Στρατηγικές αειφορικής ανάπτυξης – Η περίπτωση
της Βορειοανατολικής Χαλκιδικής
Γεώργιος Τσαντόπουλος,
Αναπλ. Καθηγητής Τμ. Δασολογίας και Διαχείρισης
Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, Σχολή
Επιστημών Γεωπονίας και Δασολογίας ΔΠΘ
Ευάγγελος Μανωλάς,
Αναπλ. Καθηγητής Τμ. Δασολογίας και Διαχείρισης
Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, Σχολή
Επιστημών Γεωπονίας και Δασολογίας ΔΠΘ
Χαριτίνη Καντεμερίδου,
Δασολόγος ΑΠΘ, M.Sc.
Οι επιπτώσεις της υποβάθμισης του περιβάλλοντος και της εξάντλησης των φυσικών πόρων, καθώς και η αυξανόμενη πολυπλοκότητα των ζητημάτων που συνδέονται με το περιβάλλον, με τη διαχείριση και την ανάπτυξη, έχουν αυξήσει το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας για τα ζητήματα αυτά. Μια από τις βασικές προκλήσεις είναι η βαθύτερη κατανόηση της αειφορικής ανάπτυξης και των επιπτώσεών της σε περιφερειακή κλίμακα, ώστε ν΄ αναπτυχθούν και να εφαρμοστούν οι βέλτιστες δυνατές επιλογές.
Περιοχή έρευνας αποτέλεσε η Βορειοανατολική Χαλκιδική (περιοχή Σκουριές), στην οποία τα τελευταία χρόνια υπάρχει διαμάχη μεταξύ μερίδας κατοίκων και της κεντρικής εξουσίας, για τη μεταλλευτική δραστηριότητα.
Σκοπός της μελέτης είναι να διερευνήσει τις απόψεις και τις επιθυμίες των κατοίκων για ζητήματα που έχουν σχέση με την ανάπτυξη της περιοχής και πιο συγκεκριμένα, να ταξινομηθεί (ομαδοποιηθεί) ο τοπικός πληθυσμός κυρίως με κριτήριο τη μορφή ανάπτυξης που επιθυμεί.
Η συλλογή των στοιχείων πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια δομημένου ερωτηματολογίου και για τη συλλογή των ερωτηματολογίων χρησιμοποιήθηκε προσωπική συνέντευξη. Για την επεξεργασία χρησιμοποιήθηκε η περιγραφική στατιστική, η παραγοντική ανάλυση και η ανάλυση σε συστάδες.
Η νεοσύστατη εταιρία υποσχέθηκε εκατοντάδες θέσεις εργασίας ακόμη και από τον πρώτο χρόνο λειτουργίας της. Όμως, από τα αποτελέσματα της έρευνας προκύπτει πως οι περισσότεροι κάτοικοι επιθυμούν η μελλοντική ανάπτυξη της περιοχής να επικεντρωθεί κυρίως στον τουρισμό, αλλά και στην πρωτογενή παραγωγή. Έχουν δηλαδή αντίθετη άποψη με αυτή που εφαρμόζουν οι τελευταίες ελληνικές κυβερνήσεις και υποστηρίζεται από τους ανέργους, που είναι άτομα νεότερης ηλικίας. Αντίθετα, η μεταλλευτική δραστηριότητα υποστηρίζεται από άτομα με μέτριο εισόδημα, που είναι κυρίως αγρότες, εργάτες και δημόσιοι υπάλληλοι.
Τέλος, τα αποτελέσματα αναδεικνύουν τη μικρή συμμετοχή του πληθυσμού στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων σχετικά με τη βιομηχανική ανάπτυξη της περιοχής παρ΄ όλο που η περιοχή, από την εφαρμοζόμενη πολιτική, θα αλλάξει τελείως όψη. Επιπλέον ο τοπικός όσο και ο περιφερειακός και εθνικός σχεδιασμός ανάπτυξης δεν πρέπει να βρίσκονται ξεκομμένοι από τις επιθυμίες των πολιτών. Με τη συμμετοχή των πολιτών σε όλα τα στάδια του σχεδιασμού, οι κυβερνήσεις μπορούν να ανακτήσουν μέρος από τη χαμένη εμπιστοσύνη των πολιτών. Οι νέοι παράγοντες που θα προκύψουν και η δημιουργία των επιμέρους τύπων πολιτών, θα μπορούν ν΄ αποτελέσουν εργαλείο λήψης αποφάσεων για άμβλυνση των προβλημάτων και αποτελεσματικό σχεδιασμό.
Εισαγωγή
Η ελληνική ύπαιθρος βρίσκεται σε προνομιακή θέση σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες ιδιαίτερα όσον αφορά τη βιοποικιλότητα, αλλά και την πολιτιστική κληρονομιά [Georgiou και Delipetrou 2010, Dimopoulos et al 2012, MEECC 2014]. Όμως κρίνεται αναγκαίο, παράλληλα με την προστασία του περιβάλλοντος να δημιουργούνται θέσεις εργασίας για τη μείωση της ανεργίας και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών. Η καταλληλότερη προσέγγιση για τη διαχείριση και την ανάπτυξη των φυσικών πόρων είναι μέσα από τη συμμετοχή των πολιτών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων [Karelakis et al 2013]. Ο σχεδιασμός των διαδικασιών συμμετοχής θα πρέπει να γίνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε οι πολίτες να γνωρίζουν ότι η συμμετοχή τους μπορεί να έχει επιρροή στο τελικό αποτέλεσμα. Αυτό είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί μέσα από τη δημιουργία σχέσεων εμπιστοσύνης και αμοιβαίας κατανόησης μεταξύ κοινού και Διοίκησης [Tsantopoulos και Karamichas 2009]. Έτσι, αν οι κυβερνητικοί φορείς λαμβάνουν υπ΄ όψη τις προσδοκίες των μελών τους, αυτό αυξάνει την αποτελεσματικότητα των αποφάσεών τους, αλλά και την αξιοπιστία τους στους πολίτες.
Οι πολίτες κινητοποιούνται ευκολότερα, όταν οι αποφάσεις της Διοίκησης θα τους αλλάξουν τον τρόπο ζωής σε σημαντικό βαθμό. Τέτοιες περιπτώσεις μπορεί να είναι η κατασκευή μιας χωματερής ή μιας εξορυκτικής βιομηχανίας, η εγκατάσταση αιολικών πάρκων κ.λπ. Ιδιαίτερα οι εξορυκτικές βιομηχανίες, δέχονται έντονη πίεση και έλεγχο κυρίως από τον ντόπιο πληθυσμό, την τοπική αυτοδιοίκηση και τις περιβαλλοντικές οργανώσεις, λόγω ανησυχιών για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των δραστηριοτήτων τους [Banerjee 2000]. Επιπλέον, οι δραστηριότητες εξόρυξης δημιουργούν σοβαρούς κινδύνους για τους εργαζομένους, τους κατοίκους, αλλά και τους επισκέπτες της περιοχής. Οι εργαζόμενοι σε ορυχεία χρυσού έχουν χαμηλότερη προσδοκία ζωής και συχνά πάσχουν από διάφορες μορφές καρκίνου, πνευμονική φυματίωση, πυριτίαση, ελονοσία, μείωση ακοής κ.ά. Η παρουσία βαρέων μετάλλων, ακόμα και σε χαμηλές συγκεντρώσεις, προκαλεί αναιμία, υπέρταση, αναπνευστικά προβλήματα, γαστρεντερίτιδα, ηπατίτιδα κ.ά. Σύμφωνα με τους Sima et al (2008), η αειφορική ανάπτυξη απαιτεί μακροπρόθεσμη και ισχυρή δέσμευση εκ μέρους όλων των εμπλεκομένων φορέων. Επίσης, αυτού του είδους ο σχεδιασμός ενσωματώνει τις απόψεις του ντόπιου πληθυσμού, όσον αφορά το πρόβλημα της ρύπανσης και τους κινδύνους που δημιουργούνται από δραστηριότητες εξόρυξης.
Σκοπός της έρευνας είναι η διερεύνηση στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης, σχετικά με τις προτεραιότητες που πρέπει να δοθούν για την ανάπτυξη της περιοχής. Πιο συγκεκριμένα, γίνεται μια προσπάθεια προσδιορισμού της αλληλεπίδρασης παραγόντων, που έχουν σχέση με διάφορους τομείς ανάπτυξης, τους υπευθύνους για περιβαλλοντικά προβλήματα και τους τρόπους ενημέρωσης και πληροφόρησης για περιβαλλοντικά ζητήματα, αλλά και για τη στάση της δημόσιας Διοίκησης. Οι νέοι παράγοντες που θα προκύψουν και η δημιουργία των επιμέρους τύπων πολιτών, θα μπορούν ν΄ αποτελέσουν εργαλείο λήψης αποφάσεων για άμβλυνση των προβλημάτων και αποτελεσματικό σχεδιασμό.
Μεθοδολογία έρευνας
Περιοχή έρευνας
Περιοχή έρευνας αποτέλεσε, η Βορειοανατολική Χαλκιδική, δηλαδή ο Δήμος Αριστοτέλη του Νομού Χαλκιδικής. Ο δήμος έχει έκταση 739,87 χλμ2 και πληθυσμό 18.280 κατοίκους. Κύριες ασχολίες των κατοίκων του Δήμου είναι η αλιεία, η κτηνοτροφία, ο τουρισμός, η μεταποίηση, η μεταλλευτική δραστηριότητα, η δασοπονία καθώς και επαγγελματικές δραστηριότητες που σχετίζονται με το Άγιον Όρος. Στη δασική παραγωγή απασχολούνται δώδεκα δασικοί συνεταιρισμοί, με πάνω από 250 μέλη. Η προβλεπόμενη ετήσια παραγωγή των δασών της περιοχής ξεπερνά τις 50 χιλιάδες κυβικά μέτρα. Ιδιαίτερη ανάπτυξη γνωρίζει τα τελευταία χρόνια στην περιοχή ο εναλλακτικός τουρισμός και συγκεκριμένα ο αγροτουρισμός, με πόλο ανάπτυξης τους οικισμούς της Αρναίας, Μ. Παναγίας και Βαρβάρας.
Η περιοχή έχει επιπλέον μεταλλευτικό – εξορυκτικό ενδιαφέρον και χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα ευαίσθητη με πυκνή δασοκάλυψη, σειρά εντοπισμένων και κηρυγμένων αρχαιολογικών χώρων και εκτενές υδρογραφικό δίκτυο, σημαντικό για την ισορροπία του υδατικού ισοζυγίου του Δήμου. Επιπλέον, τμήμα της περιοχής είναι ενταγμένο στο δίκτυο Natura 2000. Έχουν προσδιοριστεί περιοχές προστασίας φυσικών οικοτόπων και αισθητικών δασών, λαμβάνοντας υπ΄ όψη την Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη και το Σχέδιο Διαχείρισης της Περιοχής Ειδικής Προστασίας «Όρος Χολομώντας» του Ν. Χαλκιδικής και τις προτάσεις καθορισμού ζωνών προστασίας φυσικού περιβάλλοντος, στο πλαίσιο διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος του παράκτιου χώρου του Νομού Χαλκιδικής (ΕΠΔΑ 2011).
Ερωτηματολόγιο έρευνας
Η παρούσα έρευνα πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια δομημένου ερωτηματολογίου και χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της προσωπικής συνέντευξης. Η προσωπική συνέντευξη είναι ένας από τους καλύτερους τρόπους συλλογής στατιστικών στοιχείων και χρησιμοποιείται εκτενώς στις δειγματοληπτικές έρευνες [Σιάρδος 1997, Δαουτόπουλος 2002, Babbie 2004]. Τα πρωτογενή στοιχεία, που συγκεντρώθηκαν και παρουσιάζονται στην παρούσα έρευνα, μπορούν να ταξινομηθούν σε πέντε ενότητες. Η πρώτη ενότητα αποτελείτο από οκτώ (8) θέματα και αφορούσε τους αναπτυξιακούς τομείς, στους οποίους επιθυμούν οι ερωτώμενοι να στηριχθεί η μελλοντική ανάπτυξη της περιοχής. Οι ερωτήσεις αυτής της ενότητας ήταν κλειστού τύπου και μετρήθηκαν με την 3βάθμια κλίμακα Likert με το 3 ν΄ αντιστοιχεί στην πιο υψηλή στάση (μεγάλη ανάπτυξη) και το 1 ν΄ αντιστοιχεί στην πιο χαμηλή στάση (μικρή ανάπτυξη). Η δεύτερη ενότητα ερωτήσεων αποτελείτο από έξι (6) θέματα και αφορούσε την αξιολόγηση των φορέων, που είναι υπεύθυνοι για τα περιβαλλοντικά προβλήματα της περιοχής, με ερωτήσεις κλειστού τύπου 5βάθμιας κλίμακας Likert, με το 5 ν΄ αντιστοιχεί στην πιο υψηλή στάση (πάρα πολύ) και το 1 ν΄ αντιστοιχεί στην πιο χαμηλή στάση (καθόλου). Η τρίτη ενότητα ερωτήσεων αποτελείτο από εννέα (9) θέματα και περιελάμβανε την αξιολόγηση των πηγών, από τις οποίες αντλούν πληροφορίες οι πολίτες για περιβαλλοντικά ζητήματα. Οι ερωτήσεις αυτής της ενότητας ήταν κλειστού τύπου και μετρήθηκαν με την 5βάθμια κλίμακα Likert με το 5 ν΄ αντιστοιχεί στην πιο υψηλή στάση (πάρα πολύ) και το 1 ν΄ αντιστοιχεί στην πιο χαμηλή στάση (καθόλου). Η τέταρτη ενότητα ερωτήσεων αποτελείτο από πέντε μεμονωμένες ερωτήσεις, οι οποίες είχαν σχέση με τον βαθμό συμμετοχής στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων (δύο ερωτήσεις), τη στάση της δημόσιας Διοίκησης, την ποιότητα ζωής και τις ευκαιρίες για απασχόληση. Οι ερωτήσεις αυτής της ενότητας, που επίσης ήταν κλειστού τύπου, μετρήθηκαν με την 5βάθμια κλίμακα Likert με το 5 ν΄ αντιστοιχεί στην πιο υψηλή στάση και το 1 ν΄ αντιστοιχεί στην πιο χαμηλή στάση. Τέλος, στην πέμπτη ενότητα ερωτήσεων διερευνήθηκε το κοινωνικο-δημογραφικό προφίλ του δείγματος και πιο συγκεκριμένα, το φύλο, η ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, η οικογενειακή κατάσταση, το επάγγελμα και το ετήσιο εισόδημα.
Δειγματοληπτική μέθοδος
Η συγκεκριμένη έρευνα πραγματοποιήθηκε από 15 Δεκεμβρίου 2012 έως 15 Φεβρουαρίου 2013. Ως μέθοδος δειγματοληψίας εφαρμόστηκε η απλή τυχαία δειγματοληψία [Μάτης 2001]. Ο υπό έρευνα «πληθυσμός» ήταν το σύνολο των νοικοκυριών του δήμου Αριστοτέλη του Νομού Χαλκιδικής. Το μέγεθος του δείγματος (385 άτομα) εκτιμήθηκε με βάση τους τύπους της απλής τυχαίας δειγματοληψίας [για πιθανότητα (1-α) 100 = 95%, e = 0,05 και χωρίς τη διόρθωση πεπερασμένου πληθυσμού] [Μάτης 2001].
Στατιστική ανάλυση δεδομένων
Η στατιστική ανάλυση των δεδομένων πραγματοποιήθηκε με το στατιστικό πακέτο SPSS 15.0 και περιελάμβανε την περιγραφική στατιστική, την παραγοντική ανάλυση, την ανάλυση σε συστάδες και τον έλεγχο ανεξαρτησίας του Χ2. Έτσι, προκειμένου να διερευνηθεί η ύπαρξη των παραγόντων για κάθε πολυθεματική μεταβλητή, εφαρμόστηκε η παραγοντική ανάλυση (πρώτου και δευτέρου βαθμού) με τη μέθοδο των κυρίων συνιστωσών, η οποία αποσκοπεί στο να αναπαράγει στον μεγαλύτερο βαθμό τις συσχετίσεις μεταξύ των μεταβλητών, χρησιμοποιώντας τον μικρότερο δυνατό αριθμό παραγόντων, αλλά και να οδηγήσει σε λύση που να είναι «ιδιάζουσα» και εύκολα ερμηνεύσιμη. Αρχικά εφαρμόστηκε η παραγοντική ανάλυση στις πολυθεματικές μεταβλητές: α) επιθυμία των κατοίκων για τη μελλοντική ανάπτυξη της περιοχής, β) υπεύθυνοι για τα περιβαλλοντικά προβλήματα της περιοχής και γ) μέσα, από τα οποία αντλείται ενημέρωση – πληροφόρηση σχετικά με περιβαλλοντικά ζητήματα, με πλάγια περιστροφή παραγόντων. Η πλάγια περιστροφή πραγματοποιήθηκε, προκειμένου οι παραγοντικοί βαθμοί να εφαρμοστούν στη συνέχεια σε δευτέρου βαθμού παραγοντική ανάλυση και να χρησιμοποιηθούν μη ορθογωνικοί και συνεπώς, συσχετισμένοι κατά το δυνατόν παράγοντες [Σιάρδος 1999]. Επιπρόσθετα, προκειμένου να διερευνηθεί το ενδεχόμενο ύπαρξης επιμέρους τύπων πολιτών, χρησιμοποιήθηκε η ανάλυση σε συστάδες βάσει των παραγόντων που αναγνωρίσθηκαν από την παραγοντική ανάλυση που προηγήθηκε. Η ανάλυση σε συστάδες πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο K-Means. Έτσι κάθε παρατήρηση εντάσσεται αρχικά σε μία ομάδα, έπειτα υπολογίζονται οι μέσοι όροι των παρατηρήσεων για κάθε ομάδα και γίνεται ανακατανομή των παρατηρήσεων με κριτήριο την απόσταση των παρατηρήσεων από τις ομάδες [Σιάρδος 1999]. Τέλος, για το κοινωνικο – δημογραφικό προφίλ των συστάδων πολιτών εφαρμόστηκε ο έλεγχος ανεξαρτησίας του Χ2 για τη διερεύνηση των στατιστικά σημαντικών διαφορών μεταξύ των συστάδων με τα κοινωνικο – δημογραφικά χαρακτηριστικά και με πέντε (5) ακόμη μεταβλητές που κρίθηκαν αναγκαίες για τη δημιουργία πιο ολοκληρωμένης στρατηγικής.
Αποτελέσματα
Περιγραφικά του δείγματος
Όσον αφορά τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά των ερωτωμένων, σχεδόν υπερτερούν με μικρή διαφορά οι άνδρες καθώς και άτομα ηλικίας 18-40 ετών, εκ των οποίων οι μισοί σχεδόν είχαν εισόδημα μέχρι 10.000 ευρώ. Το μορφωτικό επίπεδο των ερωτωμένων αφορά κυρίως αποφοίτους λυκείου και ΤΕΙ, ενώ ακολουθούν σε μικρότερο ποσοστό οι απόφοιτοι ΑΕΙ και τεχνικών σχολών. Ένα ποσοστό 17,1% των κατοίκων είναι ιδιωτικοί υπάλληλοι, ακολουθούν οι ελεύθεροι επαγγελματίες και οι εργάτες με ιδιαίτερα σημαντικό όμως και το ποσοστό ανέργων που ξεπερνά το 9% (Πίνακας 1).
Για την επιθυμία των κατοίκων όσον αφορά τη μελλοντική ανάπτυξη της περιοχής τους χρησιμοποιήθηκαν εννέα μεταβλητές που εκφράζουν τους πιθανούς τρόπους μελλοντικής ανάπτυξης (Σχήμα 1). Σχεδόν όλοι οι κάτοικοι που συμμετείχαν στην έρευνα επιθυμούν η μελλοντική ανάπτυξη της περιοχής να στηριχθεί στον τουρισμό, ενώ πολλοί επιθυμούν η ανάπτυξη να στηριχθεί στην κτηνοτροφία και στη δασοπονία. Επίσης, μεγάλη ανάπτυξη επιθυμούν επτά στους δέκα στον τομέα της γεωργίας και του εμπορίου. Τέλος, πάνω από τους μισούς κατοίκους θεωρούν πως πρέπει να είναι μεγάλη η μελλοντική ανάπτυξη της μεταλλευτικής δραστηριότητας, ενώ μόλις το 39,0% επιθυμεί μεγάλη ανάπτυξη της βιομηχανίας.
Σχετικά με το ποιους θεωρούν υπεύθυνους για τα περιβαλλοντικά προβλήματα της περιοχής, οι κάτοικοι κατατάσσουν στις δύο πρώτες θέσεις την τοπική αυτοδιοίκηση και την κεντρική διοίκηση, δίνοντας όμως και ένα μεγάλο μερίδιο ευθύνης και στους ίδιους τους εαυτούς τους με ποσοστό 74,8%. Τέλος, αρκετοί είναι και αυτοί που ισχυρίζονται πως υπεύθυνοι των προβλημάτων στην περιοχή είναι οι επιχειρήσεις, τα ΜΜΕ και η εκπαίδευση με ποσοστά 30,4%, 28,6% και 33,5% αντίστοιχα (Σχήμα 2).
Επίσης, διερευνήθηκαν οι πηγές, από τις οποίες οι κάτοικοι αντλούν ενημέρωση – πληροφόρηση σχετικά με περιβαλλοντικά ζητήματα. Ο μεγαλύτερος αριθμός των κατοίκων ισχυρίζεται πως βασική πηγή ενημέρωσης είναι η τηλεόραση και το ραδιόφωνο και ακολουθεί με πολύ μικρή διαφορά το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον. Σε μικρό βαθμό οι κάτοικοι απάντησαν πως ενημερώνονται από την εκπαίδευση, από βιβλία-εγκυκλοπαίδειες, από ενημερωτικά έντυπα και περιβαλλοντικές οργανώσεις. Επίσης, έξι στους δέκα δήλωσαν πως δεν ενημερώνονται καθόλου από ημερίδες και συνέδρια (Σχήμα 3).
Τέλος, όσον αφορά τον βαθμό συμμετοχής τους στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για την βιομηχανική ανάπτυξη της περιοχής, το 85,7% τον αξιολογούν από πολύ μικρό ως μικρό, ενώ επίσης και σχεδόν οι μισοί ούτε συμφωνούν, αλλά ούτε διαφωνούν (46,0%) πως δεν υπάρχει συμμετοχή των απλών κατοίκων στην ανάπτυξη της περιοχής. Σχεδόν το 60% είναι από λίγο (29,4%) ως αρκετά (31,7%) ευχαριστημένο, ενώ το 25,2% πολύ ευχαριστημένο, από την στάση της δημόσιας διοίκησης για την ανάπτυξη της περιοχής. Έξι στους δέκα (60,0%) θεωρούν πως η ποιότητα ζωής είναι σε καλό επίπεδο, ενώ οι μισοί (50,6%) εκτιμούν πως υπάρχουν ευκαιρίες για απασχόληση στην περιοχή.
Παράγοντες τοπικής ανάπτυξης
Προκειμένου να διερευνηθεί η ύπαρξη των παραγόντων, για τις τρεις πολυθεματικές μεταβλητές, εφαρμόστηκε η παραγοντική ανάλυση με τη μέθοδο των κυρίων συνιστωσών με πλάγια περιστροφή. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης παρουσιάζονται στον Πίνακα 2, όπου διαπιστώνεται ότι οι τιμές των φορτίων των παραγόντων ήταν ικανοποιητικές στο σύνολό τους.
Στη συνέχεια, προκειμένου να διερευνηθεί η δομή των απόψεων των ερωτώμενων συνολικά για την εφαρμογή στρατηγικής για την αειφορική ανάπτυξη της περιοχής, εφαρμόστηκε η παραγοντική ανάλυση δεύτερης τάξης, με ορθογωνική περιστροφή. Αφού πραγματοποιήθηκαν οι απαραίτητοι έλεγχοι, η ανάλυση ανέδειξε τέσσερις σημαντικούς παράγοντες που ερμηνεύουν συνολικά το 62,43% της συνολικής διακύμανσης (Πίνακας 3).
Όσον αφορά στρατηγικές αειφορικής ανάπτυξης της περιοχής έχουμε τέσσερις παράγοντες. Ο πρώτος παράγοντας μπορεί να ονομαστεί «ενάντια στην μεταλλευτική δραστηριότητα» (Q_1), ο δεύτερος παράγοντας «αποδοχή της μεταλλευτικής δραστηριότητας» (Q_2), ο τρίτος παράγοντας «προβληματισμός και διερεύνηση για το περιβάλλον» (Q_3) και ο τέταρτος παράγοντας «ενημέρωση μέσα από δράσεις δημοσιότητας» (Q_4). Διαπιστώνουμε ότι αυτοί που δεν θέλουν να αλλάξει η πορεία ανάπτυξης της περιοχής, θεωρούν υπεύθυνους για το περιβάλλον τους κυβερνητικούς φορείς. Επίσης, αυτοί που συμφωνούν με τη μεταλλευτική δραστηριότητα λαμβάνουν ενημέρωση για το περιβάλλον από τα ΜΜΕ και το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον. Τέλος, αυτοί που θεωρούν ότι οι ίδιοι δεν είναι υπεύθυνοι για τα περιβαλλοντικά προβλήματα προσπαθούν μέσω επιστημονικής ενημέρωσης να δώσουν απαντήσεις στα ερωτήματα που τους απασχολούν.
Περιγραφή των συστάδων πολιτών
Το επόμενο στάδιο της μεθοδολογίας περιελάμβανε τη διερεύνηση ύπαρξης επιμέρους τύπων πολιτών στο αρχικό δείγμα, για την οποία εφαρμόσθηκε η ανάλυση σε συστάδες. Τα αποτελέσματα έδειξαν τρεις τύπους πολιτών όσον αφορά στο σύνολο των λόγων που επηρεάζουν την εφαρμογή στρατηγικής για την αειφορική ανάπτυξη της περιοχής. Στον επόμενο πίνακα, τον Πίνακα 4, δίνεται ο βαθμός συμμετοχής του κάθε παράγοντα στην αντίστοιχη συστάδα. Συγκεκριμένα, τα άτομα της συστάδας CL1, έχουν θετικό επηρεασμό από Q_1, Q_3 και Q_4, και αρνητικό από το Q_2, τα άτομα της συστάδας CL2 έχουν αρνητικό επηρεασμό από Q_1, Q_2 και Q_4 και θετικό από το Q_3 και τα άτομα της συστάδας CL3 έχουν αρνητικό επηρεασμό από Q_1 και Q_3 και θετικό από Q_2 και το Q_4.
Προκειμένου να διερευνηθεί η ύπαρξη στατιστικών διαφορών μεταξύ των τριών συστάδων, εφαρμόστηκε ο έλεγχος ανεξαρτησίας Χ2, σε σχέση με τις μεταβλητές: ηλικία, οικογενειακή κατάσταση, μόρφωση, επάγγελμα, εισόδημα, βαθμό συμμετοχής στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων σχετικά με τη βιομηχανική ανάπτυξη της περιοχής, ευχαρίστηση από τη στάση της δημόσιας διοίκησης, συμμετοχή των απλών κατοίκων στην ανάπτυξη της περιοχής, αν υπάρχουν στην περιοχή ευκαιρίες για απασχόληση, επίπεδο ποιότητας ζωής, αν η μελλοντική ανάπτυξη της περιοχής πρέπει να στηριχθεί στην μεταλλευτική δραστηριότητα (Πίνακας 5).
Με βάση τα προαναφερθέντα αποτελέσματα ήταν δυνατή η περιγραφή των συστάδων πολιτών που προέκυψαν σχετικά με τις στρατηγικές αειφορικής ανάπτυξης της περιοχής.
Συγκεκριμένα, η συστάδα CL1 που είναι και η μικρότερη (13,8%) αποτελείται από άτομα ηλικίας 18-30 χρονών, ανύπαντρα, αποφοίτους λυκείου, αλλά και αποφοίτους ΑΕΙ-ΤΕΙ, ανέργους, με χαμηλό εισόδημα που συμμετέχουν στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για τη βιομηχανική ανάπτυξη της περιοχής, άτομα που δεν είναι ευχαριστημένα από τη στάση της δημόσιας Διοίκησης, που θεωρούν πως συμμετέχουν και οι υπόλοιποι πολίτες στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, που εκτιμούν πως υπάρχουν ευκαιρίες για απασχόληση στην περιοχή, πως η ποιότητα ζωής είναι σε καλό επίπεδο και που επιθυμούν να μην υπάρχει ή να υπάρχει μικρή ανάπτυξη της μεταλλευτικής δραστηριότητας στο μέλλον.
Η συστάδα CL2 που είναι και αυτή μικρή (16,4%), αποτελείται από άτομα ηλικίας 18-30 χρονών, αλλά και λίγο μεγαλύτερα, που επιθυμούν να ενημερώνονται μέσα από το διαδίκτυο και την εκπαίδευση, που είναι κυρίως ανύπαντρα, απόφοιτοι λυκείου αλλά και ΑΕΙ, ιδιωτικοί υπάλληλοι, με εισόδημα πάνω από 20.000 ευρώ, με πολύ μεγάλο βαθμό συμμετοχής στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για τη βιομηχανική ανάπτυξη της περιοχής, άτομα που είναι λίγο ευχαριστημένα από τη στάση της δημόσιας Διοίκησης, που θεωρούν πως δεν συμμετέχουν και οι υπόλοιποι πολίτες στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, που εκτιμούν πως υπάρχουν ευκαιρίες για απασχόληση στην περιοχή, που πιστεύουν πως η ποιότητα ζωής είναι σε καλό επίπεδο και επιθυμούν να υπάρχει μεγάλη ανάπτυξη της μεταλλευτικής δραστηριότητας στο μέλλον.
Τέλος, η συστάδα CL3 (69,9%), που είναι και η μεγαλύτερη, αποτελείται από άτομα ηλικίας 31-50 χρονών, παντρεμένα, αποφοίτους κυρίως τεχνικής σχολής και λυκείου, αγρότες, εργάτες και δημοσίους υπαλλήλους, με εισόδημα 10.000 – 20.000 ευρώ, που δεν συμμετέχουν ικανοποιητικά στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για τη βιομηχανική ανάπτυξη της περιοχής, που είναι ικανοποιητικά ευχαριστημένα από τη στάση της δημόσιας Διοίκησης, που εκτιμούν πως υπάρχουν ευκαιρίες για απασχόληση στην περιοχή, που θεωρούν πως η ποιότητα ζωής είναι σε καλό επίπεδο και επιθυμούν να υπάρχει σχετικά μεγάλη ανάπτυξη της μεταλλευτικής δραστηριότητας στο μέλλον.
Συζήτηση
Τα ευρήματα της συγκεκριμένης εργασίας είναι δυνατόν να συμβάλουν, έτσι ώστε ο τοπικός, όσο και ο περιφερειακός και εθνικός σχεδιασμός ανάπτυξης να μην είναι ξεκομμένοι από τις επιθυμίες των πολιτών [Sima et al 2008]. Με τη συμμετοχή των πολιτών σε όλες τις φάσεις του σχεδιασμού οι κυβερνήσεις μπορούν να ανακτήσουν μέρος από τη χαμένη εμπιστοσύνη των πολιτών. Επιπλέον, η βαθύτερη διερεύνηση χαρακτηριστικών των πολιτών θ΄ αποτελέσει εργαλείο λήψης αποφάσεων για άμβλυνση των προβλημάτων και για αποτελεσματικότερο σχεδιασμό.
Όσον αφορά τις απόψεις του πληθυσμού για την ανάπτυξη της περιοχής, η προσέγγιση του τουρισμού υποστηρίζεται από τους περισσότερους κάτοικους και θεωρείται ως, η πιο ορθολογική, καθώς η περιοχή έχει πολλές περιζήτητες παραλίες, οι οποίες προσελκύουν κυρίως ξένους επισκέπτες και μεγάλες επενδύσεις σε παραδοσιακούς ξενώνες κυρίως τη χειμερινή περίοδο. Επιπλέον, αρκετοί είναι εκείνοι που επιθυμούν την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας και της δασοπονίας, λόγω παρουσίας πολλών δασών και λιβαδιών. Τα άτομα αυτά φαίνεται να έχουν περισσότερα κοινά χαρακτηριστικά με αυτούς που επιθυμούν τον τουρισμό. Επίσης θεωρούν πως η ποιότητα ζωής βρίσκεται σε καλό επίπεδο και ο τόπος τους παρέχει ευκαιρίες για απασχόληση. Πάνω από τους μισούς κατοίκους επιθυμούν την ανάπτυξη της μεταλλευτικής δραστηριότητας. Τα άτομα αυτά αντλούν ενημέρωση για περιβαλλοντικά θέματα από τα ΜΜΕ και έχουν μικρή συμμετοχή στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για τη βιομηχανική ανάπτυξη της περιοχής. Αξίζει να σημειωθεί πως την περίοδο που επραγματοποιείτο η παρούσα έρευνα, τα επεισόδια μεταξύ αυτών που δεν επιθυμούσαν τη συγκεκριμένη επένδυση και της αστυνομίας, για τη λειτουργία των ορυχείων, ήταν από τα πρώτα στην ημερήσια διάταξη της θεματολογίας των ΜΜΕ.
Πάνω από τους μισούς νεότερους κατοίκους της περιοχής είναι απόφοιτοι κάποιου τριτοβάθμιου ιδρύματος, τους πλήττει η ανεργία, δεν έχουν δημιουργήσει οικογένεια, δεν επιθυμούν να στηριχθεί η μελλοντική ανάπτυξη της περιοχής στη μεταλλευτική δραστηριότητα, γεγονός που θα λύσει το πιο σημαντικό τους πρόβλημα, αλλά και δεν συμμετέχουν στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Επιθυμούν όμως τον πιο δύσκολο δρόμο και συγκεκριμένα τις επενδύσεις στον τουρισμό και στην πρωτογενή παραγωγή και θεωρούν υπεύθυνους για τα περιβαλλοντικά προβλήματα της περιοχής τους κυβερνητικούς φορείς. Η συγκεκριμένη μορφή ανάπτυξης για την περιοχή έχει αποτελέσει πεδίο αντιπαλότητας, τόσο σε τοπικό επίπεδο μεταξύ των πολιτών, όσο και μεταξύ της κυβέρνησης και των υπόλοιπων πολιτικών κομμάτων της αντιπολίτευσης και με πολύ μεγάλη προβολή κυρίως από τα ΜΜΕ πανελλήνιας εμβέλειας, με επεισοδιακή πλαισίωση. Με την επεισοδιακή πλαισίωση τα γεγονότα παρουσιάζονται ως απομονωμένα, τυχαία και εξειδικευμένα συμβάντα. Η επεισοδιακή πλαισίωση παρέχει γνώση μόνο όσον αφορά τα στιγμιότυπα ενός υπαρκτού και γενικότερου προβλήματος, παρά συνδέει τα στιγμιότυπα αυτά σε μια ολοκληρωμένη εικόνα, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει αποτελεσματική ενημέρωση.
Μια διαφορετική στρατηγική για την τοπική ανάπτυξη είναι αυτή της αξιοποίησης των ορυκτών. Η επιθυμία αυτή προέρχεται από τους περισσότερους και κυρίως από τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, αποφοίτους της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, τα οποία έχουν κάποια επαγγελματική απασχόληση. Θεωρούν πως με τη συγκεκριμένη προσέγγιση θα επέλθει αλυσιδωτά ανάπτυξη και στους υπόλοιπους κλάδους που αντιπροσωπεύουν οι ίδιοι, ενώ με την ίδια άποψη είναι σύμφωνη τόσο η τοπική αυτοδιοίκηση όσο και η κεντρική εξουσία.
Συμπεράσματα
Η συγκεκριμένη έρευνα είχε ως σκοπό τη διερεύνηση στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης μέσα από την ταξινόμηση των πολιτών, προκειμένου ν΄ αποτελέσουν εργαλείο λήψης αποφάσεων. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι κάτοικοι είναι ευχαριστημένοι από την ποιότητα της ζωής τους, έχουν μικρή συμμετοχή στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων σχετικά με τη βιομηχανική ανάπτυξη της περιοχής, αλλά και ισχυρίζονται ότι υπάρχουν ευκαιρίες για ανάπτυξη στην περιοχή. Πιο συγκεκριμένα, στις επιθυμίες του πληθυσμού για την ανάπτυξη της περιοχής κυριαρχούν δύο χαρακτηριστικά. Από τη μια πλευρά, η καθολική απαίτηση η ανάπτυξη να στηριχθεί κυρίως στον τουρισμό, αλλά και στην πρωτογενή παραγωγή που υποστηρίζεται από τους ανέργους και άτομα νεότερης ηλικίας και, από την άλλη πλευρά, σε μικρότερο βαθμό, η ανάπτυξη της μεταλλευτικής δραστηριότητας με αυτούς που υποστηρίζουν τη μεταλλευτική δραστηριότητα να είναι άτομα μετρίου εισοδήματος και με κάποια επαγγελματική απασχόληση. Οι δράσεις των ντόπιων, αλλά και οι αποφάσεις της Διοίκησης θα επηρεάσουν την περιοχή για τις επόμενες δεκαετίες. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να υπάρχει λεπτομερής ενημέρωση για τις δυνατές μορφές ανάπτυξης και να μην λαμβάνονται οι αποφάσεις των εμπλεκομένων κάτω από συνθήκες πίεσης και εξυπηρέτησης πρόσκαιρων συμφερόντων.
——— ♦ ———
* Η παρούσα μελέτη δημοσιεύθηκε στο περιοδικό “Περιβάλλον & Δίκαιο” τ. 1/2016 σσ. 13-22, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2016
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
– Babbie, E. (2004). The Practice of Social Research. 10th Edition. Belmont, CA: Wadsworth.
– Banerjee, S.B., (2000). Whose land is it anyway? National interest, indigenous stakeholders, and colonial discourses: The case of the Jabiluka uranium mine. Organization and Environment, 13 (1): 13-38.
– Dimopoulos, P., Tsiripidis, I., Bergmeier, E., Fotiadis, G., Theodoropoulos, K., Raus, T., Panitsa, M., Kallimanis, A.S., Sýkora, K.V. & Mucina, L. (2012). Towards the Hellenic National Vegetation Database: VegHellas, Plant Sociology, 49 (2): 81-87.
– Georgiou, K., Delipetrou, P. (2010). Patterns and traits of the endemic plants of Greece. Botanical Journal of the Linnean Society, 162: 130-422.
– Karelakis, C., Zafeiriou, E., Galanopoulos, K., Koutroumanidis, K. (2013). Natural Resources in Regional and Rural Development: Moving from Public Opinions to Policy Action. New Medit, vol. XII-n.1.
– MEECC (2014). National Biodiversity Strategy & Action Plan. Coordinator: Ministry of Environment, Energy & Climate Change. Athens, Greece (διαθέσιμο στο: https://www.cbd.int/doc/world/gr/gr-nbsap-01-en.pdf).
– Sima, M., Zobrist, J., Senila, M., Levei, E.A., Abraham, B., Dold, B., Balteanu, D., (2008). Environmental pollution by mining activities -a case study in the Cris Alb catchment, Western Carpathians, Romania. Proceedings Swiss-Romanian Research Programme on Environmental Science &Technology (ESTROM). Geo-Eco-Marina 14:9-21.
– Tsantopoulos G., Karamichas J. (2009). Communication and Greek environmental organizations: Means of communication and influencing factors. Journal of Environmental Protection and Ecology. 10: 266-284.
– Δαουτόπουλος, Γ. (2002). Μεθοδολογία Κοινωνικών Ερευνών, γ΄ έκδοση. Ζυγός: Θεσσαλονίκη.
– ΕΠΔΑ (2011). Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Αριστοτέλη 2012-2014. Δήμος Αριστοτέλη Χαλκιδικής.
– Μάτης, Κ. (2001). Δασική Δειγματοληψία. Εταιρία Αξιοποίησης και Διαχείρισης Περιουσίας Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης: Ξάνθη.
– Σιάρδος, Γ. (1997. Μεθοδολογία Αγροτικής Κοινωνιολογικής Έρευνας. Ζήτη: Θεσσαλονίκη.
– Σιάρδος, Γ. (1999). Μέθοδοι Πολυμεταβλητής Σταστιστικής Ανάλυσης. Μέρος Πρώτο «Διερεύνηση σχέσεων μεταξύ μεταβλητών». Ζήτη: Θεσσαλονίκη.
——— ♦ –——–
.
Δημοσιεύτηκε στο dasarxeio.com | 01.03.2017
ΚατηγορίεςΠεριβάλλον
Αφήστε μια απάντηση