του Φίλιππου Α. Αραβανόπουλου*
Οι ετήσιες επετειακές εκδηλώσεις, καλώς υπάρχουν βέβαια, ωστόσο πολλές φορές καταπίπτουν στα τετριμμένα. Θα ειπωθούν οι γνωστές εκ των προτέρων διαπιστώσεις, θα διατυπωθούν τα γνωστά εκ των προτέρων ευχολόγια – και του χρόνου να ’μαστε καλά. Η Διεθνής Ημέρα Δασών, που έχει οριστεί από τα Ηνωμένα Έθνη να εορτάζεται την 21η Μαρτίου, ημέρα της Εαρινής Ισημερίας και πρώτη μέρα της Άνοιξης για το Βόρειο Ημισφαίριο, δεν αποτελεί εξαίρεση: Τα δάση είναι πολύ ωφέλιμα, δυστυχώς καταστρέφονται (εμείς τα καταστρέφουμε δηλαδή, αλλά η παθητική φωνή έχει έναν αποενοχοποιητικό χαρακτήρα) και κάτι πρέπει να γίνει για την προστασία τους. Έτσι, όποιος αποφασίσει να γράψει κάτι σχετικό, κινδυνεύει να διολισθήσει στο γνωστό μοτίβο και φυσικά οι αναγνώστες να μη διαβάσουν γραμμή παρακάτω. Θα προσπαθήσω να αποφύγω τον σκόπελο, παραθέτοντας συγκεκριμένα στοιχεία για τα δάση, τον ρόλο και τη σημασία τους για τη μελλοντική πορεία του πλανήτη και του ανθρώπου.
Σήμερα στον κόσμο υπάρχουν περίπου 3 τρισ. δένδρα από τα οποία κάθε χρόνο υλοτομούνται κατά προσέγγιση 15 δισ., ενώ από την έναρξη του ανθρώπινου πολιτισμού έχουμε χάσει πάνω-κάτω το 46% των παγκόσμιων δασών. Ωστόσο, ακόμη και σήμερα, σχεδόν το 25% του πλανήτη καλύπτεται από δάση που καταλαμβάνουν μια έκταση 40 εκατ. km2 και φιλοξενούν περίπου το 80% της παγκόσμιας βιοποικιλότητας. Το 2000 η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή, υπολόγισε ότι μέσα στα δάση βρίσκονται αποθηκευμένοι 1,100 Gt (γιγατόνοι) άνθρακα, δηλ. 1,3 φορές περισσότερο από τα αποθέματα των ορυκτών καυσίμων (περίπου 800 Gt) και περισσότερο από όλο τον άνθρακα που έχει συσσωρευτεί στην ατμόσφαιρα ως αποτέλεσμα ανθρώπινης δραστηριότητας εδώ και 150 χρόνια, από τη 2η βιομηχανική επανάσταση μέχρι σήμερα (περίπου 600 Gt). Τα δάση εμπεριέχουν αυτές τις τεράστιες ποσότητες άνθρακα γιατί έχουν μια εξαιρετικά αποτελεσματική διαδικασία για να τον δεσμεύουν: τη φωτοσύνθεση. Για παράδειγμα η καθαρή δέσμευση άνθρακα την πρώτη εικοσαετία του 21ου αιώνα εκτιμάται σε 7.6 δισ. τόνους το χρόνο, δηλ. περίπου 1,5 φορά περισσότερο από τις ετήσιες εκπομπές των ΗΠΑ.
Αυτός είναι και ο κύριος λόγος που όταν τα διάφορα κράτη κατάλαβαν ότι απέτυχαν παταγωδώς να μειώσουν τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου και να τηρήσουν τις υποσχέσεις που τα ίδια έδωσαν στους πολίτες τους, η δημιουργία νέων δασών έγινε ο από μηχανής θεός μιας σύγχρονης τραγωδίας!… Η συλλογιστική είναι απλή: Κατ’ αρχήν, εξακολουθούμε να εκπέμπουμε πολύ περισσότερο από όσο μπορεί ο πλανήτης να δεσμεύσει. Την περίοδο 2008-2017 για παράδειγμα, οι εκπομπές ανήλθαν σε 39 Gt άνθρακα και οι δεσμεύσεις σε 21 Gt άνθρακα, 12 Gt από τη βιόσφαιρα (κυρίως από τα δάση) και 9 Gt από τους ωκεανούς. Επομένως, τη στιγμή που δε μειώνουμε τις εκπομπές, ο μόνος τρόπος να μετριαστεί το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής είναι να αυξηθούν οι δεσμεύσεις και μια που οι ωκεανοί δεν είναι δυνατόν να αυξηθούν, το μόνο που μένει είναι να αυξηθούν τα δάση. Αυτή είναι η ουσία της Συμφωνίας των Παρισίων στα πλαίσια της Σύμβασης του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή. Η ιδέα είναι να δασωθούν 10-20 εκατ. km2 και να φυτέψουμε ως και ένα τρισ. δένδρα.
Τώρα, καλούνται οι δασολόγοι να βγάλουν τα κάστανα από τη φωτιά. Σε αυτές τις τεράστιες εκτάσεις δεν μπορεί να μπει προφανώς ούτε ό ίδιος κλώνος, ούτε η ίδια ποικιλία, ούτε το ίδιο δασικό είδος. Πρέπει να εκλεγεί το δασικό είδος που αρμόζει στην κάθε περιοχή και στη συνέχεια η κατάλληλη προέλευση του γενετικού υλικού που θα χρησιμοποιηθεί για τη σποροσυλλογή και τη δημιουργία των φυτών για τις δασώσεις και αναδασώσεις. Η κλίμακα του εγχειρήματος προκαλεί δέος, όπως δέος προκαλεί και η προσπάθεια που θα χρειαστεί για την αντιμετώπιση της παλαιάς πρακτικής του «φυτεύω ότι έχω διαθέσιμο» (ή ακόμη και του «φυτεύω ότι να’ ναι»).
Υπάρχει και ένας επιπλέον σοβαρός προβληματισμός: Μέχρι σήμερα δόθηκε πολύ μεγάλη έμφαση στην έκταση που καταλαμβάνουν τα δάση και όχι στην ποιοτική τους κατάσταση. Εκτιμάται ότι τα 4/5 περίπου των παγκόσμιων δασών είναι, ως ένα μετρήσιμο βαθμό τουλάχιστον, υποβαθμισμένα. Δεν αποτελεί έκπληξη βέβαια, ότι το μεγαλύτερο μέρος της βιοποικιλότητας, της δέσμευσης άνθρακα και της βέλτιστης παροχής οικοσυστημικών υπηρεσιών, αντιστοιχεί στο 1/5 των λεγόμενων αδιατάρακτων ή πολύ καλά διαχειριζόμενων δασικών οικοσυστημάτων (π.χ. η σημασία του Πανεπιστημιακού Δάσους Περτουλίου του ΑΠΘ, ενός εξαιρετικά οργανωμένου και πολύ καλά διαχειριζόμενου δάσους, είναι κατά πολύ μεγαλύτερη αυτής πολλαπλασίων σε έκταση άλλων δασικών οικοσυστημάτων στην Ελλάδα). Έτσι, κάποιοι επιστήμονες προτείνουν να ξεκινήσουμε από την ανόρθωση των υποβαθμισμένων δασών και από τις αναδασώσεις σε δασικές εκτάσεις όπου ιστορικά υπήρχαν υψηλά δάση, πριν πάμε στις φυτεύσεις. Καθώς ένα μεγάλο μέρος των νέων φυτεύσεων υπολογίζεται ότι δε θα αφορά την αποκατάσταση φυσικών οικοσυστημάτων, αλλά τη δημιουργία φυτειών (για ξυλεία, χαρτοπολτό, φοινικέλαιο, καουτσούκ, κ.α.), τα κέρδη της δέσμευσης άνθρακα θα είναι παροδικά (μέχρι την υλοτομία της φυτείας ουσιαστικά), ενώ από την ανόρθωση και αποκατάσταση των υποβαθμισμένων δασών και δασικών εκτάσεων, τα κέρδη θα είναι μακράς πνοής.
Για χρόνια η Διεθνής Ημέρα Δασών (παλαιότερα γνωστή ως Παγκόσμια Ημέρα Δασοπονίας), περνούσε σχετικά απαρατήρητη. Η δασολογική επιστήμη και ο δασικός κλάδος τη γιόρταζαν, ουσιαστικά ως οικογενειακή υπόθεση. Η επιδείνωση της κλιματικής αλλαγής σε κλιματική κρίση, η προσπάθεια των πολιτικών ηγεσιών να βρεθεί διέξοδος, το χρηματιστήριο άνθρακα, η συνειδητοποίηση των κοινωνιών για το μέγεθος και τις συνέπειες του προβλήματος, έχουν φέρει τα δάση και τα δασικά οικοσυστήματα στο προσκήνιο. Μια από τις τελευταίες ευκαιρίες να κάνουμε κάτι σωστό βρίσκεται μπροστά μας. Εδώ θα δανειστώ τα 2500 ετών περίπου λόγια του Ισοκράτη: «Μηδενί συμφοράν ονειδίσης, κοινή γαρ η τύχη και το μέλλον αόρατον» (μην κοροϊδέψεις καμιά συμφορά, γιατί η τύχη είναι κοινή για όλους και το μέλλον άγνωστο).
*Ο Φίλιππος Α. Αραβανόπουλος είναι Καθηγητής του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Αριστοτελείου Παν/μιου Θες/νικης, Τακτικό Μέλος της Ελληνικής Γεωργικής Ακαδημίας και τέως Πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ.
Βιβλιογραφία
▪Cernansky R 2018. Nature 560.
▪Crowther TW et al. 2015. Nature 525.
▪FAO 2010. Global Forest Resources Assessment, FAO.
▪Harris NL et al. 2021. Nature Climate Change 11.
▪IPCC 2000. Special Report, IPCC.
▪IUCN 2017. Forests and Climatic Change, IUCN.
▪Le Quere et al. 2018. Earth Syst. Sci. Data 10.
▪Watson RT et al. 2018. Nature Ecol. Evol. 2.
Πηγή: greenagenda.gr
ΚατηγορίεςΔασική Πολιτική
Αφήστε μια απάντηση