Το παρακάτω άρθρο δημοσιεύτηκε στα ΕΚΔΡΟΜΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ (τεύχος 11) την περιοδική έκδοση της ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΦΥΣΙΟΛΑΤΡΙΚΩΝ ΟΡΕΙΒΑΤΙΚΩΝ ΕΚΔΡΟΜΙΚΩΝ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ – ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΞΕΝΩΝΩΝ ΝΕΟΤΗΤΟΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
ΝΕΚΡΩΣΕΙΣ ΔΕΝΔΡΩΝ ΣΕ ΔΑΣΗ ΕΛΑΤΗΣ
___________ • • ___________
του Δρα Παναγιώτη Τσόπελα ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε
Το φαινόμενο εκτεταμένων νεκρώσεων δένδρων ελάτης είναι αρκετά κοινό σε πολλές περιοχές της Νότιας και Κεντρικής Ελλάδας τη διετία 2008-2009, ενώ σε κάποια ελατοδάση είχαν εμφανιστεί αρκετά νεκρά δένδρα ήδη από το 2007. Παρόμοια φαινόμενα είχαν εμφανιστεί και στο παρελθόν σε αρκετά δάση ελάτης της χώρας. Εκτεταμένες νεκρώσεις ελατοδένδρων είχαν παρατηρηθεί τη διετία 2000-2001, καθώς επίσης το 1989-1990.
Στο ερώτημα εάν υπάρχει κάποια ασθένεια που προκαλεί τις νεκρώσεις δένδρων, η απάντηση είναι ότι οι νεκρώσεις δένδρων ελάτης δεν οφείλονται πρωτογενώς σε παθογόνα αίτια. Η ταυτόχρονη εμφάνιση του φαινομένου σε περιοχές που απέχουν μακριά η μία από την άλλη αποκλείει την πιθανότητα ενός παθογόνου οργανισμού, αποκλειστικά υπεύθυνου για τις νεκρώσεις των δένδρων.
Στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων & Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων έχει πραγματοποιηθεί συστηματική μελέτη του φαινομένου των νεκρώσεων δένδρων ελάτης, με τη συνεχή λήψη στοιχείων για σειρά ετών από μόνιμες πειραματικές επιφάνειες στον Εθνικό Δρυμό της Πάρνηθας και άλλες περιοχές της χώρας. Οι παρατηρήσεις μας αυτές, καθώς και άλλων ερευνητών στην Ελλάδα αλλά και σε περιοχές της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής, συγκλίνουν στην άποψη ότι το φαινόμενο σχετίζεται άμεσα με περιόδους μειωμένων βροχοπτώσεων. Εκτεταμένες νεκρώσεις ελατοδένδρων παρατηρούνται συνήθως όταν το ετήσιο ύψος των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων (κυρίως βροχή και χιόνι) είναι μειωμένο κατά το έτος που εμφανίζονται τα νεκρά δένδρα ή το προηγούμενο έτος. Βέβαια το ύψος των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων ήταν σε υψηλά επίπεδα το 2009, αλλά είχε προηγηθεί μια ξηρή διετία το 2007-2008, που είχε άμεση επίδραση στις νεκρώσεις δένδρων ελάτης.
Χαρακτηριστικό των νεκρώσεων ελάτης είναι η προσβολή των δένδρων από φλοιοφάγα έντομα. Έχουν καταγραφεί αρκετά φλοιοφάγα έντομα στα ελατοδάση της Ελλάδας. Αυτό με τη συχνότερη εμφάνιση είναι το Phaenops knoteki (Coleoptera: Buprestidae). Τα φλοιοφάγα έντομα προσβάλλουν συνήθως δένδρα τα οποία έχουν καταπονηθεί από άλλους παράγοντες. Ο βασικός παράγων που προδιαθέτει τα δένδρα σε προσβολές από έντομα είναι η έλλειψη υγρασίας. Το πρόβλημα, ωστόσο, είναι αρκετά σύνθετο και εμπλέκονται και άλλοι αβιοτικοί και βιοτικοί παράγοντες που συντελούν στην καταπόνηση των δένδρων.
Ο πληθυσμός των εντόμων αυτών κατά τη διάρκεια παρατεταμένων περιόδων ξηρασίας αυξάνεται σε επίπεδα επιδημίας, νεκρώνοντας
πολλά δένδρα σε μικρό χρονικό διάστημα. Η αύξηση τον πληθυσμού των φλοιοφάγων εντόμων, κατά τη διάρκεια των ξηρών ετών 2007 και 2008 είχε ως αποτέλεσμα τη συνέχιση των νεκρώσεων δένδρων και το 2009.
Μεταξύ των βιοτικών παραγόντων που βρέθηκαν να επηρεάζουν την υγεία των δένδρων ελάτης είναι ο ιξός (Viscum album). Δένδρα με έντονη προσβολή από ιξό, κατά τη διάρκεια ξηρών περιόδων, καταπονούνται πολύ περισσότερο σε σχέση με τα υγιή δένδρα και στη συνέχεια προσβάλλονται από φλοιοφάγα έντομα και νεκρώνονται.
Στους βιοτικούς παράγοντες που συμβάλλουν στις νεκρώσεις δένδρων ελάτης συμπεριλαμβάνονται και μύκητες που προκαλούν σηψιρριζίες. Ο μύκητας Heterobasidion abietinum (συν.: Heterobasidion annosum) είναι αρκετά συχνός σε δάση ελάτης της Ελλάδας, ενώ παράλληλα έχουν
βρεθεί και διαφορετικά είδη του γένους Armillaria να προσβάλλουν το ριζικό σύστημα των δένδρων. Ωστόσο, οι μύκητες αυτοί δεν δημιουργούν επιδημικές καταστάσεις. Δένδρα με προσβολές στο ριζικό σύστημα μπορούν να επιβιώσουν για πολλά χρόνια. Κατά τη διάρκεια ξηρών περιόδων όμως, τα δένδρα αυτά υφίστανται υδατική καταπόνηση, επειδή λειτουργεί μόνο ένα μέρος του ριζικού τους συστήματος, στη συνέχεια προσβάλλονται από φλοιοφάγα έντομα και νεκρώνονται.
Σημαντικό ρόλο στις νεκρώσεις ελάτης παίζουν επίσης και αρκετοί αβιοτικοί παράγοντες, Σε αυτούς περιλαμβάνονται το υψόμετρο, το έδαφος
και η έκθεση. Οι συνθήκες ανάπτυξης της ελάτης είναι καλύτερες στα μεγάλα υψόμετρα, σε βαθιά και γόνιμα εδάφη, ενώ αντίθετα, σε φτωχά και
αβαθή εδάφη η αύξηση των δένδρων είναι περιορισμένη. Επίσης, έχουμε καλύτερη ανάπτυξη των δένδρων στις βόρειες εκθέσεις, όπου οι συνθήκες υγρασίας είναι ευνοϊκότερες για την ελάτη. Αντίθετα, στις ανατολικές, τις νότιες, τις ΝΑ και ΝΔ εκθέσεις, που δέχονται περισσότερη ηλιακή ακτινοβολία και είναι ξηρότερες, οι νεκρώσεις δένδρων εμφανίζονται σε μεγαλύτερη έκταση.
Το μόνο μέτρο που μπορεί να εφαρμοστεί για τον περιορισμό της αύξησης του πληθυσμού των φλοιοφάγων εντόμων είναι η υλοτομία και αποφλοίωση των κορμοτεμαχίων. Τα φλοιοφάγα και ξυλοφάγα έντομα που προσβάλλουν τα δένδρα πριν ή και μετά τη νέκρωση τους μεταφέρουν ξυλοσηπτικούς μύκητες. Ο συνδυασμός αυτός καταστρέφει το ξύλο των νεκρών δένδρων εάν δεν υλοτομηθούν σύντομα και δεν αποφλοιωθούν. Κατά συνέπεια, τα νεκρά δένδρα θα πρέπει να υλοτομούνται αμέσως μετά τη νέκρωσή τους. Ωστόσο, πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι όταν οι νεκρώσεις είναι εκτεταμένες στα ελατοδάση, δεν είναι δυνατή η υλοτομία του συνόλου των νεκρών δένδρων.
Οι νεκρώσεις δένδρων στα δάση ελάτης πιθανόν να συνεχιστούν και το επόμενο έτος. Η μέχρι τώρα εμπειρία μας όμως δείχνει ότι, μετά από περιόδους ξηρασίας, όταν τα ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα (βροχή, χιόνι) επανέλθουν σε κανονικά επίπεδα, το φαινόμενο των νεκρώσεων δένδρων υποχωρεί σταδιακά.
ΕΚΔΡΟΜΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ
ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΦΥΣΙΟΛΑΤΡΙΚΩΝ
ΟΡΕΙΒΑΤΙΚΩΝ ΕΚΔΡΟΜΙΚΩΝ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ –
ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΞΕΝΩΝΩΝ ΝΕΟΤΗΤΟΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Μπόταση 11, 106 82 Αθήνα
Τηλ.: 210 330 2340 • Fax 210 330 2428
e-mail: ofoese@gmail.com
http://www.ofoese.com
ΚατηγορίεςΔασικά Οικοσυστήματα
Απάντηση