Ηλίας Καπράλος,
Δασολόγος
Το παρακάτω κείμενο συντάχθηκε το 1988 αφού είχε σχεδόν ωριμάσει η σκέψη για την ίδρυση χημικής βιομηχανίας ρητίνης στην Βόρεια Εύβοια όπου και είχε βρεθεί και το κατάλληλο οικόπεδο. Για διαφόρους λόγους δυστυχώς η σκέψη ναυάγησε….
Διαχείριση των δασών της χαλεπίου πεύκης και διαμόρφωση Δασικής Πολιτικής προς υποστήριξη της χημικής βιομηχανίας ρητίνης
Εισαγωγή
Η παραγόμενη ρητίνη από την ρητίνευση των δασών της χαλεπίου πεύκης (χ.π.) συντηρούσε και συντηρεί τις υπάρχουσες ελαφρές βιομηχανίες ρητίνης οι οποίες προβαίνουν στον απλό διαχωρισμό της σε τερεβινθέλαιο και κολοφώνιο.
Τα δυο αυτά προϊόντα στη συνέχεια παραδίδονται στην χημική βιομηχανία για περαιτέρω χρήση και παραγωγή άλλων προϊόντων και χημικών ουσιών.
Η εξάρτηση αυτή των ελαφρών βιομηχανιών από τα δάση της χ.π. είναι κατά την γνώμη μας ο κυριότερος παράγων της ύπαρξης τους. Αν δεν υπήρχε αυτή η εξάρτηση τα δάση της χ.π. θα είχαν περιορισθεί στις πλέον άγονες εκτάσεις. Πολλοί παράγοντες επέδρασαν ώστε να επέλθει χαλάρωση του δεσμού αυτού και το αποτέλεσμα είναι άμεσα αντιληπτό στην επιδίωξη των κατοίκων να μεταβάλλουν το δάσος της χ.π. σε αγρό ή οικόπεδο (διάφοροι οικοδομικοί Συνεταιρισμοί, κ.λπ.) και στην αδιαφορία των να προσφέρουν υπηρεσίες στην αντιμετώπιση των πυρκαγιών γιατί τις περισσότερες φορές δεν έχουν οικονομικό όφελος αν καεί το δάσος ή όχι. Η επίδραση της χαλάρωσης του δεσμού μεταξύ της βιομηχανίας και των δασών της χ.π. είναι προφανής στην διαχείρισή των και κυρίως επί της προστασίας των. Η αποκατάσταση αυτού του δεσμού θα συμβάλλει αποφασιστικά ώστε τα δάση να γίνουν οικονομικές μονάδες με αυξημένη παραγωγικότητα και οικονομικότητα με συνέπεια να προσφέρουν οφέλη στην Εθνική Οικονομία, στους κατοίκους των περιοχών των και συγχρόνως θα προστατευθούν
Στη δημιουργία και ανάπτυξη του δεσμού αυτού, κατά τη γνώμη μας, συμβάλλει αποφασιστικά η σχεδιαζόμενη προς λειτουργία χημική βιομηχανία καθέτου επεξεργασίας και αξιοποίησης ξύλου χ.π. και της ρητίνης. Η εγκατάσταση του εργοστασίου προβλέπεται να γίνει σε οικόπεδο που έχει βρεθεί στην Βόρεια Εύβοια.
Επιτακτική, πλέον, προβάλλει η διαμόρφωση – θέσπιση Δασικής Πολιτικής προς υποστήριξη της βιομηχανίας, προστασίας και αξιοποίησης του δασικού πλούτου των δασών της χ.π. Κύρια χαρακτηριστικά αυτής της πολιτικής πρέπει να είναι πολύπλευρη, πολυδιάστατη, ενιαία και με συγκεκριμένο στόχο, ήτοι την αύξηση της παραγωγής της ρητίνης και ξυλώδους όγκου με ταυτόχρονη μείωση του κόστους παραγωγής και την αποφασιστική προστασία των δασών από τις πυρκαγιές.
Προς τούτο πρέπει να ληφθούν μέτρα, να εκτελεσθούν προγράμματα που κατά τομέα δραστηριότητας είναι:
1. Προστασία δασών της χαλεπίου πεύκης
Η χ.π. εξαπλώνεται εκεί που δημογραφικές συνθήκες και οι κοινωνικές δραστηριότητες αναπτύσσονται σε έντονο βαθμό με αποτέλεσμα να πιέζουν και να μειώνουν τον ζωτικό χώρο της δια της επεκτάσεως της γεωργικής καλλιέργειας, οικοπεδοποίησης, κ.λπ. και να γίνεται επισφαλής η εξάπλωσης της κυρίως με τον αυξημένο αριθμό και ρυθμό των πυρκαγιών.
Από φυτοοικολογική άποψη η βλάστηση του οικοσυστήματος της χ.π. είναι μεγάλης ευφλεκτότητας και καυστικότητας λόγω της μεγάλης συσσώρευσης λεπτής καυσίμου ύλης με συνέπεια η ανάφλεξη και η διάδοση των πυρκαγιών να είναι μεγάλη αφού υπάρξουν και οι κατάλληλες ατμοσφαιρικές συνθήκες (θερμοκρασία, νερό, κ.λπ.). Οι κυριότεροι φυσικοί παράγοντες που επιδρούν επί του οικοσυστήματος της χ.π. είναι:
α) το έδαφος β) Η διαθέσιμη ποσότητα του νερού γ) Η κατανομή των βροχοπτώσεων στην διάρκεια του έτους δ) Η θερμοκρασία (μεγίστη, ελαχίστη) ε) Ο άνεμος στ) Η ηλιοφάνεια ζ) Ο μεγάλος αριθμός των φυτικών ειδών που συγκροτούν το οικοσύστημα και ο μεγάλος αριθμός ατόμων στην μονάδα επιφανείας. η) Το πυρ δηλαδή οι πυρκαγιές. Από την αλληλοεπίδραση των παραγόντων αυτών και φυσικά ανάλογα με την ικανότητα του σταθμού έχουμε:
– Με την φωτοσύνθεση των φυτών μεγάλη δέσμευση ηλιακής ενέργειας η οποία, κατά την γνώμη μας, είναι μεγαλύτερη στο οικοσύστημα της χ.π. σε σχέση με τα άλλα οικοσυστήματα των δασικών ειδών της χώρας μας.
– Την μη κατανάλωση της ενέργειας αυτής από το ίδιο το οικοσύστημα με συνέπεια την συσσώρευση της σε αυτό, με την μορφή νεκρής βιολογικής μάζας. Η αιτία αυτής της συσσώρευσης είναι η αναστολή δράσης βακτηριδίων και μυκήτων λόγω της ξηρασίας.
– Η παραγωγή βιομάζας του οικοσυστήματος κατανέμεται σε πολλά και διάφορα άτομα και με διαφορετικές μορφές (φύλλα, βελόνες, ξύλο, κ.λπ.).
– Μείωση της παραγωγικής ικανότητας του εδάφους λόγω της συσσώρευσης θρεπτικών στοιχείων στην νεκρή βιολογικά μάζα με συνέπεια η επαναφορά τους και η επαναχρησιμοποίηση τους από τα φυτά να είναι μικρή στη μονάδα του χρόνου.
– Λόγω του φοβερού ανταγωνισμού των μελών του οικοσυστήματος επέρχεται εξασθένισή τους με συνέπεια να προσβάλλονται εύκολα από άλλους παράγοντες (χιόνια, μύκητες, έντομα, κ.λπ.).
Κυριότερο αποτέλεσμα των ανωτέρω διεργασιών είναι η δέσμευση και αποθήκευση μεγάλης ποσότητας ενέργειας υπό την μορφή νεκρής βιολογικής φυτικής μάζας (ξύλο και λεπτή καύσιμη ύλη). Η συσσώρευση αυτή της ενέργειας πέρα ενός κρίσιμου ορίου καθιστά το όλο σύστημα λίαν ασταθές και με την παραμικρή αιτία μπορεί να εκραγεί. Αυτή η έκρηξη στο οικοσύστημα της χ.π. και με τις κατάλληλες συνθήκες, προέρχεται από μια εστία φωτιάς. Σε όλους είναι γνωστή η χημική αντίδραση της καύσης που έχει ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση ενέργειας υπό την μορφή θερμότητας και αερίων (καπνός). Όταν καίγεται δάσος χ.π. εντός του οποίου έχει συσσωρευτεί ποσότητα ενέργειας μεγαλύτερη του κρισίμου ορίου η ταχεία απελευθέρωση θερμότητας είναι ακαριαία, η δε αντιμετώπιση και κατάσβεση της πυρκαγιάς είναι δυσχερή ή αδύνατος. Αυτή είναι, κατά την γνώμη μας, η κυριότερη αιτία της μεγάλης έντασης και έκτασης των πυρκαγιών που συμβαίνουν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας γιατί ο άνθρωπος έπαυσε να επιδρά επί των οικοσυστημάτων της χ.π. για τους κατωτέρω λόγους για τους κατωτέρω λόγους:
– Μειώθηκε ο αριθμός των δασεργατών – ρητινοσυλλεκτών που εργάζονται στα δάση της χ.π. για την απόληψη ρητίνης, ξυλείας, καυσόξυλων και ξυλανθράκων από αείφυλλα πλατύφυλλα με συνέπεια την μείωση της απολαμβανόμενης καυσίμου ύλης και ενέργειας και την συσσώρευσή της εντός του οικοσυστήματος.
– Μείωση της απόληψης από τους περιοίκους καυσόξυλων κλαδών φρύγανων για θέρμανση σπιτιών, άναμμα φούρνων και ασβεστοκάμινων άρα συσσώρευση νεκρής βιολογικά φυτικής ύλης στο οικοσύστημα.
– Μείωση της απόληψης βοσκησίμου ύλης από τα κτηνοτροφικά ζώα λόγω μείωσης του αριθμού τους με συνέπεια την συσσώρευση της ως καύσιμη ύλη εντός του οικοσυστήματος.
– Η αστυφιλία, η βιομηχανική ανάπτυξη, ο τουρισμός και η απασχόληση σε άλλους τομείς είχε ως αποτέλεσμα την μείωση του ενεργού πληθυσμού των παραδασόβιων οικισμών και την μείωση του ενδιαφέροντος για πρόληψη και κατάσβεση των πυρκαγιών.
Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι από πυροοικολογική άποψη πρέπει συνεχώς να απολαμβάνεται ενέργεια από τα οικοσυστήματα της χ.π. υπό την μορφή ρητίνης, καυσόξυλων, τεχνικής ξυλείας, βοσκησίμου ύλης, ξυλανθράκων, ριζών ερείκης, καυσίμου ύλης για φούρνους, κ.λπ. Επί πλέον, η διάταξη της καυσίμου ύλης στο δάσος να είναι τέτοια ώστε να είναι δυνατή η επέμβαση ανθρώπου στην κατάσβεση πυρκαγιάς. Αλλά και να υπάρχει διαχωρισμός του υπορόφου από τον ανώροφο ώστε να είναι δύσκολη η μετατροπή έρπουσας σε επικόρυφο γιατί τότε θα έχουμε σίγουρα νέες εστίες φωτιάς μπροστά από το μέτωπο της πυρκαγιάς (κηλίδες ). Έτσι, επιτακτική είναι η ανάγκη της απόληψης ενέργειας από το δάσος της χ.π. με την μορφή των ανωτέρω προϊόντων άρα ορθολογική εκμετάλλευση και διαχείρισή του με την εφαρμογή μελετών διαχείρισης. Παράλληλα προκύπτει η ανάγκη παροχής ευκολιών, ενισχύσεων, εργασίας και καλών συνθηκών διαβίωσης στους κατοίκους των παραδασόβιων οικισμών. Ταυτόχρονα, λήψη μέτρων και εκτέλεση έργων αντιπυρικής προστασίας με την εφαρμογή μελετών αντιπυρικής προστασίας ώστε να αυξηθεί ο βαθμός αντοχής των δασών χ.π. στις πυρκαγιές. Και τέλος στην εφαρμογή τοπικών σχεδίων δράσης κατάσβεσης των πυρκαγιών που θα βασίζονται στην λειτουργία των λεγόμενων πυροσβεστικών «κυττάρων».
Αυτά χωρίς αμφιβολία επιτυγχάνονται με την προς ίδρυση – εγκατάσταση της χημικής βιομηχανίας ρητίνης στην Βόρεια Εύβοια. Χωρίς αμφιβολία, όμως, ο σπουδαιότερος κίνδυνος για την λειτουργία του εργοστασίου ρητίνης είναι οι πυρκαγιές. Με συνέπεια από την ορθή και αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτού του κινδύνου εξαρτάται και η επιβίωση του εργοστασίου. Και επειδή η πυρκαγιά (η φωτιά) είναι οικολογικός παράγων του οικοσυστήματος της χ.π. πάντοτε θα υπάρχει και στόχος της πολιτικής που πρέπει να εφαρμοσθεί στον τομέα αυτό είναι να έχουμε ελάχιστες εστίες φωτιάς και άμεση κατάσβεσή των πριν λάβουν μεγάλες διαστάσεις. Έτσι, η ύπαρξη του εργοστασίου ρητίνης εξαρτάται από την αποτελεσματική προστασία των δασών της χ.π. από τις πυρκαγιές, από την επιστημονική – ορθολογική διαχείρισή τους και την άριστη Δασική Πολιτική της Δημοσίας Διοίκησης. Τα μέτρα κατά των πυρκαγιών δύναται να καταταγούν στις εξής κατηγορίες.
Α. Προληπτικά. Είναι τα μέτρα που έχουν ως σκοπό την μείωση της συχνότητας των πυρκαγιών και στοχεύουν στην ενσυνείδητο αντιπυρική συμπεριφορά του κοινού. Απαιτούνται βραχυπρόθεσμες και μακροχρόνιες προσπάθειες που συνίστανται στην ενημέρωση από κάθε άποψη του κοινού με διάφορα μέσα (ραδιόφωνο, τηλεόραση, εφημερίδες, εκθέσεις, κ.λπ.) κυρίως κατά την κρίσιμη περίοδο των πυρκαγιών. Την εφαρμογή κατάλληλων προγραμμάτων εκπαίδευσης στα σχολεία πρωτοβάθμιας και μέσης εκπαίδευσης. Την εκπαίδευση – ενημέρωση διαφόρων συλλόγων (αγροτιών, πολιτιστικών, ορειβατικών, κ.λπ.) αλλά κυρίως των εργαζομένων στην ύπαιθρο (αγροτών, ρητινοσυλλεκτών, μελισσοκόμων, κτηνοτρόφων, κ.λπ.).
Β. Προκατασταλτικά. Είναι τα έμμεσα κατασταλτικά μέτρα που έχουν σκοπό να εμποδίσουν την επέκταση της πυρκαγιάς και να διευκολύνουν την κατάσβεσή της. Προς τούτο πρέπει:
– Σε όλα τα δάση της χ.π. ανεξαρτήτως ιδιοκτησιακού καθεστώτος πρέπει να υπάρχει ένα πυκνό δίκτυο αντιπυρικών ζωνών και δρόμων. Οι αντιπυρικές ζώνες μπορεί να είναι γυμνές ή στεγασμένες αναλόγου σύνθεσης και δομής. Ομοίως ένα πυκνό δίκτυο εφοδιασμού νερού των πυροσβεστικών οχημάτων από κρουνούς και υδατοδεξαμενές ή διαμόρφωσης κατάλληλων θέσεων – χώρων στα ρέματα συνεχούς ροής. Ένα πυκνό δίκτυο πυροφυλακείων για πλήρη επιτήρηση των δασών και άριστο σε λειτουργία ραδιοτηλεφωνικό δίκτυο για αστραπιαία αναγγελία πυρκαγιάς. Και τέλος να υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ υπορόφου και ανωρόφου του δάσους με την διενέργεια συχνών θαμνεύσεων και φρυγανεύσεων ώστε να διευκολύνονται τα συνεργεία καταστολής και να εμποδίζεται η μετατροπή έρπουσας πυρκαγιάς σε επικόρυφο. Επί πλέον, η εφαρμογή του προδιαγεγραμμένου πυρός και ταυτόχρονη άσκηση βοσκής συμβάλλουν στην καταστολή ανάπτυξης του υπορόφου. Όλα τα ανωτέρω θα προβλέπονται με ειδική μελέτη αντιπυρικής προστασίας που πρέπει να συντάσσεται για κάθε σύμπλεγμα 2-3 δασών, ανάλογα με την έκτασή τους. Η εκτέλεση των έργων θα γίνεται με την συνήθη διαδικασία και από πιστώσεις που θα βαρύνουν εξολοκλήρου το Δημόσιο.
– Την συγκρότηση συνεργείων άμεσης επέμβασης σε περίπτωση πυρκαγιάς από κατάλληλο προσωπικό (Δασολόγοι, Τεχνολόγοι Δασοπονίας, Δασοφύλακες, θηροφύλακες, οδηγοί, δασοπυροσβέστες) που θα έχει στη διάθεσή του όλα τα απαραίτητα μέσα (οχήματα, στολές, εργαλεία, κ.λπ.) με άριστη εκπαίδευση στο αντικείμενο, σύμφωνα, πάντα, με τις νέες μεθόδους και τακτικές. Αυτό προϋποθέτει την ύπαρξη προγραμμάτων προμηθειών, εκπαίδευσης στη Δασική Ακαδημία που πρέπει να ιδρυθεί και την επίλυση διαφόρων προβλημάτων, κυρίως διοικητικών.
– Την οργάνωση, σε συνεργασία Δασικής Υπηρεσίας, Κοινοτήτων, Συνεταιρισμών, Συλλόγων, κ.λπ. των κατοίκων των αγροτικών περιοχών σε ομάδες κρούσης με αποστολή την πρόληψη και καταστολή των πυρκαγιών (λαϊκή συμμετοχή). Κάθε ομάδα θα έχει ομαδάρχη, συγκεκριμένο όχημα μεταφοράς, στολές, εργαλεία, τρόφιμα, νερό, κ.λπ. και συγκεκριμένη αποστολή. Εκ μέρους της Δασικής Υπηρεσίας και της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας θα γίνει η απαραίτητη εκπαίδευση, θα δοθούν οι κατάλληλες οδηγίες προς επίτευξη της αποστολής που συμπεριλαμβάνει και την προστασία των οικισμών αλλά και την επίτευξη άριστης συνεργασίας και συντονισμού.
– Τις επικίνδυνες ημέρες να περιπολούν εντός των δασών Δασοφύλακες, Αγροφύλακες, Χωροφύλακες, Στρατός μετά των πολιτών, επί 24ώρου βάσης.
– Να προγραμματισθεί η εγκατάσταση σταθμών προσδιορισμού συνθηκών πυρκαγιάς και ομοίων προσδιορισμού εστιών φωτιάς με υπεριώδεις ακτινοβολίες, κ.λπ.
– Για την αύξηση της αντιπυρικής αντοχής κάθε περιοχής επιβάλλεται κάθε χρόνο, μετά το θέρισμα των σιτηρών, να οργώνονται περιμετρικά και ενδιάμεσα τα χωράφια, όπως ετοιμάζονται για να καούν οι καλαμιές πριν την νέα σπορά τον μήνα Οκτώβριο. Ομοίως να οργώνονται τα χέρσα χωράφια και γενικά να καθαρίζονται από την νεκρή και άχρηστη φυτική ύλη που μπορεί να συμβάλλει στην διάδοση της πυρκαγιάς. Σε όσους δεν συμμορφώνονται να επιβάλλεται Διοικητικό (αποκλεισμός επιδοτήσεων, αποζημιώσεων, κ.λπ.) και χρηματικό πρόστιμο που θα χρησιμοποιείται για την λήψη των εν λόγω μέτρων.
Γ. Κατασταλτικά. Είναι τα μέτρα που έχουν στόχους, την ταχύτητα επέμβασης, ώστε οι πυρκαγιές να προλαμβάνονται «εν τω γενέσθαι» και την αυξημένη ικανότητα κατάσβεσης μιας πυρκαγιάς που βρίσκεται σε εξέλιξη. Για την επίτευξη των στόχων αυτών πρέπει κατά Δασαρχείο να υπάρχει σχέδιο οργάνωσης και άμεσης επέμβασης. Στο σχέδιο αυτό θα προβλέπεται η οργάνωση των «πυροσβεστικών κυττάρων» του προσωπικού και των μέσων ώστε να είναι επαρκή και σε άριστη κατάσταση. Η κατάλληλη στελέχωση των Δασαρχείων σε σύνθεση προσωπικού, κατάλληλων μέσων και χρηματοδότησης. Από τα σχέδια αυτά θα προκύψουν τα αντίστοιχα Περιφερειακά και το Εθνικό σχέδιο δράσης.
Θεωρούμε ότι δεν υπάρχει άλλος πιο σοβαρός παράγοντας που μπορεί να διαταράξει την σχέση πευκοδασών και χημικής βιομηχανίας εκτός του δημογραφικού. Δηλαδή την εγκατάλειψη των χωριών και της υπαίθρου από τους νέους κατοίκους οι οποίοι θα αναζητήσουν καλύτερες συνθήκες ζωής στα αστικά κέντρα ή το εξωτερικό. Σε αυτό τον τομέα η Δασική και Δημόσια Διοίκηση πρέπει να δώσουν μεγάλη σημασία στην βελτίωση συνθηκών ζωής και απασχόλησης του εργατικού προσωπικού της υπαίθρου προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της προστασίας των δασών της χ.π. και της λειτουργίας της χημικής βιομηχανίας.
Άλλος σοβαρός κίνδυνος για τα δάση της χ.π. δεν υπάρχει. Οι σχετικά μικρές εκχερσώσεις και οικοπεδοποιήσεις των δασών της χ.π. μικρή σημειακή – τοπική σημασία έχουν. Οι προσβολές από μύκητες και έντομα είναι άνευ σημασίας γιατί τα δάση της χ.π.εκτιμούμε ότι βρίσκονται σε οικολογική ισορροπία.
2. Διαχείριση δασών χαλεπίου πεύκης
Βασική προϋπόθεση για την πλήρη αξιοποίηση από κάθε άποψη των δασών της χ.π. είναι η επιστημονικά οργανωμένη διαχείρισή τους. Έχουμε την γνώμη ότι στα δάση τη χ.π. μπορεί απόλυτα να εφαρμοσθεί η Δασοπονία πολλαπλών σκοπών. Όπως είναι γνωστό τα δάση της χ.π. εκτός από τις κύριες καρπώσεις, που είναι η ρητίνη και ο ξυλώδης όγκος, αποδίδουν και έτερα άμεσα οφέλη από κτηνοτροφικά και μελισσοκομικά προϊόντα, δεψικές ουσίες, διατροφή στα θηράματα, κ.λπ. Βασικά, όμως, δίδουν ευκαιρία εργασίας στους περιοίκους κυρίως εκ της ρητινεύσεως των συστάδων και την άσκηση της μελισσοκομίας. Τα έμμεσα οφέλη των δασών της χ.π. δεν είναι εύκολο να εκτιμηθούν σε χρήμα. Αυτά συνίστανται στην προστασία και αξιοποίηση των πτωχών εδαφών στην πλέον ξηρά και θερμή περιοχή της χώρας, υδρολογικά οφέλη, υγιεινές επιδράσεις, τουριστική αξιοποίηση, κ.λπ. είναι ίσως μεγαλύτερα από τις κύριες καρπώσεις της ρητίνης και του ξύλου.
Από τα ανωτέρω προκύπτει καθαρά ότι τα δάση της χ.π. εξυπηρετούν πολλούς και ποικίλους σκοπούς. Αυτό έχει σαν συνέπεια ότι η διαχείρισή τους πρέπει να γίνεται με σκοπό αφενός μεν της προστασίας και επέκτασης τους και αφετέρου να παρέχουν τα άμεσα όσο και τα έμμεσα οφέλη τους σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ποσότητα με το μικρότερο δυνατό κόστος.
Στην επίτευξη όμως του σκοπού που τίθεται με την ίδρυση της βιομηχανίας ρητίνης που είναι η αύξηση της παραγωγής ρητίνης και ξυλώδους όγκου και συγχρόνως τη μείωση του κόστους παραγωγής επιδρούν ανασταλτικά ορισμένοι παράγοντες οι σπουδαιότεροι των οποίων είναι:
α. Η ιδιοκτησιακή κατάσταση των δασών της χ.π.
Όπως είναι γνωστό τα περισσότερα δάση της χ.π. είναι μη Δημόσια και μάλιστα ανήκουν σε περισσότερα από δυο πρόσωπα. Αυτό έχει σαν συνέπεια να μην είναι δυνατό να τεθεί το θεμέλιο μιας επιστημονικά σωστής διαχείρισης που είναι ο δασοπονικός σκοπός. Τις περισσότερες φορές είναι αδύνατος ο καθορισμός του δασοπονικού σκοπού γιατί τα ενδιαφέροντα και οι αντιλήψεις των διακατόχων διαφέρουν ριζικά μεταξύ των. Άλλοι ενδιαφέρονται για την απόληψη μόνο ρητίνης ή ξύλου, άλλοι επιθυμούν να μετατρέψουν το δάσος σε αγρό ή οικόπεδο, κ.λπ. ή δεν ενδιαφέρονται καθόλου. Οι επιδιώξεις αυτές πολλές φορές είναι αφενός αντίθετες με την ύπαρξη του δάσους αφετέρου αντιεπιστημονικές και ανεφάρμοστες λόγω μη δυναμικότητας του δάσους ή τέλος αντίθετες με την ισχύουσα νομοθεσία.
Με αποτέλεσμα να μην υλοποιείται σωστός δασοπονικός σκοπός που με χλιαρότητα τίθεται στα δασοπονικά σχέδια. Με την προς ίδρυση χημικής βιομηχανίας ρητίνης δίδεται υποχρεωτικό μήνυμα του καθορισμού δασοπονικού σκοπού όλων των δασών της χ.π. που θα είναι κυρίως η παραγωγή ρητίνης και ξύλου τα οποία είναι απαραίτητα για την λειτουργία της. Και προβάλλει επιτακτικά η ανάγκη της διαχείρισης όλων των δασών της χ.π.., ανεξαρτήτου ιδιοκτησιακού καθεστώτος. Η ύπαρξη της εκκρεμότητας των διακατεχομένων δασών είναι κατά την γνώμη μας δασοπολιτικό λάθος με επιπτώσεις στην προστασία των δασών και στη διάθεση των διακατόχων να επενδύσουν χρήματα στα δάση των και επί πλέον δεν ενεργούνται καλλιέργειες των συστάδων, δεν απολαμβάνεται ο ξυλώδης όγκος, δεν ενεργείται κανονική ρητίνευση, κ.λπ.
Για την άρση των επιπτώσεων αυτού του παράγοντα προτείνουμε:
– Η υποχρεωτική διαχείριση και αξιοποίηση όλων των δασών της χ.π. ανεξαρτήτου ιδιοκτησιακού καθεστώτος με κύριο στόχο την παραγωγή ξύλου και ρητίνης.
– Να λυθεί δια της νομοθετικής οδού το εκκρεμές θέμα των διακατεχομένων ρητινευόμενων δασών υπέρ των σημερινών διακατόχων και συγχρόνως να απαγορευθεί η μεταβίβαση της κυριότητας ή της νομής τους με δικαιοπραξία εν ζωή σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα που δεν ασχολούνται με την ρητινοσυλλογή αυτοπροσώπως. Ομοίως, το ύψος του ενοικίου στους ιδιοκτήτες να καθορίζονται με απόφαση του Υπουργού Γεωργίας και να διέπεται η σχέση ρητινοσυλλέκτη – ιδιοκτήτη από τις διατάξεις περί ενοικιοστασίου ακινήτων του Α.Κ. και άλλων διατάξεων. Φυσικό είναι στις ανωτέρω αγοραπωλησίες να ισχύει το δικαίωμα προτίμησης του υπέρ Δημοσίου που προβλέπεται από το Ν. 998/79.
– Οι ιδιοκτήτες των δασών της χ.π. να οργανωθούν υποχρεωτικά σε Συνεταιρισμούς οι οποίοι, ως νομικά πρόσωπα και ενισχυόμενα από το κράτος ηθικά και υλικά, είναι η καλύτερη βάση για την σωστή διαχείριση των δασών της χ.π.
β. πυρκαγιές
Με την καταστροφή των συστάδων ενός δάσους από πυρκαγιά έχουμε σοβαρή διαταραχή στη διαχείριση του όπως:
– Μείωση της παραγωγής των δασικών προϊόντων ρητίνης και ξύλου καθ’ όσον ο βασικότερος παράγων που είναι το ξυλώδες κεφάλαιο έχει καταστραφεί.
– Διαταραχή στη σειρά των υλοτομιών, της αειφορίας των καρπώσεων και στην μέθοδο αναγέννησης της συστάδας.
– Διαταραχή στο υδρολογικό δυναμικό της περιοχής.
– Τη δημιουργία ακανόνιστων συστάδων τόσο σε ξυλώδες κεφάλαιο όσο και σε διαχειριστική μορφή.
Από τα ανωτέρω φαίνεται καθαρά ότι ο μεγαλύτερος ανασταλτικός παράγων στη διαχείριση, ύπαρξη των δασών της χ.π. και στη λειτουργία της χημικής βιομηχανίας ρητίνης είναι οι πυρκαγιές. Έτσι, επιτακτική είναι η ανάγκη για την λήψη των μέτρων και οργάνωσης που ανωτέρω που αναφέρουμε.
γ. Υπόροφος βλάστηση – διαχειριστική μορφή
Ο αυξητικός χώρος της χ.π. είναι κατά τον καθηγητή κ. Σπύρο Ντάφη το oleo–lentiscetum της υποζώνης oleo– ceratonion της ζώνης Quercetalia ilicis (ευμεσογιακή ζώνη βλάστησης ). Τα δασικά είδη της ζώνης αυτής είναι η κουμαριά, ο σχίνος, το πουρνάρι, κ.λπ. που συγκροτούν μαζί με τα φρύγανα και τα χόρτα την υπόροφο βλάστηση των δασών της χ.π. Έτσι, τα δένδρα της χ.π. τρόπο τινά επικάθονται επί των δασικών φυτών της ανωτέρω ζώνης. Οι δυσμενείς επιδράσεις του υπορόφου των ανωτέρω φυτών επί της διαχείρισης των δασών της χ.π. μπορεί να θεωρηθούν «φυσικές» και είναι:
– Αποτελεί άριστο μέσο διάδοσης των δασικών πυρκαγιών.
– Η πυκνή υπόροφος βλάστηση δεν επιτρέπει την φυσική αναγέννηση της χ.π.
– Δυσχεραίνει τις εκτελούμενες δασικές εργασίες στην υλοτομία, μετατόπιση της ξυλείας και στην ρητίνευση.
– Δεν επιτρέπει την εφαρμογή δασοκομικών χειρισμών με καθαρά δασοκομικά κριτήρια.
Αντίθετα ο υπόροφος προστατεύει το έδαφος εκ της απόπλυσης, των ακτινών του ήλιου και μετά από πυρκαγιά καλύπτει γρήγορα την καείσα έκταση. Ο υπόροφος των αείφυλλων πλατύφυλλων και η χ.π. είναι δυο παράγοντες τους οποίους η φύση προόρισε να συνυπάρχουν στο αυτό κλιματοεδαφικό περιβάλλον. Προσπάθεια διαχωρισμού αυτών είναι όχι μόνο οικονομικά ασύμφορη αλλά και τεχνικά αδύνατη. Για το λόγο αυτό πρέπει να καταβληθεί προσπάθεια αρμονικής συνύπαρξης των παραγόντων αυτών σε σχέση με τον επιδιωκόμενο σκοπό. Η διαχείριση των δασών της χ.π. πρέπει να έχει και ως αντικείμενο τον υπόροφο των αείφυλλων πλατύφυλλων στον οποίο πρέπει να επεμβαίνει δραστικά με στόχο να ευνοείται πάντοτε η χ.π. Προς τούτο θα πρέπει:
– Να ενεργούνται συχνές φρυγανεύσεις – θαμνεύσεις εφόλης της επιφάνειας του δάσους και σε κλίση εδαφών μέχρι 60% στις οποίες πρέπει να διατηρούνται σε κάθε πρέμνο των αείφυλλων πλατύφυλλων ένα ή δύο από τα καλύτερα κορμίδια τα οποία αφενός θα χρησιμεύουν για την προστασία του εδάφους και νεαρών φυταρίων και αφετέρου προς μείωση της πρεμνοβλαστηκότητας των πρέμνων. Τα κορμίδια αυτά θα αποτελούν ένα υπόροφο με όλες τις ευμενείς επιδράσεις υλοτομούμενος ανά 30ετία προς παραγωγή καυσόξυλων και ξυλανθράκων.
– Να ενεργείται εκπρέμνωση των αείφυλλων πλατύφυλλων κατά θέσεις ή και λωρίδες με μηχανικά μέσα και επί εκτάσεων του δάσους που θα έχουν κλίση μέχρι 30%.
– Επιβάλλεται η προστασία των εδαφοβελτιωτικών και δύσφλεκτων ειδών όπως αριάς, δρυός, φιλίκης, κ.λπ.
– Επιβάλλεται η απαλλαγή των παραγόμενων προϊόντων από την δασική φορολογία. Αντίθετα επιβάλλεται η επιδότηση τους.
– Επιβάλλεται η κανονική βόσκησή του.
– Επιβάλλεται η ελεγχόμενη καύση του.
Η σημερινή διαχειριστική μορφή των δασών της χ.π. είναι ακανόνιστος και αποτέλεσμα των πυρκαγιών, των επιλογικών υλοτομιών κυρίως των απορητινεθέντων δένδρων και της αδυναμίας της φυσικής αναγέννησης να εγκατασταθεί λόγω της πυκνής υπόροφου βλάστησης.
Όπως είναι γνωστό μετά την πυρκαγιά και εφόσον υπάρξουν οι κατάλληλες συνθήκες παρατηρείται πλούσια αναγέννηση της πεύκης γιατί οι σπόροι που είναι κλεισμένοι στους κώνους δεν καίγονται και στη συνέχεια βρίσκουν ευνοϊκές συνθήκες, όπως ορυκτό έδαφος που έχει απολυμανθεί από την πυρκαγιά χωρίς ανταγωνισμό χόρτων, και λίπασμα από τις στάχτες με αποτέλεσμα να βλαστάνουν και τα φυτάρια να ευδοκιμούν. Έτσι προκύπτουν συστάδες σύμπυκνες και ομήλικες. Αντίθετα, εκεί όπου η αναγέννηση δυσκολεύεται να εγκατασταθεί λόγω του υπορόφου προκύπτουν συστάδες αραιές με δένδρα διαφόρων ηλικιών και χαρακτηρίζονται ως υποκηπευτοειδούς διφυούς μορφής.
Μειονεκτήματα των μορφών αυτών είναι κυρίως το μικρό ξυλαπόθεμα στο εκτάριο, η μικρή ετήσια αύξηση και η μικρή παραγωγή ρητίνης λόγω του μικρού αριθμού των ρητινευόμενων δένδρων στο εκτάριο. Αλλά το κυριότερο μειονέκτημα είναι το αυξημένο κόστος παραγωγής ρητίνης και ξυλείας γιατί δεν είναι δυνατή η εκμηχάνιση της δασικής παραγωγής. Προς άρση των ανωτέρω μειονεκτημάτων επιβάλλεται η εφαρμογή της υποκηπευτής διαχειριστικής μορφής κατά λωρίδες πλάτους μέχρι 20 μέτρων. Οι λωρίδες θα έχουν κατεύθυνση από ανατολή προς δύση και παράλληλες κατά την έννοια των χωροσταθμών καμπυλών. Θα προκύπτουν από την αποψιλωτική υλοτομία ανωρόφου και υπορόφου και με μηχανικό μέσο η εκρίζωση των πρέμνων και καλλιέργεια του εδάφους. Η αναγέννηση της χ.π. θα προέλθει από πλαγιοσπορά από την μητρική συστάδα και του υπορόφου των αειφύλλων πλατυφύλλων με πρεμνοβλαστήματα ή ριζοβλαστήματα. Η διεύρυνση των λωρίδων θα γίνεται ανά 5 έως 8 χρόνια ανάλογα με την εγκατάσταση και ευδοκίμηση της αναγέννησης και από την νότια πλευρά της λωρίδας.
Πλεονεκτήματα της ανωτέρω διενέργειας υλοτομιών σε σχέση με την επιλογική υλοτομία που σήμερα εφαρμόζεται είναι:
– Λόγω της συγκέντρωσης των υλοτομιών μπορούν να μηχανοποιηθούν και να μειωθεί το κόστος παραγωγής.
– Αφού προβλέπεται η καλλιέργεια του εδάφους μπορούν να αξιοποιηθούν στο εργοστάσιο ρητίνης τα πρέμνα.
– Η εγκατάσταση πολλών λωρίδων σε ένα δάσος διασπούν την συνέχεια της δασικής βλάστησης και μπορούν να λειτουργούν σαν μικρές αντιπυρικές ζώνες.
– Η παρακολούθηση της φυσικής αναγέννησης είναι άνετη και τυχόν τεχνητή υποβοήθηση είναι εφικτή και οικονομική λόγω της συγκέντρωσης των κέντρων αναγέννησης.
– Είναι δυνατή η εφαρμογή της θανατηφόρου ρητίνευσης της μητρικής συστάδας ή της εφαρμογής της μεθόδου «παρακουάτ» για την αύξηση της ποσότητας και μείωση του κόστους παραγωγής της ρητίνης
– Με την εγκατάσταση της νεοφυτείας είναι δυνατή, με μειωμένο κόστος, η εφαρμογή καλλιεργητικών φροντίδων και υλοτομιών για την επίταση της ποιότητας κατά όγκο και ύψος αύξηση της νέας συστάδας.
– Λόγω της εκ των πραγμάτων πυκνής κατάστασης της χ.π. θα έχουμε μείωση της υπορόφου βλάστησης.
Μοναδικό ίσως μειονέκτημα αυτής της μεθόδου υλοτομιών ότι προϋποθέτει την ύπαρξη ομαλών κλίσεων εδάφους μέχρι 30% και να μην είναι βραχώδες.
Στην υπόλοιπη έκταση των συστάδων (βραχώδες έδαφος, μεγάλες κλίσεις) θα εφαρμόζεται το σύστημα των επιλογικών υλοτομιών (απορητινευμένα, αραιώσεις φωτοδότηδες υλοτομίες κ.λπ.). Σε κάθε περίπτωση για την εξασφάλιση σπόρων πρέπει να διατηρούνται και να καλλιεργούνται μερικά άτομα πεύκης τα οποία ονομάζουμε «πυροασφαλιστικούς σπορείς». Σε αριθμό και κατανομή στο χώρο θα είναι ένα άτομο περίπου ανά στέμμα δάσους. Θα επιλέγονται τα πλέον ευθυτενή με λεπτούς κλάδους και αν είναι δυνατόν με κωνοειδή κόμη. Τα δένδρα αυτά θα κλαδεύονται όσο το δυνατόν πιο ψηλά, απαγορεύεται να υλοτομηθούν, δεν θα ρητινεύονται, θα απομακρύνονται τα γειτονικά που τα εμποδίζουν και ανά τακτά χρονικά διαστήματα θα αφαιρείται πέριξ αυτών η υπόροφος βλάστηση με στόχο να επιζήσουν μετά από τυχόν πυρκαγιά και να παράγουν σπόρους για τις ανάγκες της αναγέννησης.
Στις περιπτώσεις που για οποιοδήποτε λόγω η φυσική αναγέννηση της χ.π. δεν εγκαταστάθηκε θα γίνεται τεχνητή επέμβαση με την φύτευση κυρίως μελισσοκομικών δένδρων και θάμνων (χαρουπιά, ακακίας, βάγιας, ευκαλύπτου, δενδρολίβανου, κ.λπ.) για την εξυπηρέτηση της μελισσοκομίας και την δημιουργία μικτών συστάδων.
Δυστυχώς, όμως, επειδή πάντοτε θα υπάρχει το πρόβλημα των πυρκαγιών και πάντοτε θα καίγονται μικρές ή μεγάλες εκτάσεις δασών επιβάλλεται, ανεξάρτητα από την επιτυχία της φυσικής αναγέννησης, η δημιουργία με τεχνητή προσπάθεια νέων φυτειών σε δασικές και αγροτικές εκτάσεις με σκοπό την μέγιστη παραγωγή ρητίνης και ξύλου. Προς επίτευξη του στόχου αυτού πρέπει:
– Να εντοπισθούν στα ρητινευόμενα σήμερα δάση, σε συνεργασία με τους ρητινισυλλέκτες, τα πευκόδενδρα εκείνα που αποδίδουν περισσότερη ρητίνη σε σχέση με τα υπόλοιπα γειτονικά ή της ευρύτερης περιοχής. Από τα δένδρα, που πολλές φορές δεν είναι καλοί φαινότυποι, θα ληφθούν εμβόλια με τα οποία θα εμβολιασθούν φυτάρια σε φυτώριο και εν συνεχεία θα φυτευθούν μακριά από τα πευκοδάση σε επίπεδη γόνιμη έκταση για να αποτελέσει τρόπο τινά τράπεζα γενετικού υλικού (σποροπαραγωγική συστάδα). Με περαιτέρω επιλογή θα εντοπιστούν οι καλύτεροι φαινότυποι. Από την συστάδα αυτή θα λαμβάνονται εμβόλια για την δημιουργία πευκώνων με πολύ μεγάλες αποδόσεις ρητίνης. Από την ανωτέρω σποροπαραγωγική συστάδα θα συλλέγονται σπόροι για την παραγωγή φυτών που θα είναι αναγκαία για τις τεχνικές αναδασώσεις. Ομοίως θα λαμβάνεται υλικό για παραγωγή φυτών με βιοτεχνολογικές μεθόδους.
– Εκσυγχρονισμός και βελτίωση των φυτωρίων (Αλιάρτου, κ.λπ.) ή την δημιουργία νέου φυτωρίου αποκλειστικά για χ.π. στην Βόρεια Εύβοια για την παραγωγή του ανωτέρω φυτευτικού υλικού αλλά και μελισσοκομικών φυτών.
– Εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων αναδάσωσης των εκτάσεων δασικών και αγροτικών) με την χρήση κυρίως μηχανικών μέσων. Η φύτευση των δένδρων θα γίνεται σε σειρές για να είναι δυνατή στη συνέχεια η μηχανική αποκλάδωση, απομάκρυνση του υπορόφου, ρητίνευση και υλοτομία. Στα επικλινή εδάφη θα κατασκευάζονται βαθμίδες με λίγο μεγαλύτερο πλάτος από το συνήθη και με την πρόβλεψη ότι η εσωτερική σειρά των πευκοδένδρων θα υλοτομηθεί πριν αποκτήσουν διάμετρο προς ρητίνευση με σκοπό την παραγωγή ξυλώδους όγκου και εν συνεχεία καλλιέργεια της εξωτερικής σειράς των πευκοδένδρων προς παραγωγή ρητίνης.
– Επιβάλλεται η οικονομική ενίσχυση των αναδασωτικών εργασιών, η διάθεση δωρεάν φυτών με σκοπό την δημιουργία πευκώνων σε αγροτικές εκτάσεις για τις οποίες πρέπει να γίνει νομοθετικά σαφές ότι οι εκτάσεις δεν αλλάζουν χρήση. Δηλαδή θα εξακολουθούν από νομική άποψη να είναι αγροτικές εκτάσεις.
3. Ρητίνη – Δασικά προϊόντα – Ρητίνευση
Όπως και αναφέραμε από τα δάση της χ.π. παράγεται η ρητίνη που και αποτελεί το κύριο προϊόν αυτών. Η ρητίνη είναι πολύτιμο αγαθό για τον άνθρωπο διότι εξ αυτής, με βιομηχανοποίηση της, παράγεται το κολοφώνιο και το τερεβινθέλαιο, προϊόντα που χρησιμοποιούνται σε πολλές και ποικίλες βιομηχανικές χρήσεις όπως χαρτοποιία, κατασκευή καουτσούκ, χρώματα, τυπογραφική μελάνη, βερνίκια, συγκολλητικές κολλώδεις ουσίες, φαρμακευτική, καλλυντικά, κ.λπ.
Η ρητινοσυλλογή είναι εργασία από την αρχαία εποχή που εξασφάλιζε κυρίως εργασία στους ρητινοσυλλέκτες. Έτσι αποτελούσε πάντοτε τον ισχυρότερο παράγοντα της διατήρησης των υπαρχόντων δασών της χ.π. αλλά και την καλλιέργεια βελτίωσης αυτών και επέκτασης τους σε γεωργικές εκτάσεις. Πολλά τα παραδείγματα περιποιήσεων δασοτεμαχίων από ρητινοσυλλέκτες και ακόμη περισσότερα προσπαθειών μέχρις αυτοθυσίας ρητινοσυλλέκτων να σώσουν καιόμενο δάσος. Η συνολική ετήσια παραγωγή ρητίνης εκ των πευκοδασών της χώρας μας από το έτος 1960 και εντεύθεν συνεχώς μειώνεται. Η μείωση της παραγωγής δεν οφείλεται στη μείωση της έκτασης των πευκοδασών, ούτε στην μείωση της ικανότητας απόδοσης τους. Η μείωση οφείλεται στην εγκατάλειψη της ρητινοσυλλογής από τους ρητινοσυλλέκτες οι οποίοι τρέπονται προς άλλες εργασίες για πολλούς και διαφόρους λόγους, όπως είναι:
– Στη πτώση των διεθνών τιμών του κολοφωνίου και τερεβινθελαίου αφού τα προϊόντα αυτά είναι εξαγωγικά .
– Η κοπιώδης και μακράν των αγαθών του πολιτισμού των πόλεων και των χωριών ακόμη, προσφερόμενη στο δάσος εργασία της ρητινοσυλλογής.
– Η μικρή αμοιβή της σκληρής εργασίας των ρητινοσυλλεκτών η οποία για πολλά χρόνια παρέμενε στάσιμος. Η θέσπιση από το κράτος τιμής ασφαλείας, η πριμοδότηση της ρητίνης και του μέτρου ασφάλισης των ρητινισυλλεκτών στο ΙΚΑ βελτίωσαν εν μέρει την κατάσταση.
– Συνέπεια των ανωτέρω και η αστυφιλία είχαν ως αποτέλεσμα την μετανάστευση στο εσωτερικό ή το εξωτερικό των νέων σε ηλικία ρητινοσυλλεκτών.
– Μεγάλη επίδραση επί των ανωτέρω έχει ασκήσει η μερική αντικατάσταση των παραγώγων ρητίνης με χημικές ουσίες και τέλος
– Έλλειψη εκσυγχρονισμού των βιοτεχνών ρητίνης και η καθετοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας.
Από την άλλη πλευρά η περιορισμένη χρήση της τεχνικής ξυλείας κυρίως στην κυτιοποιία, στην κατασκευή στροφείων καλωδίων της ΔΕΗ και παλετών ήτοι κοινώς ως λέγεται σε χοντροδουλειές έχει ως αποτέλεσμα την μικρή αγοραία τιμή της. Ομοίως τα παραγόμενα καυσόξυλα έχουν μικρή αγοραία τιμή λόγω κατώτερης ποιότητας, που μόλις και καλύπτει τα έξοδα υλοτομίας και μεταφοράς.
Πολύ λίγο ξύλο της χ.π. χρησιμοποιείται ως βιομηχανικό μαζί με ξύλο λεύκης και άλλων κωνοφόρων καθ’ όσον η μεγάλη περιεκτικότητα σε ρητίνη προκαλεί προβλήματα στην ποιότητα και συγκόλληση των μοριοσανίδων. Τέλος ως πρώτη ύλη στην βιομηχανία χάρτου η ξυλώδης μάζα της χ.π. λόγω της ρητίνης είναι σχεδόν ακατάλληλη εκτός και αν με ειδική κατεργασία αφαιρεθεί η ρητίνη.
Όπως προαναφέραμε τα δάση της χ.π. έχουν υποκηπευτοειδή ή ομήλικο διαχειριστική μορφή. Η μορφή αυτή και η ασκούμενη ρητινοσυλλογή έχει ως αποτέλεσμα οι πραγματοποιούμενες υλοτομίες για την απόληψη του λήμματος να περιορίζεται αναγκαστικά στην υλοτομία των απορητινευμένων δένδρων τα οποία φυσικό είναι να απέχουν αρκετή απόσταση το ένα από το άλλο. Αυτό και ο υπόροφος των αειφύλλων πλατυφύλλων έχουν σαν συνέπεια να δυσχεραίνουν την διενέργεια των υλοτομιών ήτοι υλοτομία, αποκλάδωση, τεμαχισμό, εκφλοίωση και μετατόπιση του ξυλώδους όγκου.
Οι ασχολούμενοι με τις εν λόγω υλοτομίες είναι οι ρητινοσυλλέκτες και κυρίως δασεργάτες – γεωργοί ή ασχολούμενοι με άλλες εργασίες. Ο λόγος είναι προφανής καθόσον εξασφαλίζουν μεγαλύτερη αμοιβή στις μη δασικές εργασίες αφενός και αφετέρου σε αυτές έχουν συνεχή απασχόληση.
Έπειτα από τα ανωτέρω, μια σωστά οργανωμένη διαχείριση και εκμετάλλευση των δασών της χ.π. εκτός των άλλων έχει να αντιμετωπίσει και τα κατωτέρω προβλήματα μερικά των οποίων είναι και γενικής Δασικής Πολιτικής.
– Πως θα συγκρατηθούν στα δάση οι ρητινοσυλλέκτες.
– Πως θα ελαττωθεί το κόστος παραγωγής των δασικών προϊόντων.
– Πως θα βελτιωθεί η ποιότητα της ρητίνης, της τεχνικής και καυσίμου ξυλείας.
– Ποια νέα προϊόντα μπορούν να παραχθούν από τα δάση της χ.π. (αρώματα, πέλετ, κτηνοτροφές, κ.λπ.) καθώς και από την ρητίνη και των παραγώγων της.
– Πως θα αυξηθεί η παραγωγή κτηνοτροφικών και μελισσοκομικών προϊόντων.
Επί των ανωτέρω ερωτημάτων έχουμε να παρατηρήσουμε τα εξής:
Α) Ο ασφαλέστερος τρόπος συγκράτησης των ρητισυλλεκτών στις εργασίες εντός του δάσους είναι η αύξηση του εισοδήματος των καθώς και η βελτίωση των όρων διαβίωσης των στο δάσος και στους πλησιέστερους οικισμούς.
Αυτό έχουμε την γνώμη ότι επιτυγχάνεται κυρίως με την προς ίδρυση βιομηχανίας ρητίνης που θα έχει ως αποτέλεσμα την σταθερή τιμή της ρητίνης άρα και του εισοδήματος των ρητινοσυλλεκτών. Επι πλέον με την αύξηση της απόδοσης στην εργασία των με μείωση του κόπου άρα εκμηχάνιση των εργασιών. Παράλληλα με την εφαρμογή προγραμμάτων απασχόλησης του εργατικού δυναμικού καθ’ όλο το έτος σε διάφορες δασικές εργασίες. Αυτό προϋποθέτει να αυξηθούν οι χορηγούμενες πιστώσεις για εκτέλεση έργων και εργασιών στα δάση και να δοθούν κίνητρα και διευκολύνσεις στους δασοκτήμονες.
Από ιδιοκτησιακή άποψη, τουλάχιστον τα ρητινευόμενα μη Δημόσια πευκοδάση να περάσουν κατά κυριότητα από τους σημερινούς ιδιοκτήτες στους κατά αποκλειστικότητα ρητινοσυλλέκτες είτε ως φυσικά πρόσωπα είτε οργανωμένοι σε Συνεταιρισμούς. Απαιτείται παράλληλη αναδιοργάνωση των Δασικών Συνεταιρισμών ώστε να αποτελέσουν πρότυπα λειτουργίας με ιδιωτικά οικονομικά κριτήρια. Με την θέσπιση προγραμμάτων εκπαίδευσης δασεργατών – ρητινοσυλλεκτών ώστε όλοι να ειδικευθούν τέλεια, να μάθουν κανόνες ασφαλείας στην εργασία τους και να προμηθευθούν τα κατάλληλα εργαλεία και εξοπλισμό ώστε να γίνουν περισσότερο παραγωγικοί και ασφαλείς στην εργασία τους. Με παροχή κοινωνικών ασφαλίσεων σε όλους τους εργαζόμενους στο δάσος και πλήρη αποζημίωση των στις περιπτώσεις καταστροφής λόγω πυρκαγιάς ή άλλης αιτίας.
Παρ όλα αυτά, που ελπίζουμε να εφαρμοσθούν, οι προβλέψεις για αύξηση του αριθμού των ρητινοσυλλεκτών δεν είναι αισιόδοξες και γι’ αυτό πολλές προσπάθειες πρέπει να καταβληθούν στην αύξηση των εργαζομένων στα δάση.
Β) Το κόστος παραγωγής της ρητίνης το διαμορφώνουν οι εξής παράγοντες:
– Η ιδιοκτησία των δασών και η ανυπαρξία ενοικιοστασίου ρητίνευσης.
– Επαρκές οδικό δασικό δίκτυο.
– Η υπόροφος βλάστηση και η διαχειριστική μορφή των δασών.
– Οι πυρκαγιές.
– Η εκπαίδευση την ρητινοσυλλεκτών και η έρευνα για την εισαγωγή νέων μεθόδων ρητίνευσης.
Για την βελτίωση των ανωτέρω παραγόντων ώστε να μειώνεται το κόστος παραγωγής της ρητίνης πρέπει να εφαρμοσθούν και οι κατωτέρω προτάσεις.
Μείωση του κόστους παραγωγής της ρητίνης και της τεχνικής και καυσίμου ξυλείας επιτυγχάνεται αφενός με την συγκέντρωση των υλοτομιών σε όσο το δυνατό σε μικρότερο χώρο και αφετέρου με την εκμηχάνιση των εργασιών. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί εφόσον εφαρμοσθεί η μέθοδος της αποψιλωτικής υλοτομίας κατά λωρίδες όπως ανωτέρω περιγράψαμε. Επί πλέον για την μείωση του κόστους παραγωγής αλλά και την καλύτερη αξιοποίηση του ξύλου της χ.π. επιβάλλεται η διαμόρφωση της κατηγορίας των δασικών προϊόντων σε τεχνική ξυλεία και καυσόξυλα να γίνεται στις κορμοπλατείες των ξυλοπριστηρίων όπου θα μεταφέρονται ολόκληροι οι κορμοί ή τουλάχιστον σε μεγάλα τεμάχια. Εκεί θα γίνεται αν επιβάλλεται να γίνει και εκφλοίωση των κορμοτεμαχίων. Τα έμφλοια κορμοτεμάχια μπορούν να διατηρούνται σε καλή κατάσταση εντός υδατοδεξαμενών ή με τεχνητή βροχή.
Για να επιτευχθεί αυτό αλλά κυρίως για την καλύτερη αξιοποίηση των δασικών υπαλλήλων, την αύξηση της παραγωγικότητας τους ώστε να σταματήσουν να είναι φοροεισπράκτορες και την απλούστευση των διαδικασιών υλοτομίας προτείνουμε να καταργηθεί ο δασικός φόρος και αντί αυτού να εισπράττεται κάποιος αντίστοιχος με το σύστημα του φόρου προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ). Ο φόρος αυτός να επιβάλλεται επί των προϊόντων που προέρχονται από τα δάση ή της πρώτης μεταποίησης και θα αποδίδεται εκ του κρατικού προϋπολογισμού στο Κεντρικό Ταμείο Γεωργίας – κτηνοτροφίας και Δασών (ΚΤΓΚΔ) για την επένδυση στην δασοπονική δραστηριότητα. Παράδειγμα κατάργησης δασικού φόρου έχουμε το γεγονός της κατάργησης του δασικού φόρου ρητίνης που σήμερα φθάσαμε στην αντίθετη περίπτωση το Δημόσιο να επιδοτεί την παραγωγή της 100% επί της αγοραίας τιμής. Αντίθετα επιβάλλεται η θέσπιση προγράμματος οικονομικών ενισχύσεων για την αύξηση παραγωγής ρητίνης και ξυλώδους όγκου χ.π.
Γ) Βελτίωση της ποιότητας της παραγόμενης ρητίνης μπορεί να επιτευχθεί με την χρήση πλαστικών δοχείων ρητίνευσης δηλαδή αντικατάσταση των μεταλλικών με πλαστικά. Τα μεταλλικά ως γνωστόν με την πάροδο του χρόνου αλλοιώνονται από το θειικό οξύ και τα συστατικά της ρητίνης. Στη συνέχεια υφίσταται αλλοίωση το χρώμα της ρητίνης ώστε το παραγόμενο κολοφώνιο να σκοτεινόχρωμο πράγμα δυσμενές για την ποιότητά του. Για την μη εξαέρωση του τερεβινθελαίου πρέπει ο χρόνος από «μάζεμα» σε «μάζεμα» να είναι όσο το δυνατόν μικρός. Συνιστάται η χρήση δοχείων με πώμα προς αποφυγή προσμείξεων της ρητίνης με χώμα, ξύλα, βελόνες κ.λπ. Βελτίωση της ποιότητας του ξυλώδους όγκου της χ.π. ως γνωστόν επιτυγχάνεται με τους κατάλληλους χειρισμούς των συστάδων και την διενέργεια καλλιεργητικών υλοτομιών. Κύρια αιτία της χειρίστης ποιότητας των καυσόξυλων της χ.π. είναι η ύπαρξη εντός αυτών σιδηρών αντικειμένων δηλαδή καρφιά στερεώσεως των δοχείων συλλογής, τμήματα από τα δοχεία συλλογής, κ.λπ. με αποτέλεσμα να μην δύναται να χρησιμοποιηθούν στην βιομηχανία ξύλου παρά μόνο ως καυσόξυλα. Τα μεταλλικά αντικείμενα στην βιομηχανία μοριοσανίδων προκαλούν σοβαρές ζημιές στις μηχανές θρυμματισμού και γι’ αυτό τα αποφεύγουν πολύ. Έχουμε την γνώμη το ίδιο πρόβλημα θα έχει και η προς ίδρυση βιομηχανία ρητίνης στο τμήμα εκείνο του εργοστασίου που θα γίνεται εκχύλιση του ξύλου.
Προτείνεται η χρήση καρφιών με δυο κεφαλές ώστε ο ρητινοσυλλέκτης όταν αναγκάζεται να μετακινεί το δοχείο συλλογής της ρητίνης να βγάζει το καρφί από το δένδρο. Επίσης προτείνεται η χρήση πλαστικών καρφιών αν μπορεί να κατασκευασθούν τέτοια από την βιομηχανία πλαστικών. Έχουμε την γνώμη ότι το σοβαρότερο πρόβλημα που θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε με την πλήρη αξιοποίηση του ξυλώδους όγκου της χ.π.στην μονάδα εκχύλισης θα είναι η ύπαρξη καρφιών. Επιτακτική λοιπόν είναι η ανάγκη της μη χρησιμοποίησης καρφιών στο στερέωμα των δοχείων συλλογής της ρητίνης.
Δ) Οι δυνατότητες ανάπτυξης των χρήσεων και εφαρμογών των ρητινικών παραγώγων του κολοφωνίου και του τερεβινθελαίου και οι προοπτικές για το μέλλον πρέπει γενικώς να θεωρούνται ευοίωνοι. Ως γνωστόν οι χημικές συστάσεις κολοφωνίου και τερεβινθελαίου επιτρέπουν την δημιουργία πολλών χημικών συνδυασμών δεδομένου ότι περιέχουν πολλά άτομα άνθρακα. Κυρίως όμως η μεγάλη περιεκτικότητα του τερεβινθελαίου, περίπου 95% μεταξύ των ομοίων του, σε δεξιόστροφο άλφα πινένιο ένα ευγενές συστατικό εξαιρετικά πολύτιμο στις βιομηχανίες πλαστικών και χημικών και άλλες σπουδαίες χρήσεις όπως λιπαντικού για αεροσκάφη κ.λπ. Ήδη είναι εντατική η έρευνα που διεξάγεται σήμερα, κυρίως σε ξένες χώρες, για την εντοπισμό νέων διεξόδων χρήσης των υποπαραγώγων που ανακαλύπτονται. Πολλά νέα παράγωγα, όπως είναι το υδρογονωμένο κολοφώνιο, τα υπεροξείδια αυτού, τερπένια, κ.λπ., είναι αποτέλεσμα αυτής της έρευνας που έχει σαν στόχο την ανεύρεση νέων χρήσεων.
Φαίνεται ότι δεν έχουν ερευνηθεί μέχρι σήμερα όλοι οι δυνατοί χημικοί συνδυασμοί και είναι προφανές ότι απομένει ακόμη ευρύ πεδίο ερευνών στον τομέα χρήσεων των ρητινικών παραγώγων. Γενικώς μπορεί να λεχθεί ότι υπάρχουν πολλές δυνατότητες για μελλοντικές έρευνες με σκοπό όπως βελτιωθεί ποσοτικά και ποιοτικά η παραγόμενη ρητίνη, εξευρεθούν νέα παράγωγα και χρήσεις των ρητινικών παραγώγων, ενημέρωση- έρευνα – διαφήμιση στην αγορά για την διάθεση των ρητινικών προϊόντων και την επίτευξη καλών τιμών.
Ιδιαίτερα για χώρα μας οι έρευνες αυτές είναι επείγουσες γιατί έχουμε το δεδομένο ότι το Ελληνικό κολοφώνιο συναντά δυσχέρειες διάθεσης στην διεθνή αγορά.
Τέλος, θέμα επείγουσας έρευνας αποτελεί και η τυποποίηση των Ελληνικών ρητινικών παραγώγων είτε βάση των αξιώσεων της διεθνούς αγοράς είτε βάσει των τύπων ή όσων ισχύουν στις χώρες της ΕΟΚ.
Επίλογος – συμπέρασμα
Εκτιμούμε ότι η λειτουργία του σχεδιαζόμενου εργοστασίου ρητίνης θα είναι προβληματική εφόσον δεν αλλάξει δραστικά η Δασική Πολιτική σε όλους τους τομείς και επιγραμματικά ως ακολούθως:
Α) Εκτέλεση όλων των προληπτικών και προκατασταλτικών έργων και εργασιών για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών γιατί αυτές ο κύριος εχθρός της υπό ίδρυση χημικής βιομηχανίας ρητίνης. Με ιδιαίτερη προσπάθεια στην διαχείριση της βιομάζας.
Β) Αλλαγή – βελτίωση του τρόπου δασοπυρόσβεσης και καταστολής των πυρκαγιών με στόχο την εντός 10 λεπτών προσβολής κάθε εστίας πυρκαγιάς και την ελαχιστοποίηση της καμένης έκτασης σε κάθε συμβάν. Με ιδιαίτερη προσπάθεια για την συμμετοχή στην κατάσβεση όλων των δυναμένων να βοηθήσουν κατοίκων της υπαίθρου.
Προτάσεις για αυτά τα θέματα, εκτός των ανωτέρω, μπορεί να βρει κανείς στην μελέτη αντιπυρικής προστασίας της Βόρεια Εύβοιας που έχει συντάξει ο Κ. Μεγαλόφωνος.
Γ) Αλλαγή – βελτίωση του τρόπου διαχείρισης των δασών της χ.π. με κύριο στόχο την ποσοτική και ποιοτική αύξηση της ρητίνης και του ξυλώδους όγκου που θα είναι αναγκαία για την λειτουργία της χημικής βιομηχανίας. Με ιδιαίτερη προσπάθεια στην δημιουργία πευκώνων άριστα γενετικά επιλεγμένων για την παραγωγή ρητίνης και ξυλώδους όγκου.
Δ) Στην βελτίωση των συνθηκών εργασίας και διαβίωσης όλων των εργαζομένων στα δάση της χ.π. (Δασικοί, δασεργάτες, ρητινοσυλλέκτες, μελισσοκόμοι, κτηνοτρόφοι κ.λπ.) με παράλληλη αύξηση του εισοδήματος των ώστε και με την συνεχή επιμόρφωση και ενημέρωση να καταστούν απόλυτοι προστάτες των δασών αλλά και της χημικής βιομηχανίας.
Ε) Στην σχεδιασμό και υλοποίηση από το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών προγράμματος ερευνών για όλα τα θέματα που άπτονται της ορθολογικής αξιοποίησης των δασών της χ.π. και φυσικά για την υποστήριξη του εργοστασίου. Με ιδιαίτερη προσπάθεια στα ρητινικά προϊόντα και νέα προϊόντα που μπορεί να ανακαλυφθούν από την βιομάζα των δασών της χ.π. όπως αρώματα, κτηνοτροφές πέλετ, κ.λπ. Εδώ πρέπει να εμπλακούν και τα υπόλοιπα χημικά και φαρμακευτικά ινστιτούτα και οι αντίστοιχες σχολές της χώρας.
ΣΤ) Βελτίωση των συνθηκών άσκησης της κτηνοτροφίας και μελισσοκομίας για την παραγωγή των μοναδικών ντόπιων προϊόντων και αυτό γιατί τα δάση της χ.π. δεν είναι μόνο χημικά εργοστάσια παραγωγής χημικών προϊόντων (τερεβινθέλαιο, κολοφώνιο, κυτταρίνης κ.λπ.) αλλά και εργοστάσια παραγωγής τροφίμων (κρέας, γάλα, μέλι, γύρη κ.λπ.) περισσότερο απαραίτητα για την διατροφή μας.
Εκτιμούμε ότι και άλλοι συνάδελφοι θα καταθέσουν προτάσεις και με τις κατάλληλες νομοθετικές ρυθμίσεις και διοικητικές αποφάσεις θα αλλάξει η ασκούμενη Δασική Πολιτική προς την κατεύθυνση της υποστήριξης του εργοστασίου ρητίνης.
Ίδωμεν ….
Χαλκίδα Φεβρουάριος 1988
Ο Δ/ντης Δασών Εύβοιας
Ηλίας Καπράλος
Δασολόγος
ΚατηγορίεςΑπόψεις