ΟΙ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΣΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ

Του Ιωάννη Κακαρά*
kakarasioannis.blogspot.gr

Το ξύλο είναι το πιο κατάλληλο και φιλικό στον άνθρωπο υλικό για κατασκευές εξωτερικού χώρου, ειδικά για αυτές που ο άνθρωπος χρησιμοποιεί σε καθημερινή βάση,  στην παιδική χαρά, στους χώρους άθλησης, στα πάρκα, αλλά και στον κήπο του, στη βεράντα του.  Ας μην ξεχνάμε ωστόσο ότι το ξύλο είναι βιολογικό προϊόν αειφορίας του δάσους, ανισότροπο, ανομοιογενές και ανομοιόμορφο, με πολυσύνθετη δομή και πολύπλοκη χημική σύσταση. Οι ιδιότητες αυτές το καθιστούν την πολυτιμότερη πρώτη ύλη, από την οποία με μηχανική και χημική κατεργασία παράγονται πάνω από 2.500 προϊόντα. Η τοπική αυτοδιοίκηση είναι ο πλέον αρμόδιος φορέας για να σχεδιάζει και να υλοποιεί τέτοια έργα.

Είναι γεγονός ότι οι ξύλινες κατασκευές εξωτερικού χώρου απαιτούν εξειδικευμένο προσωπικό, τόσο για την μελέτη και το σχεδιασμό των κατασκευών, όσο και για την υλοποίηση και τη συντήρησή των έργων.  Οι κλιματικές συνθήκες στο μεσογειακό κλίμα της χώρα μας, μεταβάλλονται συνεχώς από τόπο σε τόπο, αλλά και στον ίδιο τόπο. Οι καθημερινές αλλαγές θερμοκρασίας, υγρασίας, αέρα, δυνατού ήλιου, μέσα στο 24ωρο, ταλαιπωρούν τις ξύλινες κατασκευές και προκαλούν σταδιακή υποβάθμιση και γήρανση, εφόσον δεν τηρούνται βασικοί κανόνες τεχνολογίας.  Τα δεδομένα αυτά επιβάλλουν στην κάθε περίπτωση να χρησιμοποιούνται τα κατάλληλα είδη ξύλου και προϊόντα ξύλου, και να εφαρμόζεται και ειδική κάθε φορά μέθοδος προστασίας, συντήρησης και βαφής των κατασκευών. Ένα απλό παράδειγμα βοηθάει στην κατανόηση του προβλήματος: Ένας χώρος αναψυχής σε παραλία απαιτεί διαφορετικά υλικά και τεχνολογία σε σχέση με την ίδια κατασκευή σε ορεινή περιοχή ή σε πεδινή παραποτάμια περιοχή.

Το όλο θέμα απαιτεί από την πλευρά των Δήμων και άλλων φορέων που υλοποιούν τέτοια έργα, να έχουν επιλέξει και να έχουν εκπαιδεύσει ειδικούς μελετητές και τεχνίτες για ξύλινες κατασκευές. Ο μηχανικός και ο τεχνίτης έργων από μπετόν  και μέταλλο δεν είναι απαραίτητα ο ειδικός για τις ξύλινες κατασκευές. Στο σημείο αυτό πάσχουμε σοβαρά στη χώρα μας και πρέπει να διορθώσουμε την πορεία μας.    

Είδη κατασκευών

Είναι τεράστιος ο αριθμός των εφαρμογών του ξύλου και των προϊόντων του σε κατασκευές εξωτερικού χώρου, που καλύπτουν ανάγκες κατοίκων πόλεων και χωριών. Ακολουθεί μια ενδεικτική αναφορά τέτοιων κατασκευών:

• Παιδικές χαρές με όλες τις επί μέρους κατασκευές (κούνια, τραμπάλα, τσουλήθρα, δοκός ισορροπίας, αμμοδόχος),
• Παγκάκια, πινακίδες, τραπεζόπαγκοι, κιόσκια, υπόστεγα, πέργκολες, ζαρντινιέρες, καλάθια απορριμμάτων, στάσεις λεωφορείων, πεζογέφυρες, ξύλινα δάπεδα υπαίθρου και ξύλινα μονοπάτια (Εικ.1 και 3),
• Παρατηρητήρια-πυροφυλάκεια, ρυθμιζόμενα συστήματα ξύλινων περσίδων σκίασης κτιρίων, πάσσαλοι υποστήριξης δένδρων και υποστυλώματα, περιφράξεις και οριοθετήσεις χώρων, ηχοπετάσματα, κράσπεδα δρόμων (ξύλινες μπάρες), ορθοστάτες φωτισμού, φωλιές πουλιών, κλουβιά, υπαίθριες τουαλέτες κ.α. (Εικ.2),
• Εφαρμογές του ξύλου σε παραλιακές και παραλίμνιες πόλεις – χωριά, Κατασκευές μέσα στο νερό και μέσα στο έδαφος, όπως: ξύλινες εγκαταστάσεις σε πλάζ, μικρές αποβάθρες σε λίμνες και προβλήτες μικρών σκαφών σε παραλίες, κυμματοθραύστες από ξύλινους στύλους, ξύλινοι πεζόδρομοι. (Εικ.3)
• Κατασκευές σε περιοχές με ακραίες καιρικές συνθήκες (ορεινά χωριά και θέρετρα, χιονοδρομικά κέντρα, ιαματικές πηγές κ.α.) (Εικ.3).

Εικ. 1. Διάφοροι τύποι καθιστικών από συνδυασμό υλικών: ξύλο, μπετόν, μέταλλο, πηλό.

Εικ. 2. Σωστή κατασκευή πέργκολας αλλά με ελλιπή συντήρηση. Περίφραξη από πασσάλους πεύκου. Ξύλινες μπάρες προστασίας σε δρόμο. Σύστημα ρυθμιζόμενων ξύλινων περσίδων σκίασης κτιρίου (στην Βαρκελώνη).

Εικ. 3. Κατασκευή ξύλινου deck σε παραλία. Υπαίθριο ξύλινο μονοπάτι με καθιστικά. Διάδρομος κήπου από ξύλινους τάκους (μπορεί να κατασκευασθεί από καυσόξυλα δρυός, καστανιάς, πεύκου,κυπαρισσιού). Υπαίθριο μονοπάτι από κυπαρίσσι σε περιοχή ιαματικών πηγών (Στην Χιλή).  

Υφιστάμενη κατάσταση στην Ελλάδα – συνήθη σφάλματα 

Με φωτεινές εξαιρέσεις, η τοπική αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα δεν έχει να παρουσιάσει σημαντικό έργο στον τομέα των ξύλινων κατασκευών υπαίθρου. Το γεγονός αυτό οφείλεται κύρια στις δυσκολίες που παρουσιάζει το ξύλο ως δομικό υλικό, στην έλλειψη εξειδικευμένων μελετητών και κατασκευαστών, καθώς και στην λαθεμένη επιλογή των κατασκευών από μπετόν και μέταλλο. Αρκεί να παρατηρήσει κανείς ότι στις περισσότερες πλατείες κυριαρχεί το μπετόν ενώ το ελάχιστο χώμα περιορίζεται σε πολύ μικρά ανοίγματα στο έδαφος, τα οποία περιβάλλονται, σαν να είναι υπόγειες μικρές δεξαμενές, από μπετόν. Εάν οι μελετητές – κατασκευαστές αμείβονταν με βάση την έκταση του γυμνού εδάφους στα λεγόμενα έργα πρασίνου, πλατειών, πεζοδρομίων, πάρκων, παιδότοπων και όχι με βάση την ποσότητα του μπετόν, θα είχαμε πολύ περισσότερο πράσινο στις πόλεις και τα χωριά μας!

  Οι πλέον συνήθεις κακοτεχνίες που παρατηρούνται σε ξύλινες υπαίθριες κατασκευές στη χώρα μας είναι οι ακόλουθες.

• Στις παιδικές χαρές: Δεν τηρούνται προδιαγραφές και δεν συντηρούνται.
• Κυριαρχούν οι πρόχειρες κατασκευές με υλικά που φθείρονται (βίδες και μέταλλα που σκουριάζουν, φθηνές βαφές), επικίνδυνα μεταλλικά μέρη σε κούνιες, τραμπάλες, τσουλήθρες, περιφράξεις.
• Μικρές διαστάσεις ξύλων και κακές συνδέσεις ξύλου (Εικ.4),
•  Χρήση ακατάλληλων ξύλων και προϊόντων ξύλου όπως εισαγόμενη ερυθρελάτη (ρουμάνικο έλατο), υγρό ξύλο με σφάλματα δομής.
• Χρήση επικολλητού ξύλου και κόντρα πλακέ εσωτερικής χρήσεως, δηλ. με κόλλα ουρία φορμαλδεϋδη, που είναι ακατάλληλη για εξωτερικές εφαρμογές.
• Χρήση βερνικιών και άλλων επικαλύψεων κακής ποιότητας,
• Χρήση ξύλου επιπόλαια εμποτισμένου, όπως με απλή εμβάπτιση σε αραιό συντηρητικό, αλλά και το σωστά εμποτισμένο ξύλο απαιτεί επιπλέον βαφή σε εξωτερικές εφαρμογές γιατί με τον καιρό σχίζεται και υποβαθμίζεται.
• Χρήση ερυθρελάτης θερμικής τροποποίησης για δάπεδο εξωτερικής χρήσεως ή για ξύλινα μονοπάτια ή Deck (Εικ.4). Η ερυθρελάτη δεν έχει την απαιτούμενη αντοχή για τέτοιες εφαρμογές.
• Αυτό που αποτελεί σχεδόν κανόνα είναι η μη περιοδική συντήρηση και επισκευή των ξύλινων κατασκευών μετά την τοποθέτησή τους.

Εικ. 4. Ξύλινο πάτωμα περιπάτου από ακατάλληλο ξύλο μικρής μηχανικής αντοχής σε ελληνική παραλία. Κατασκευές με αστοχίες στην Ελλάδα: Παραλιακές πέργκολες με σφάλματα συνδέσεων.

Ωστόσο είναι ενθαρρυντικό ότι τα τελευταία χρόνια αναπτύχθηκαν κάποιες ελληνικές μονάδες παιδικών χαρών και κατασκευών υπαίθρου, οι οποίες προσπαθούν να τηρούν προδιαγραφές και να εφαρμόζουν τους κανόνες της τεχνολογίας των ξύλινων κατασκευών, καθώς και τη σωστή διαδικασία προληπτικής συντήρησης και βαφής των κατασκευών (Εικ.5). Είναι επίσης σημαντικό ότι υπάρχουν έστω και λίγοι Δήμοι με μεράκι που κάνουν σωστές ξύλινες κατασκευές και αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση.

Ποια είναι τα κατάλληλα προϊόντα ξύλου 

Είναι γεγονός ότι τα καλής ποιότητας ξύλα ελληνικής προέλευσης είναι καλύτερα από τα εισαγόμενα. Έτσι η Μαύρη πεύκη ελληνικής προέλευσης κατάλληλα βαμμένη με επίχρισμα υδροδιαλυτής ακρυλικής λάκας ή λαδομπογιάς εξωτερικής χρήσεως είναι καλή περίπτωση, αλλά απαντάται όμως σε μικρές ποσότητες στην αγορά. Η εισαγόμενη δασική πεύκη (σουηδικό) κυριαρχεί στην αγορά, όπως κυριαρχεί και το εισαγόμενο έλατο σε μορφή πριστών και επικολλητών τεμαχίων. Το έλατο βέβαια δεν είναι το καλύτερο για εξωτερικές κατασκευές, εάν ωστόσο το χρησιμοποιήσουμε πρέπει να το βάψουμε με ιδιαίτερη προσοχή.

Η Δρύς, η καστανιά, το Ιroko, σε μορφή πριστών και το Κόντρα πλακέ θαλάσσης (όχι κινέζικο) είναι αναμφίβολα από τα καλύτερα προϊόντα για κατασκευές στο ύπαιθρο, αλλά είναι εισαγόμενα και ακριβά. Η ελληνική καστανιά της Χαλκιδικής, του Πηλίου και άλλων περιοχών, η οποία απαντάται κυρίως σε μορφή πασσάλων, λεπτών στύλων, ή πελεκητής και σε μικρές ποσότητες σε μορφή πριστής ξυλείας είναι από τα καταλληλότερα ξύλα για εξωτερικές κατασκευές (περιφράξεις, πέργκολες, καθιστικά, υπόστεγα, υποστυλώματα δένδρων) γιατί έχει μεγάλη ποσότητα εγκαρδίου ξύλου πλούσιου σε ελαιορητίνες. Στέγες και υπόστεγα από καστανιά σώζονται για δεκάδες και εκατοντάδες χρόνια σε ελληνικά μοναστήρια και σε χωριά περιοχών με δάση καστανιάς (Εικ.6).

Το ξύλο του ελληνικού κυπαρισσιού είναι ιδανικό για δομικές κατασκευές και κατασκευές υπαίθρου. Από την αρχαιότητα ήταν από τα σημαντικότερα δομικά προϊόντα ξύλου. Η στέγη του Παρθενώνα ήταν από κυπαρίσσι, όπως και ο ξύλινος σκελετός όλων των κτιρίων της Μινωϊκής εποχής (ανάκτορα του Μίνωα). Το απαράδεκτο είναι ότι εισάγονται μεγάλες ποσότητες εμποτισμένων στύλων κυπαρισσιού που χρησιμοποιούνται στα κιόσκια σκίασης των πλάζ (Εικ.6). Οι Δήμοι στην επαρχία μπορούν να βρουν κυπαρίσσια σε ιδιωτικά κτήματα και να αναθέσουν σε εργολάβους κατασκευαστές κατασκευές υπαίθρου από ξύλο κυπαρισσιού. Μια τέτοια κίνηση θα αποτελούσε μια σωστή πολιτική διάδοσης του κυπαρισσιού σαν δένδρο για καλλιέργεια και αναδασώσεις γιατί δυστυχώς το κυπαρίσσι στην Ελλάδα δεν αναδασώνεται από την πολιτεία, δεν καλλιεργείται και συνεπώς δεν υπάρχει στην αγορά. Οι Δήμοι επίσης θα μπορούσαν να εκτελούν αναδασώσεις με κυπαρίσσι σε περιαστικά ή αισθητικά δάση και δημοτικές εκτάσεις.

Εικ. 5. Στύλοι καστανιάς και ακακίας ελληνικής προέλευσης κατάλληλοι για κατασκευές υπαίθρου. Ξύλινες κατασκευές υψηλής ποιότητας στην Ελλάδα: Σκελετός υπόστεγου αυτοκινήτων από ξύλο Iroko. Υπόστεγο από ξύλο καστανιάς. Υπόστεγο από ξύλο κυπαρισσιού (μοναδική εξαίρεση εντυπωσιακής κατασκευής).

Εικ. 6. Σκελετός στέγης του Παρθενώνα από ξύλο ελληνικού κυπαρισσιού (εμείς σήμερα το χρησιμοποιούμε ως καύσιμο). Εφαρμογές εμποτισμένου ξύλου μέσα στο έδαφος και το νερό (σε κανάλι). Κατασκευή μικρής προβλήτας σε λίμνη στην Σλοβενία από ανεμπότιστους στύλους ελάτης (το ξύλο μέσα στο νερό δεν σαπίζει). Μικρά κιόσκια (ομπρέλλες σκίασης) από εισαγόμενους μικρούς στύλους κυπαρισσιού σε ελληνικές παραλίες.

Κατάλληλα  συντηρητικά και βαφές ξύλου 

Από τα υλικά προληπτικής συντήρησης και βαφής των ξύλινων κατασκευών υπαίθρου αναφέρουμε το λινέλαιο, την υδροδιαλυτή λαδομπογιά (ριπολίνη) και την λάκα εξωτερικής χρήσεως (ακρυλική ρητίνη).

Ειδικότερα το λινέλαιο μόνο του, αλλά και σε μίξη με το λάδι της ελαιοκράμβης (δένδρο – θάμνος που καλλιεργείται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα ως ενεργειακό φυτό) είναι το ιδανικότερο υλικό για προληπτική συντήρηση των ξύλινων κατασκευών υπαίθρου, γιατί προσροφάται από το ξύλο, ειδικά του πεύκου με μεγάλη ευκολία, και αποτρέπει την πρόσληψη και αποβολή νερού από το ξύλο, προσφέροντας στην ξύλινη κατασκευή διαστασιακή σταθερότητα αλλά και προστασία από τους μύκητες (σήψη). Μετά την πλούσια επάλειψη με λινέλαιο (δύο και τρία χέρια) πρέπει να ακολουθήσει πλούσια επάλειψη με  επικαλυπτικές ουσίες που δημιουργούν φίλμ στο ξύλο, γιατί οι ουσίες αυτές παρέχουν την αποτελεσματικότερη και μεγάλης διάρκειας (πάνω από 5 και 7 χρόνια) προστασία στο ξύλο. Τέτοιες επικαλυπτικές ουσίες είναι κατά την άποψη του γράφοντος οι ριπολίνες (ακρυλική πολυουρεθανική ριπολίνη νερού η αλκυδική ριπολίνη) και η ακρυλική υδροδιαλυτή λάκα εξωτερικής χρήσεως στο επιθυμητό χρώμα. Και οι δύο αυτές κατηγορίες επικαλύψεων εφαρμόζονται σε ξύλο που έχει περασθεί με το αστάρι που συνιστά ο κατασκευαστής του προϊόντος. Στις παιδικές χαρές και στα στοιχεία των  κατασκευών που ο άνθρωπος έρχεται σε επαφή με το ξύλο (οριζόντια στοιχεία από παγκάκια, άνω μέρος των τραπεζόπαγκων) δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιείται εμποτισμένο ξύλο.

 Μια ξύλινη κατασκευή εκτεθειμένη εντελώς στο ύπαιθρο, δεν μπορεί να προστατευθεί επί μακρόν με ένα απλό βερνίκι ή με επάλειψη με τα λεγόμενα συντηρητικά βερνίκια ακόμη και τα έγχρωμα. Σε μια τέτοια προσέγγιση θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι καλύτερη προστασία παρέχουν τα έγχρωμα συντηρητικά και ότι θα απαιτείται επαναβαφή κάθε δύο-τρία χρόνια, ενώ η διάρκεια της κατασκευής μας θα είναι μέτρια.

Τι πρέπει να γίνει

Με περιεκτικό τρόπο παρουσιάζονται στη συνέχεια βασικές οδηγίες και αρχές για τις εξωτερικές ξύλινες κατασκευές που αφορούν την τοπική αυτοδιοίκηση:

• Να τηρούνται οι ευρωπαϊκές προδιαγραφές, ειδικά στις παιδικές χαρές (είναι υποχρεωτικό) και να χρησιμοποιούνται μόνο εγγυημένα και πιστοποιημένα προϊόντα δομικού ξύλου (με σήμα Ευρωπαϊκής συμμόρφωσης CE).
• Να εκπαιδευτούν όσοι εργάζονται στον τομέα σχεδιασμού και υλοποίησης έργων ξύλινων κατασκευών (μηχανικοί, τεχνολόγοι, δασολόγοι, γεωπόνοι, εργολάβοι, τεχνίτες).
• Να γίνεται συχνή συντήρηση και επισκευή των ξυλοκατασκευών.
• Να χρησιμοποιείται ξύλο εμποτισμένο με υδροδιαλυτά βορικά άλατα (ΟΧΙ αρσενικού και χρωμίου), το οποίο στη συνέχεια να βάφεται με υδροδιαλυτές ακρυλικές βαφές (γνωστές ως ακρυλικές λάκες) ή με ριπολίνες.
• Να μη χρησιμοποιείται εμποτισμένο ξύλο σε επιφάνειες που έρχονται σε επαφή με τον άνθρωπο (επιτρέπεται μόνο αν είναι επιμελημένα βαμμένο).
• Να αποφεύγεται η ερυθρελάτη (γνωστή στην αγορά ως λευκό ρουμάνικο ή νορβηγικό  έλατο) σε εξωτερικές ξυλοκατασκευές και να προτιμάται το πεύκο που υπάρχει στην ελληνική αγορά, αλλά και η καστανιά, και το κυπαρίσσι που είναι πιο κατάλληλα, αλλά δεν τα βρίσκει κανείς εύκολα στην ελληνική αγορά. Η ελληνική ελάτη μετά από εμποτισμό και επιμελημένη βαφή με λινέλαιο, και υδροδιαλυτές ακρυλικές και αλκυδικές ριπολίνες, έχει αποδειχθεί στην πράξη ότι αντέχει σε εξωτερικές συνθήκες. Ας μη ξεχνάμε ότι στα περισσότερα σπίτια και κλασσικά καταστήματα, στη διάρκεια του μεσοπολέμου μέχρι και τις δεκαετίες του 1950 και 1960 τα εξωτερικά κουφώματα, μπαλκόνια, χαγιάτια, στέγες κ.α. κατασκευάζονταν και από ξύλο ελληνικής ελάτης. Οι κατασκευές αυτές βαμμένες με την κλασική λαδομπογιά σώζονται μέχρι σήμερα.
• Για τις ξυλοκατασκευές κοντά στη θάλασσα να επιλέγεται ξύλο πεύκου εμποτισμένο με βορικά άλατα σε όλη τη μάζα του σομφού ξύλου (υπό πίεση σε κύλινδρο και όχι με απλή εμβάπτιση σε δεξαμενή που πωλείται στα περισσότερα ξυλεμπορικά), ή από τα τροπικά ξύλα:  Iroko, Azobe και το Ipe που δεν χρειάζονται εμποτισμό και υπάρχουν στην ελληνική αγορά. Για τις κατασκευές αυτές πρέπει να γίνεται ενισχυμένη βαφή με λινέλαιο, αλκυδικές ακρυλικές βαφές νερού, εξωτερικού χώρου κατά προτίμηση σε σκούρα απόχρωση.

* Ο Δρ. Ιωάννης Κακαράς είναι τ. Καθηγητής του Τμήματος Σχεδιασμού και Τεχνολογίας Ξύλου και Επίπλου, ΤΕΙ Λάρισας. Στο προσωπικό του ιστολόγιο [http://kakarasioannis.blogspot.gr] μπορείτε να διαβάσετε πολύ ενδιαφέρουσες δημοσιεύσεις για την Τεχνολογία Ξύλου και τις Ξύλινες Κατασκευές.

Το άρθρο περιέχει στοιχεία από το βιβλίο του γράφοντος με τίτλο: Τεχνολογία ξύλινων δομικών κατασκευών. Εκδόσεις ΙΩΝ 2013

ΚατηγορίεςΔασικά Προϊόντα

Tags: Δασική αναψυχή, Ξυλεία, Ξύλινες κατασκευές