Βασίλειος Παπαναστάσης
Δασολόγος, Ομότιμος καθηγητής Α.Π.Θ.
Πρόεδρος του Ελληνικού Αγροδασικού Δικτύου
Αν και το δυσμενέστερο αποτέλεσμα των δασικών πυρκαγιών στον Έβρο είναι ο αφανισμός του δάσους της Δαδιάς, δεν πρέπει να αγνοηθούν και οι εκτεταμένες αναδασώσεις της περιοχής. Θυμάμαι, ότι στη 10ετία του 1970 η Δασική Υπηρεσία ήταν πολύ περήφανη για το πρόγραμμα αναδασώσεων που υλοποιούνταν στο νομό Έβρου. Στελεχωμένο με αξιόλογο προσωπικό και εξοπλισμένο με μηχανήματα, το Δασαρχείο Αλεξανδρούπολης είχε καταφέρει να αναδασώσει με επιτυχία μεγάλες εκτάσεις του νομού που αποτέλεσαν υπόδειγμα και για άλλες περιοχές της Ελλάδος. Η επιτυχία των αναδασώσεων αυτών οφείλονταν κυρίως στις ευνοϊκές εδαφοκλιματκές συνθήκες της περιοχής και συγκεκριμένα στα γαιώδη και ομαλά εδάφη και στις συχνές βροχοπτώσεις κατά τη θερινή περίοδο. Οι συνθήκες αυτές εξασφάλιζαν ταχεία εγκατάσταση των δενδρυλλίων, με την παραθαλάσσια πεύκη (Pinus maritima), για παράδειγμα, να πετυχαίνει μέχρι και 50 εκατοστά ετήσια αύξηση! (Εικ. 1).
Εικόνα 1. Δενδρύλλιο παραθαλάσσιας πεύκης στις αναδασώσεις Κίρκης Έβρου ηλικίας 5 ετών (1976).
Πενήντα χρόνια και πλέον έτη από την εγκατάστασή τους οι υποδειγματικές αυτές αναδασώσεις που αποτελούνταν αποκλειστικά από κωνοφόρα καταστράφηκαν ολοκληρωτικά από τις πρόσφατες δασικές πυρκαγιές γεμίζοντας θλίψη όλους μας, με τα κόκαλα όσων από τους συντελεστές τους έχουν φύγει από τη ζωή να τρίζουν από αγανάκτηση! Το πρόβλημα είναι ότι μαζί με τις αναδασώσεις κάηκαν και δάση δρυός με τα οποία γειτόνευαν, και τα οποία δεν υπάγονται στα εύφλεκτα μεσογειακά οικοσυστήματα. Αν και τα περισσότερα από τα δάση αυτά θα επανέλθουν σταδιακά, εφόσον διαχειριστούν κατάλληλα, οι πυρκαγιές των δασικών φυτειών στον Έβρο, αλλά και άλλων περιοχών της χώρας, εγείρουν ερωτηματικά σχετικά με την ορθότητα του μοντέλου των αναδασώσεων που εφάρμοσε παραδοσιακά η Δασική Υπηρεσία ανά τη χώρα.
Η περίπτωση των αναδασώσεων Κίρκης
Στις αναδασώσεις που κάηκαν στις πρόσφατες πυρκαγιές του Έβρου περιλαμβάνονται και αυτές της Κίρκης (Εικ. 2). Η Κίρκη είναι ένα μικρό χωριό, που βρίσκεται στο ΝΔ άκρο του νομού. Όταν το επισκέφθηκα το 1976 πληροφορήθηκα, ότι πριν από τις αναδασώσεις οι κάτοικοί του ασχολούνταν κατά κύριο λόγο με την κτηνοτροφία και έβοσκαν τα ζώα τους στις δασικές εκτάσεις που υπάγονταν στην κοινοτική περιοχή του οικισμού τους. Απλοί άνθρωποι καθώς ήταν, πείστηκαν από τον Δασάρχη να πωλήσουν τα ζώα τους και να προσληφθούν από το Δασαρχείο ως εργάτες για την αναδάσωση της περιοχής τους. Πράγματι, άρχισαν όλοι (άνδρες, γυναίκες, ακόμα και παιδιά) να απασχολούνται στις αναδασώσεις, στη φυτεία αρχικά και στη συνέχεια στην περιποίηση των δενδρυλλίων για μια 5ετία περίπου. Μετά τη λήξη του προγράμματος επισκέφθηκαν το Δασαρχείο και ζήτησαν συνέχιση της απασχόλησης. Η απάντηση όμως ήταν αρνητική. Απογοητευμένοι και μη έχοντας πλέον ζώα και βοσκότοπο για να ζήσουν στον τόπο τους αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν μόνιμα το χωριό με αποτέλεσμα αυτό να ερημώσει. Στο μεταξύ, οι αναδασώσεις θέριεψαν και πύκνωσαν και με την απουσία ουσιαστικής διαχείρισης, στην οποία συμπεριλαμβάνεται και η βόσκησή τους από αγροτικά ζώα, μετατράπηκαν μετά από 50 χρόνια και πλέον έτη σε «πυριτιδαποθήκη»! Έτσι, ήταν πλέον θέμα χρόνου να καούν από μια πιθανή πυρκαγιά, με τους λιγοστούς κατοίκους που έχουν απομείνει στο χωριό να μην έχουν κανένα κίνητρο να τις προφυλάξουν, όπως θα είχαν οι κτηνοτρόφοι.
Εικόνα 2. Αναδασώσεις πεύκης στην περιοχή Κίρκης Έβρου το 1976
Απαγόρευση της βόσκησης στις αναδασώσεις
Η περίπτωση της Κίρκης δεν είναι μοναδική, γιατί παρόμοια πολιτική εφαρμόστηκε και στην πλειονότητα των αναδασώσεων κωνοφόρων που έγιναν ανά τη χώρα. Ζωτικές εκτάσεις για τη βόσκηση των ζώων έχουν αφαιρεθεί από την κτηνοτροφία για να φυτευτούν πεύκα, με «πρόσχημα» την αναβάθμισή τους! Έτσι, ανάγκασαν τους κτηνοτρόφους να εγκαταλείψουν την δραστηριότητά τους και να στραφούν σε άλλα επαγγέλματα. Μάλιστα, τα περισσότερα Δασαρχεία, ενώ ήταν συνεπή στην έκδοση της απαγορευτικής διάταξης βοσκής στις εκτάσεις που αναδασώνονταν, …αμελούσαν να την άρουν, όταν ολοκληρωνόταν ο χρόνος της απαγόρευσης!
Αυτό δεν σημαίνει, ότι δεν πρέπει να γίνονται αναδασώσεις. Κάθε άλλο! Απλά, δεν πρέπει να γίνονται σε βάρος της κτηνοτροφίας! Στις βοσκόμενες δασικές εκτάσεις, ιδιαίτερα των περιοχών που κινδυνεύουν από τις πυρκαγιές, θα πρέπει να επιδιώκεται με τις αναδασώσεις η δημιουργία δασολίβαδων, δηλ. αραιών δασών, ώστε να μπορούν να βόσκουν τα ζώα ανάμεσα στα δέντρα και να ελέγχουν την υποβλάστηση. Αυτό προϋποθέτει την υιοθέτηση ευρέων φυτευτικών συνδέσμων και την έγκαιρη άρση της απαγόρευσης της βόσκησης ή, προτιμότερο, την χρησιμοποίηση ατομικών προστατευτικών μέσων για τα δενδρύλλια (π.χ. ειδικών πλαστικών σωλήνων). Έτσι, οι κτηνοτρόφοι θα έχουν σοβαρό κίνητρο να τα προστατέψουν από μια πιθανή δασική πυρκαγιά. Εξυπακούεται, ότι τα δασολίβαδα αυτά θα πρέπει να βόσκονται ορθολογικά.
Η φύση …διορθώνει!
Στο μεσογειακό περιβάλλον, η οργανική ουσία δεν αποσυντίθεται εύκολα, όπως στα εύκρατα κλίματα, γιατί μεσολαβούν ξηρά και θερμά καλοκαίρια, στα οποία δεν υπάρχει η απαραίτητη υγρασία για τη διάσπασή της σε ανόργανα στοιχεία από τους μικροοργανισμούς, προκειμένου αυτά να χρησιμοποιηθούν για τη θρέψη των φυτών. Έτσι, η φύση …επινόησε τη φωτιά, για να διευκολύνει την ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων στο οικοσύστημα. Όταν λοιπόν κάνουμε αναδασώσεις και αποκλείουμε τα φυτοφάγα ζώα, τα οποία ουσιαστικά απομακρύνουν με τη βόσκηση και ανοργανοποιούν την υπερβάλλουσα βιομάζα- κάνουν δηλ. τη δουλειά που κάνει η φωτιά- τότε είναι φυσικό να έρθει η φωτιά να παίξει το ρόλο της, η οποία γίνεται καταστρεπτική όταν η σωρευμένη καύσιμη ύλη είναι υπερβολική.
Κατά συνέπεια, αντί να θρηνήσουμε την καταστροφή των αναδασώσεων του ΄Έβρου, είναι καλύτερα να αναστοχαστούμε και να επανεξετάσουμε το μοντέλο εγκατάστασης και διαχείρισής τους που εφαρμόστηκε μέχρι σήμερα και να το διορθώσουμε κατάλληλα. Στην προσπάθεια αυτή δεν πρέπει να ξεχάσουμε, ότι τα μεσογειακά δάση εξελίχτηκαν διαχρονικά με την παρουσία του ανθρώπου και των αγροτικών του ζώων! Αυτό σημαίνει ότι αν δεν παρέμβει ο άνθρωπος με τη βόσκηση και άλλες δραστηριότητες στα δάση αυτά για να ελέγξει την σωρευμένη καύσιμη ύλη, τότε η καταστροφή τους από μια πυρκαγιά αποτελεί φυσική νομοτέλεια, όπως δυστυχώς συνέβη και στις αναδασώσεις του Έβρου.
Ας ελπίσουμε, ότι στο νέο πρόγραμμα αναδασώσεων του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας που άρχισε ήδη να εφαρμόζεται, δεν θα επαναληφθούν τα σφάλματα του παρελθόντος και το «πάθημα» των αναδασώσεων του Έβρου θα γίνει «μάθημα»! Τις απόψεις μας για το πρόγραμμα αυτό τις έχουμε ήδη διατυπώσει σε προηγούμενό μας άρθρο (βλ. https://dasarxeio.com/2023/05/13/125337/).
ΚατηγορίεςΑπόψεις, Κτηνοτροφία - Βοσκότοποι, Πυρκαγιές - Αναδασώσεις