους πυρασφάλειας, παρ΄ ότι εντός του πάρκου του Σχινιά και χρησιμοποιούσαν βενζινογεννήτριες για την ηλεκτροδότησή τους. Αποτελούσαν, δηλαδή, εν δυνάμει εστία πρόκλησης πυρκαγιάς.
[19] Σύμφωνα με την ανακοίνωση των οργανώσεων, ο Οικοδομικός Συνεταιρισμός, αιτήθηκε της αναγνώρισης της νομιμότητας των εν λόγω κτισμάτων (ταβερνών). Όπως αναφέρθηκε στην ανακοίνωση των οργανώσεων, με τη θέση αυτή παραβιάζεται «όχι μόνο κάθε έννοια διαφύλαξης της προστατευόμενης περιοχής, αλλά και των ιδίων των Συνταγματικών διατάξεων περί προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος». Στην ως άνω επιστολή στη λειτουργία των εν λόγω κτισμάτων (ταβερνών) αποδίδονται ευεργετικές για την περιοχή υπηρεσίες, όπως η προστασία από τον κίνδυνο πυρκαγιάς και ρύπανσης, η αποτροπή ενδεχομένου μη επιτρεπόμενης κατασκηνωτικής δραστηριότητας και λοιπών έκνομων δραστηριοτήτων. Οι οργανώσεις Δίκτυο Μεσόγειος SOS και Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία τόνισαν ότι είναι σε άμεση θέση να γνωρίζουν, με την ιδιότητά τους ως μελών του ΔΣ του ΦΟΔΕΠΑΣΜ, ότι: «Η επί σειρά ετών παράνομη διατήρηση των επιχειρήσεων αυτών, απάδει προς τον χαρακτήρα της περιοχής ως προστατευόμενης, καθώς η λειτουργία τους συνδέεται με δυσμενείς επιπτώσεις για την περιοχή και τα οικοσυστήματά της. Ενδεικτικό παράδειγμα η χρήση βενζινογεννητριών για την ηλεκτροδότησή τους, που αποτελούν εν δυνάμει εστία πρόκλησης πυρκαγιάς». Οι οργανώσεις ζήτησαν από το ΥΠΕΚΑ να προβεί στην άμεση εφαρμογή των αποφάσεων κατεδάφισης των αυθαιρέτων κτισμάτων, τονίζοντας την αδικαιολόγητη καθυστέρησή τους [tvxs.gr].
[20] Στην οποία συμμετείχαν ο πρόεδρος του Φορέα Διαχείρισης του Πάρκου Σχινιά, ο διευθυντής του Οικοδομικού Συνεταιρισμού Δικαστών και Εισαγγελέων -στον οποίο ανήκουν οι ταβέρνες- εκπρόσωπος της Υπηρεσίας Κατεδαφίσεων της Ειδικής Γραμματείας Επιθεώρησης, ενώ απών ήταν ο τότε δήμαρχος Μαραθώνα.
[21] Στην οποία, εκτός του τότε δημάρχου παρευρέθηκε αντιδήμαρχος και πρώην δήμαρχος, χωρίς όμως αποτέλεσμα.
[22] Με σκοπό την ολοκλήρωση της τουριστικής περιόδου και τη δυνατότητα των ιδιοκτητών να μετεγκατασταθούν σε άλλο σημείο του εθνικού πάρκου Σχινιά (σε ζώνη β΄), όπου επιτρέπεται η λειτουργία τους. Για την εφαρμογή της νομοθεσίας περί αυθαιρέτων υπήρχε ήδη από ετών η δυνατότητα χρήσης ηλεκτρονικών εργαλείων για τον εντοπισμό τους.
[23] Η λειτουργία τους, παρά τις αποφάσεις των δικαστηρίων και του Συμβουλίου της Επικρατείας, αλλά και τις πολυετείς παρεμβάσεις του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης, συνεχίστηκε έως το 2014. Το θέρος του ίδιου έτους, η τότε ηγεσία του Υπουργείου Περιβάλλοντος (Γ. Μανιάτης, Ν. Ταγαράς) συμπεριέλαβε στον ν. 4280/2014 ρύθμιση (που πρότειναν οι βουλευτές Χρ. Γκόγκας, Ν. Τσούκαλης και Κ. Δαμαβολίτης), με την οποία «νομιμοποιήθηκε» η λειτουργία των αυθαιρέτων ταβερνών για διάστημα έξι μηνών («μέχρι να εγκριθεί η μετεγκατάστασή τους στη ζώνη Β2, η οποία θα πρέπει να υλοποιηθεί το αργότερο εντός έξι μηνών από τη σύνταξη έκθεσης – μελέτης για τη ζώνη Β2 … και σε κάθε περίπτωση για ένα χρόνο»). Αξιοσημείωτο είναι ότι στη ζώνη Β2 του εθνικού πάρκου η δόμηση δεν είναι επιτρεπτή με απόφαση του ΣτΕ (1318/2001)!
[24] Το ζήτημα της πλημμελούς προστασίας της περιοχής του Σχινιά έχει απασχολήσει επανειλημμένως την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εξ αιτίας των ενδείξεων συνεχιζόμενης υποβάθμισής της και της μη λήψης των αναγκαίων μέτρων από πλευράς της Ελληνικής Πολιτείας.
[25] Είναι ΝΠΔΔ, το οποίο ιδρύθηκε με τον ν. 3889/2010, αποτελώντας συνέχεια του Ειδικού Ταμείου Εφαρμογής Ρυθμιστικών και Πολεοδομικών Σχεδίων (ΕΤΕΡΠΣ). Σκοπός του Πράσινου Ταμείου είναι η ενίσχυση της ανάπτυξης μέσω της προστασίας του περιβάλλοντος με τη διαχειριστική, οικονομική, τεχνική και χρηματοπιστωτική υποστήριξη προγραμμάτων, μέτρων, παρεμβάσεων και ενεργειών που αποβλέπουν στην ανάδειξη και αποκατάσταση του περιβάλλοντος και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, η στήριξη της περιβαλλοντικής πολιτικής της χώρας και η εξυπηρέτηση του δημόσιου και κοινωνικού συμφέροντος μέσω της διοίκησης, διαχείρισης και αξιοποίησης των υπό αυτού διαχειριζόμενων πόρων.
[26] Η διαδικασία έχει ως εξής: Σε αυτές τις περιπτώσεις (αυθαιρέτου επί αιγιαλού), όταν δηλαδή μία κατασκευή χαρακτηριστεί τελεσίδικα αυθαίρετη, ειδοποιείται ο ιδιοκτήτης, ώστε να την αποξηλώσει με ίδια μέσα, συνήθως εντός προθεσμίας μηνός. Στη συνέχεια υπάλληλος της Κτηματικής Υπηρεσίας προβαίνει σε αυτοψία (συνήθως εντός 2-3 μηνών) και αν η κατασκευή δεν έχει κατεδαφιστεί, η υπηρεσία προβαίνει στην έκδοση Πρωτοκόλλου Κατεδάφισης. Ενημερώνεται η οικεία Περιφέρεια, η οποία πρέπει να εγκρίνει την κατεδάφιση, για εξεύρεση κονδυλίων για τη χρηματοδότηση της κατεδάφισης και ύστερα εργολάβος για την υλοποίηση της απόφασης. Επισημαίνεται ότι σε αυτήν την περίπτωση, δύναται η Αποκεντρωμένη Διοίκηση να καλύψει αρχικά τις δαπάνες της υλοποίησης, αλλά στη συνέχεια ο λογαριασμός επιβαρύνει τον ιδιοκτήτη, μέσω της οικείας ΔΟΥ.
[27] Τα οποία όμως προσώρας (Δεκ. 2015) δεν έχουν εγκαταλειφθεί από τους ιδιοκτήτες τους, γεγονός που καθιστά τη διαδικασία της κατεδάφισης δυσχερέστερη. Αξιοσημείωτο πάντως είναι το γεγονός ότι μία από τις πέντε ταβέρνες που έχουν απομείνει, προέβη τις ημέρες της κατεδάφισης στην ανέγερση νέας αυθαίρετης κατασκευής [Λιάλιος 2015α,β].
[28] Το Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS και η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία εξέφρασαν επανειλημένα την πλήρη αντίθεσή τους με τη συνέχιση της λειτουργίας των Κέντρων Υγειονομικού Ενδιαφέροντος (ταβερνών) στο παραλιακό μέτωπο του Εθνικού Πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα. Κάλεσαν τις αρμόδιες αρχές να επιδείξουν την αρμόζουσα βούληση για την αποτελεσματική προστασία, διατήρηση και ορθολογική διαχείριση της πολύτιμης αυτής φυσικής περιοχής προβαίνοντας, κατ΄ ελάχιστον και ως όφειλαν, στην άμεση αναστολή λειτουργίας των ταβερνών [Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία].
Σύμφωνα με την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, διά του αντιπροέδρου της κ. Γ. Μιχαήλ: «Δεν είναι κατοικίες και δεν ανήκουν σε αυτούς που τις διαχειρίζονται, αλλά στον Οικοδομικό Συνεταιρισμό Ελλήνων Δικαστών – Εισαγγελέων, ο οποίος είναι ανενεργός. Λόγω των ταβερνών, από την άνοιξη και μετά η περιοχή της παραλίας και ένα μέρος του δάσους μετατρέπονται σε ένα τεράστιο πάρκινγκ, προκειμένου να υπάρχει πρόσβαση σε αυτές με το αυτοκίνητο. Ετσι γεμίζει η περιοχή με σκουπίδια, καταστρέφονται οι υπέροχες αμμοθίνες, το δάσος δεν μπορεί να αναγεννηθεί και οδηγείται σε αργό θάνατο» (2015). [Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού/ΕΛΛΕΤ]. Η ΕΛΛΕΤ προέβη σε προσπάθειες ετών, σε συνεργασία με όλους τους αρμόδιους φορείς: Υπουργείο Περιβάλλοντος & Ενέργειας, Αποκεντρωμένη Διοίκηση και Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα (ΦΟΔΕΠΑΣΜ), για τη διάσωση του ιστορικού τοπίου του Μαραθώνα.
[29] Ωστόσο ακυρώθηκε (ως προς το σκέλος αναψυκτηρίων, ταβερνών κ.λπ.) μόλις ένα έτος αργότερα κατόπιν αποφάσεων του Ε΄ Τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας που αυτονόητα έκριναν: ότι ταβέρνες και εστιατόρια είναι ασύμβατα με τους σκοπούς ενός Εθνικού Πάρκου.
[30] Χαρακτηριστική ένδειξη της μη ορθής διαχείρισης των κονδυλίων από την Πολιτεία είναι η δημιουργία κέντρων εξυπηρέτησης λουομένων, τα οποία δεν λειτούργησαν ποτέ έως σήμερα για τον σκοπό που σχεδιάστηκαν [Τζαβέλλα].
[31] Τους θερινούς μήνες η παρουσία της Πυροσβεστικής είναι συνεχής. Το Σύστημα πυρόσβεσης, η κατασκευή του οποίου στοίχισε περί τα 3.000.000 ευρώ, δεν λειτουργεί [Τζαβέλλα].
[32] Επισημαίνεται ότι σε έκθεση του Πανεπιστημίου Αθηνών, την οποία επιμελήθηκε η δρ. Νίκη Ευελπίδου αναφέρεται ότι: «Oι υπεραντλήσεις οδήγησαν στη σταδιακή εξαφάνιση των μικροβιότοπων και σε συνδυασμό με τη λαθροθηρία και την παράνομη αλιεία οδήγησαν στη δραματική μείωση της ορνιθοπανίδας του Σχινιά» [Τζαβέλλα].
[33] Η θάλασσα του Πάρκου είναι προστατευόμενη γιατί στον αμμώδη βυθό εντοπίζονται εκτεταμένα λιβάδια Ποσειδωνίας [Τζαβέλλα].
[34] Εντός του πάρκου, σε μικρή απόσταση από τον υδροβιότοπο, πλησίον των καλαμιώνων, λειτουργούσε (2014) αυτοσχέδια πίστα μοτοκρός [Τζαβέλλα].
[35] Σύμφωνα με παλαιότερη ανακοίνωση (2014) του Δήμου Μαραθώνα προς το ΔΣ του Φορέα Διαχείρισης, ο πρώτος δεν διέθετε εποχικούς υπαλλήλους για την αποκομιδή των απορριμμάτων, για την οποία επιστρατεύτηκαν εθελοντές και πρόσκοποι [Τζαβέλλα].
[36] Συνδυαστικά με τον εκπαιδευτικό τουρισμό, οι δραστηριότητες του προγράμματος στην περιοχή μπορούν να αποτελέσουν πόλο έλξης για σπουδαστές συναφών κλάδων όπως της οικολογίας, των φυσικών πόρων, της διαχείρισης, ανάδειξης και προστασίας Δρυμών και Πάρκων καθώς επίσης και άλλων περιβαλλοντικών επιστημών, για μελέτη, πρακτική άσκηση και απόκτηση εμπειρίας, καθώς και για καθιέρωση διοργάνωσης ετήσιων εκπαιδευτικών σεμιναρίων [econews].
——— ♦ ———
.
Δημοσιεύτηκε στο dasarxeio.com | 22.01.2017
ΚατηγορίεςΔόμηση - Αυθαίρετα, Προστατευόμενες περιοχές
Αφήστε μια απάντηση