Βιβλιοκριτική για το νέο βιβλίο του Δικηγόρου, Δρ. Παναγιώτη Γαλάνη

Της Έλλης – Κυριακής Αναστοπούλου,
Δικηγόρου, Υπ. Δρ. Νομικής ΕΚΠΑ, LLM Cambridge

Η παρούσα βιβλιοκριτική γίνεται επ’ αφορμή της κυκλοφορίας του νέου βιβλίο του Δικηγόρου και Διδάκτορα Νομικής, κ. Παναγιώτη Γαλάνη, με τίτλο «Περιβαλλοντική Εκτίμηση και Αδειοδότηση – Μια μεταβαλλόμενη γεωμετρία» από τις εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη (2022).  Ο κ. Γαλάνης, που δικηγορεί αυτοδύναμα στον τομέα του Περιβαλλοντικού και Πολεοδομικού Δικαίου έχει συγγράψει και άλλα βιβλία με πιο πρόσφατα το βιβλίο του «Δημόσιο Δίκαιο της Αναδάσωσης», «Πρακτικά Θέματα Γενικού Διοικητικού Δικαίου» και «Επιλεγμένα Πρακτικά Θέματα Συνταγματικών Δικαιωμάτων», από τις εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη.

Η παρούσα βιβλιοκριτική δομείται γύρω από την εξέταση της δομής, της ύλης και της οπτικής γωνίας του βιβλίου του κ. Γαλάνη. Έμφαση δίδεται ειδικώς στη σχέση της περιβαλλοντικής αδειοδότησης με τα δασικά οικοσυστήματα.

Η  οργάνωση της ύλης του βιβλίου

Η συγκέντρωση και συστηματοποίηση του υλικού για ένα τέτοιο εγχείρημα πραγματικά αποτελεί πρωτότυπη συμβολή στην επιστήμη. Τόσο γιατί η περισσότερη βιβλιογραφία που χρησιμοποίησε ο συγγραφέας αντλήθηκε από την ξενόγλωσση βιβλιοπαραγωγή, όσο και διότι ο τομέας αυτός αποτελεί την «καρδιά» του Δικαίου του Περιβάλλοντος, έχοντας πολλαπλές διαστάσεις, τόσο στο ενωσιακό, όσο και στο εθνικό δίκαιο. Η περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων και η εκτίμηση των επιπτώσεών τους στο περιβάλλον, αντικείμενο της μονογραφίας, αποτελεί κλάδο πολύπλοκο και σύνθετο, με χαρακτηριστικά του την ενωσιακή και διεθνή του σφραγίδα, τον τεχνικό χαρακτήρα του, την πολυεπίπεδη νομολογιακή του επεξεργασία, την πυκνή νομοθετική του κατάστρωση, τη συμμετοχική του διάσταση, την ιδεολογική του προσέγγιση κλπ.

Ως άξονές του, ο συγγραφέας προεχόντως επιλέγει τον Ν. 4014/2011 (με τις πρόσφατες αλλαγές του), την Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ), τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ), τη Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση (ΣΠΕ) και τη Δέουσα Εκτίμηση, υπό το πρίσμα ενός δικαϊκού πλαισίου που συνιστά μία σύνθετη «μεταβαλλόμενη γεωμετρία».

Όπως διαβάζουμε και στον πρόλογο: «Εν προκειμένω, στο βιβλίο αναπτύσσεται το σχετικό πλαίσιο για τα τρία ειδικότερα εργαλεία εκτίμησης, τα οποία συγκροτούν το πλαίσιο της περιβαλλοντικής αδειοδότησης τόσο σε ενωσιακό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Eπιπροσθέτως, η ανάλυση θεμελιώνεται και στην νομολογιακή αντιμετώπιση των εν λόγω ζητημάτων από τα ενωσιακά όσο και από τα εθνικά δικαστήρια. Ειδικότερα, σε εθνικό επίπεδο αναλύεται η νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας ανά κατηγορία έργων και δραστηριοτήτων. Η ανάλυση επεκτείνεται επίσης στα ζητήματα της συμμετοχής του κοινού και του δικαστικού ελέγχου, τα οποία συνδέονται αναπόσπαστα με την περιβαλλοντική αδειοδότηση. Ως εκ τούτου, το εν λόγω βιβλίο έχει, εκτός από μια θεωρητική, και μια πρακτική διάσταση. Επιπροσθέτως, θέτει και το πλαίσιο για την ανάπτυξη συγκεκριμένων προβληματισμών και την προώθηση του επιστημονικού διαλόγου για το κομβικό ζήτημα της αποτελεσματικότητας του θεσμικού πλαισίου της περιβαλλοντικής αδειοδότησης, υπό το πρίσμα και της συμβατότητάς του με το ενωσιακό δίκαιο».

Η μεθοδολογία συγγραφής του περιλαμβάνει εξονυχιστική μελέτη του εθνικού πλαισίου της αδειοδότησης (νόμοι, διοικητικές πράξεις, δικαστικές αποφάσεις, βιβλιογραφία, σχολιασμένη νομολογία κλπ.), όπως και του ενωσιακού (ξενόγλωσση βιβλιογραφία) και ύστερα τη διαμόρφωση ενός καταλόγου θεμάτων που αναπτύχθηκαν στο παρόν. Όλα αυτά συγκεντρώθηκαν ανά κεφάλαιο και αναπτύχθηκαν κατά το δυνατό ισορροπώντας τη θεωρία με τη νομική πράξη. Στο τέλος του βιβλίου, τα συμπεράσματα περιλαμβάνουν τη σύνοψη όσων ειπώθηκαν, αλλά κυρίως θέτουν ανοιχτά ερωτήματα για μελλοντική έρευνα.

Η  διπλή στόχευση του βιβλίου: θεωρητική και πρακτική – επαγγελματική

Η μονογραφία αυτή «Περιβαλλοντική Εκτίμηση και Αδειοδότηση – Μια μεταβαλλόμενη γεωμετρία» είναι καρπός πολυετούς έρευνας, συγγραφής και πρακτικής δικηγορίας του κ. Γαλάνη στον τομέα της περιβαλλοντικής αδειοδότησης.

Το βιβλίο φιλοδοξεί να προσεγγίσει αναλυτικά, διεισδυτικά, αλλά και κριτικά το εθνικό, ενωσιακό και διεθνές δίκαιο της περιβαλλοντικής εκτίμησης και αδειοδότησης και αφορά τόσο τον νομικό της θεωρίας, όσο και αυτόν της πράξης, αλλά και κάθε άλλη σχετική ειδικότητα του τομέα. Γράφεται για τον αναγνώστη – θεωρητικό του κλάδου, αλλά και για τον δικηγόρο και νομικό σύμβουλο και τον δικαστή, αλλά και εν γένει όλα τα νομικά επαγγέλματα. Τέλος, δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε ότι γράφεται και για άλλους τομείς, όπως τους μηχανικούς ή την περιβαλλοντική διοίκηση ή και επιμέρους επιστημονικούς κλάδους, όπως περιβαλλοντολόγους, δασολόγους και λοιπούς χώρους.

Η ανάδειξη του προβλήματος του δημοσίου συμφέροντος στο δίκαιο της περιβαλλοντικής αδειοδότησης και τα έργα σε δάση

Το βιβλίο θίγει εκτενώς το ζήτημα της σχέσης της περιβαλλοντικής αδειοδότησης σε σχέση και με τα δασικά οικοσυστήματα εν γένει. Φιλοδοξία του συγγραφέα είναι η περιβαλλοντική αδειοδότηση στο μέλλον να καταστεί από γραφειοκρατικός σκόπελος και τυπολατρική διαδικασία σε μία ουσιαστική θεσμική αλληλουχία ενεργειών με άξονα τη βιώσιμη ανάπτυξη και την ισόρροπη στάθμιση των αντιμαχόμενων αγαθών.

Επισημαίνει εναργώς πως ο κανόνας που θέτει το Σύνταγμα (από το 2001) είναι πως απαγορεύεται πλέον γενικώς η μεταβολή του προορισμού των δασών και δασικών εκτάσεων δημόσιων και ιδιωτικών (απόλυτη προστασία) με μοναδική εξαίρεση την περίπτωση όπου η μεταβολή επιβάλλεται από το δημόσιο συμφέρον, με την έννοια ότι η εκμετάλλευσή τους είναι ουσιώδης για την εθνική οικονομία.

Κατ’ εξαίρεση, τονίζει ότι καθίστανται επιτρεπόμενες τυχόν οι επεμβάσεις στον βαθμό που δεν υπερβαίνουν το μέτρο εκείνο πέραν του οποίου θίγεται ανεπανόρθωτα η δασική μορφή μιας έκτασης και άρα αναιρείται η συνταγματική της προστασία. Η εξαίρεση αυτή ερμηνεύτηκε στενά, αλλά άρχισε να διαστέλλεται υπό την επίδραση και της οικονομικής κρίσης.

Συνεπώς, κατά αυστηρή νομολογιακή ερμηνεία, έγινε δεκτό πως η επέμβαση:

1. πρέπει να προβλέπεται με ειδική ρύθμιση νόμου ή κανονιστικής πράξης που εκδίδεται βάσει ειδικής νομοθετικής εξουσιοδότησης και καθορίζει τη διαδικασία για την πραγματοποίηση κάθε επέμβασης, π.χ. Ν. 998/1979, όπως ισχύει ιδίως μετά το 2014,
2. πρέπει να μην αφορά αναδασωτέα έκταση: η προϋπόθεση αναλύεται κάτωθι,
3. πρέπει να συντρέχει σοβαρό-ύψιστο δημόσιο συμφέρον (δεν αρκεί απλώς κοινωφελής σκοπός ή η οικιστική αξιοποίηση[i]), ειδικώς τεκμηριωμένο.  Η ύπαρξη ή μη του «δημοσίου συμφέροντος» υπόκειται στην ακυρωτική κρίση του δικαστηρίου, το οποίο εκτιμά τα μέγιστα ανεκτά όρια αλλοίωσης του φυσικού περιβάλλοντος που μπορεί να προκαλέσει η επέμβαση που προγραμματίζεται[ii],
4. πρέπει να αποτελεί το μόνο πρόσφορο μέσο για την ικανοποίηση μιας ζωτικής ανάγκης της εθνικής οικονομίας (απαιτείται αντίστοιχη τεκμηρίωση από τη διοίκηση, υπό τον ακυρωτικό έλεγχο του δικαστηρίου[iii]), και τέλος
5. ο επιδιωκόμενος σκοπός πρέπει να ικανοποιείται με τη μικρότερη δυνατή απώλεια δασικού πλούτου[iv].

Ο Ν. 998/1979 περιέχει μια σειρά επιτρεπόμενων επεμβάσεων σε δάση/δασικές εκτάσεις στο 6^ο του Κεφάλαιο (άρθρα 45 επ.). Το άρθρο 45 Ν. 998/1979 προβλέπει ότι:

1. Δεν επιτρέπεται, εν όλω ή εν μέρει, οποιαδήποτε επέμβαση που συνεπάγεται μεταβολή του προορισμού των δασών και δασικών εκτάσεων, πλην όσων ορίζονται ως επιτρεπτές στο παρόν Κεφάλαιο.
2. Κάθε επιτρεπτή, κατά τις διατάξεις του παρόντος, επέμβαση σε δάση και δασικές εκτάσεις αποτελεί εξαιρετικό μέτρο.

Σημαντική είναι η πρόβλεψη της παρ. 8: Κάθε επιτρεπτή επέμβαση σε δάσος, δασική έκταση ή στις δημόσιες εκτάσεις των περιπτώσεων α` και β` της παραγράφου 5 του άρθρου 3 του Ν. 998/1979, που προβλέπεται κατά τις διατάξεις του παρόντος Κεφαλαίου, ενεργείται κατόπιν καταβολής ανταλλάγματος χρήσης και υποχρεωτικής αναδάσωσης ή δάσωσης έκτασης ίδιου εμβαδού με εκείνης στην οποία εγκρίθηκε η επέμβαση.

Ύστερα, ο συγγραφέας παραθέτει έναν εξονυχιστικό πίνακα με τις επιτρεπτές υπό αυστηρές προϋποθέσεις επεμβάσεις σε δασικά οικοσυστήματα. Πραγματοποιεί μάλιστα ειδική αναφορά στις αναδασωτέες εκτάσεις. Οι επεμβάσεις σε δάση, δασικές ή αναδασωτέες εκτάσεις μπορούν να διακριθούν σε απλή επέμβαση ή αλλαγή χρήσης (ίσως και μορφής) της έκτασης, βάσει του αποτελέσματος που προκαλούν στην έκταση, δηλαδή έχουν διαφορετική ένταση.  Το αυστηρό καθεστώς για τις αναδασωτέες ειδικά εκτάσεις επιβάλλει πριν από κάθε επέμβαση  να αρθεί νομίμως η αναδάσωση που είχε κηρυχθεί. Φυσιολογικά η αναδάσωση αίρεται, όταν εκπληρώθηκε ο σκοπός της. Όταν ανακτηθεί δηλαδή η δασική μορφή, και, προκειμένου να επιχειρηθεί κατ’ εξαίρεση επιτρεπομένη επέμβαση σε τέτοια κατά το παρελθόν κηρυχθείσα αναδασωτέα έκταση, πρέπει προηγουμένως να έχει αρθεί κατά νόμιμο τρόπο η εν λόγω αναδάσωση[v], ενώ είναι αυτονόητη προϋπόθεση η διαπίστωση της ύπαρξης πράξης κήρυξης αναδάσωσης. Η αναδημιουργία της δασικής βλάστησης θεωρείται ότι επιτυγχάνεται, όταν αιτιολογημένα βεβαιώνεται ότι έχει επιτευχθεί στην επίδικη έκταση η αναδημιουργία μορφής βλάστησης με οικολογικά χαρακτηριστικά επαρκή για τον κατά το Σύνταγμα και τον νόμο χαρακτηρισμό της ως δάσους ή δασικής εκτάσεως, χωρίς να απαιτείται πλήρης μορφολογική και οικολογική αποκατάσταση της εκτάσεως στο προ της καταστροφής επίπεδο[vi].

Τέλος, δεν παραλείπει να θίξει και ειδικότερα ζητήματα που αφορούν τη δασική νομοθεσία, όπως τα έργα δασικής οδοποιίας και τα νομικά ζητήματα από τις γνωμοδοτήσεις των δασικών υπηρεσιών και τον ρόλο τους στην περιβαλλοντική αδειοδότηση.

Δίδει τη δική του ερμηνεία της πολύκροτης νομολογίας ΟλΣτΕ 2499/2012, με ισορροπημένο και ψύχραιμο επιστημονικό τρόπο.

Η ανάλυση των παραγόντων που επηρεάζουν τη μεταβολή του νομικού πλαισίου της περιβαλλοντικής αδειοδότησης

Ο συγγραφέας θέτει ενδιαφέρουσες διαστάσεις στο πρόβλημα των παραγόντων που επηρεάζουν τη μεταβολή του νομικού πλαισίου της περιβαλλοντικής αδειοδότησης, καθώς επισημαίνει πως η πολιτικοοικονομική και κοινωνική συγκυρία διαδραματίζουν καίριο ρόλο (βλέπετε πώς για παράδειγμα η γεωπολιτική μεταβολή επηρεάζει την στροφή στην πράσινη ενέργεια!), όπως και η ιδεολογική συνιστώσα. Αλλά, θεωρώ πως επισημαίνει μετ’ επιτάσεως την καίρια επιρροή που ασκεί η εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας στην περιβαλλοντική αδειοδότηση. Όσο η τεχνολογία συντείνει στον περιορισμό των περιβαλλοντικών βλαβών και στην ανίχνευση των πιθανών αρνητικών επιπτώσεων εκ των προτέρων, τόσο πιο αποτελεσματική, ταχύτερη και ουσιαστικότερη θα καταστεί η όλη περιβαλλοντική αδειοδότηση.

H εύστοχη επιλογή του υπότιτλου «Μια μεταβαλλόμενη γεωμετρία»

Νομίζω πως και μόνο ο υπότιτλος «μεταβαλλόμενη γεωμετρία» περιγράφει εναργώς και συνοψίζει εύστοχα το περιεχόμενο του βιβλίου. Γιατί, όμως, «γεωμετρία» και γιατί «μεταβαλλόμενη»; Η γεωμετρία αποτελεί τη μελέτη των χωρικών σχέσεων και δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως το Δίκαιο Περιβάλλοντος, μολονότι δεν ταυτίζεται με τον χώρο, καθώς είναι κάτι πολύ περισσότερο από αυτόν, εντούτοις προϋποθέτει τον χώρο (το «περι-βάλλον»). Τέλος, η «μεταβαλλόμενη» παραπέμπει στην αδιάλειπτη μεταβολή κατά ποσότητα και ποιότητα της νομοθεσίας και νομολογίας (εθνικής και ενωσιακής) της περιβαλλοντικής αδειοδότησης.

Links

• Της γράφουσας την κριτική: elli.anastopoulou@ebi-europa.eu
• Του συγγραφέα: panagiotisgln@gmail.com
• Του βιβλίου: https://www.nb.org/perivallontiki-ektimisi-kai-adeiodotisi.html

————-

[i] Βλ. Π. Γαλάνη, Δημόσιο Δίκαιο της Αναδάσωσης, εκδ. Νομ. Βιβλιοθήκη, 2022, 63 επ., ΣτΕ ΠΕ 105/1993.
[ii] Βλ. ΣτΕ 452/2014, ΣτΕ 2770/1998 κλπ.
[iii] ΣτΕ 951/1996.
[iv] Ε.Α. Μαριά, Η νομική προστασία των δασών, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, 1998, 198, ΣτΕ 951/96 κλπ.
[v] Κ. Χιώλος, Η άρση της πράξης αναδασωτέας έκτασης ΔιΔικ 19/2007, 830 επ.
[vi] ΣτΕ 2971-2/2010, που αφορούσαν έργο της ΟΕΔΑ ΝΑ. Αττικής.

ΚατηγορίεςΈργα - Προκηρύξεις, Δασικές Μελέτες, Περιβάλλον

Tags: Έλλη-Κυριακή Αναστοπούλου, ΑΕΠΟ, Εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων, Εκδόσεις, Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, Παναγιώτης Γαλάνης, Περιβαλλοντική αδειοδότηση