Tης ΓEΩPΓIAΣ ΖABITΣANOY Φωτογραφίες: ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΑΥΤΙΚΗΣ

Tέλη Οκτωβρίου στην Καστάνιτσα Αρκαδίας, ο καιρός δεν ήταν ιδιαίτερα κρύος ή βροχερός και οι αγρότες της περιοχής άφησαν για λίγο τους καστανιώνες για να διασκεδάσουν με τα παραδοσιακά τραγούδια και τους χορούς στην κεντρική πλατεία του χωριού. Αυτή είναι η παράδοση στα περισσότερα καστανοχώρια της Ελλάδας. Aλλωστε, κατά τη συγκομιδή του κάστανου που διαρκεί περίπου δύο μήνες, το γλέντι με τους συγχωριανούς επιβάλλεται μετά την κοπιαστική δουλειά στο δάσος.

H αποστολή του ΟΙΚΟ συμμετείχε και στα δύο. Και αν ο τσάμικος στην πλατεία του χωριού ήταν διασκέδαση, η περιπλάνηση στους πανέμορφους καστανιώνες και οι κουβέντες με τους καλλιεργητές ήταν μια αποκαλυπτική εμπειρία. Μάθαμε τα μυστικά ενός δέντρου με μεγάλη ιστορία, με καρπό μεγάλης θρεπτικής αξίας και κυρίως τεράστιες δυνατότητες εμπορικής εκμετάλλευσης – τις οποίες ούτε η πολιτεία αλλά ούτε και οι άνθρωποι που ασχολούνται με αυτό έχουν αντιληφθεί.

Χαρακτηρισμένος παραδοσιακός οικισμός από το 1967, η Καστάνιτσα Αρκαδίας έχει κρατήσει τα πέτρινα σπίτια, τα ξύλινα παράθυρα και μπαλκόνια, τις στέγες από σχιστόλιθο, τα περιποιημένα καλντερίμια και τις αυλές με τα λουλούδια και τα ζαρζαβατικά. Η περιοχή έχει χαρακτηριστεί καταφύγιο της Αγριας Ζωής, γι’ αυτό μην εκπλαγείτε αν πεταχτεί στο δρόμο σας κανένα ζαρκάδι. Εμείς δεν σταθήκαμε τόσο τυχεροί αλλά η αναζήτηση ζαρκαδιών και η μαγευτική Φύση στάθηκαν μια καλή δικαιολογία για περιηγήσεις στα γύρω δάση.

Το μοναδικό καφενείο του χωριού είναι μάλλον άδειο της καθημερινές, αλλά τα Σαββατοκύριακα και τις γιορτές ο κόσμος ίσα που χωράει στις δύο ταβέρνες της πλατείας. Ντόπιοι από διπλανά χωριά, συγχωριανοί από την πόλη και Αθηναίοι τουρίστες καταφθάνουν διψασμένοι για ησυχία και περπάτημα στους πανέμορφους καστανιώνες.

Η καστανιά είναι αιωνόβιο δέντρο και μπορεί να πάρει μεγάλες διαστάσεις, έως 25 μ. ύψος και 2 – 3 μ. διάμετρο. Η καρποφορία της ξεκινάει το 5ο έτος και με αυξομειώσεις διατηρείται μέχρι το 60ό, όπου το δέντρο θεωρείται γερασμένο και δεν αποδίδει τόσο.

Επειτα από τη συλλογή και την πώληση του κάστανου, οι περισσότεροι παραγωγοί ολοκληρώνουν την ενασχόλησή τους με τον καρπό σε αυτό το στάδιο και όλο τον υπόλοιπο χρόνο καταπιάνονται με γεωργικές δουλειές. Ελάχιστοι είναι αυτοί που έχουν τόσο μεγάλους καστανιώνες που θα μπορούσαν να ζήσουν μόνο από αυτό, παρόλο που η εγχώρια ζήτηση είναι μεγαλύτερη από την παραγωγή και η αγορά του εξωτερικού θα μπορούσε να οδηγήσει σε κερδοφόρες εξαγωγές. Στην Ευρώπη, το κάστανο κρατάει βασικό ρόλο στη δημιουργική κουζίνα, με δεκάδες παραγόμενα από αυτό προϊόντα και πολλές χρήσεις στη μαγειρική και στη ζαχαροπλαστική. Στην Ελλάδα παρόλο που τα κάστανα τρώγονται μόνο δύο μήνες τον χρόνο, συμπληρώνοντας κυρίως το χριστουγεννιάτικο τραπέζι, κάθε χρόνο καταναλώνουμε 17 χιλιάδες τόνους και επειδή παράγουμε μόνο 12, αναγκαζόμαστε να εισάγουμε το υπόλοιπο. O δασολόγος κ. Στέφανος Διαμαντής, τακτικός ερευνητής του ΕΘΙΑΓΕ (Εθνικό Iδρυμα Αγροτικής Eρευνας) και επιστημονικός μας σύμβουλος για τις ανάγκες του αφιερώματος υποστηρίζει πως, «αν είχαμε κάποια πολιτική για το κάστανο, η παραγωγή στην Ελλάδα θα μπορούσε να διπλασιαστεί και όχι μόνο να καλύπτει τις εγχώριες ανάγκες, αλλά να μας επιτρέπει να εξάγουμε».

Η ελλιπής προστασία της καστανοκαλλιέργειας

Η αδράνεια στην εκμετάλλευση του κάστανου είναι μεγάλη, αλλά η έλλειψη επίσημων στοιχείων για τον αριθμό των παραγωγών και την έκταση των καστανιώνων στην Ελλάδα είναι τραγική. Ούτε τον αριθμό των αγροτών που ασχολούνται με το κάστανο γνωρίζουμε ούτε πόσα είναι τα καστανοχώρια στην Ελλάδα. Οι γεωπόνοι υπολογίζουν την καλλιεργούμενη έκταση με βάση την παραγωγή, συμπεραίνοντας ότι οι 12 χιλιάδες τόνοι παράγονται από περίπου 100 χιλιάδες στρέμματα που είναι διασκορπισμένα σε ορεινά χωριά σε όλη την Ελλάδα.

Υπάρχουν δύο εργοστάσια μεταποίησης κάστανου, ένα στην Εδεσσα που κάνει αποφλοίωση και εμπορεύεται και ένα στην Αθήνα, που κάνει μεταποίηση και μια μικρή μονάδα διαλογής στις Καρυές Λακωνίας που ανήκει σε ομάδα παραγωγών.

Το ίδιο ισχύει και στην παραγωγή ξύλου καστανιάς που αν και θεωρείται άριστο σε αντοχή, ιδιαίτερα σκληρό και καλοδιατηρούμενο, δεν έχουμε ακριβή στοιχεία για τους τόπους παραγωγής. Αρκετές μάντρες εμπορίας ξύλου καστανιάς βρίσκονται στο νομό Χαλκιδικής. Η έκταση των δασών με καστανιές ξύλευσης υπολογίζεται σε 330 χιλιάδες στρέμματα, από τα οποία τα 70 χιλιάδες βρίσκονται στο Aγιον Ορος.

Την ίδια απροθυμία διαπιστώνουμε και στην οργάνωση συνεταιρισμών εθνικής ή περιφερειακής εμβέλειας για την προώθηση των συμφερόντων του κλάδου. Ετσι, οι περισσότεροι παραγωγοί -ξυλείας ή βρώσιμου κάστανου- συνεργάζονται μεμονωμένα με εμπόρους και πουλάνε στην αγορά απ’ ευθείας ή μέσω τρίτων.

Η καστανιά δεν θεωρείται φρουτοπαραγωγό δέντρο από τον ΕΛΓΑ (Οργανισμός Ελληνικών Γεωργικών Ασφαλίσεων), ο οποίος δεν αποζημιώνει τους παραγωγούς όταν χάσουν την παραγωγή τους. Οι παραγωγοί παίρνουν ένα μικρό ποσό εφ’ άπαξ με το φύτεμα των δέντρων και 30 ευρώ το χρόνο για την καλλιέργεια. Οπως μας είπε ο κ. Σωτήρης Λάτσης, πρόεδρος της Καστάνιτσας υπάρχει μια ακόμα οικονομική βοήθεια που ονομάζεται εξισωτική και αφορά κάθε δασική έκταση, ανεξάρτητα αν είναι καλλιεργήσιμα χωράφια ή άγονη γη που δίνει 3 με 4 ευρώ το χρόνο για κάθε στρέμμα. Αν σε αυτά προσθέσουμε τον ανταγωνισμό με τα φτηνότερα εισαγόμενα κάστανα από την Τουρκία και την Πορτογαλία, καταλαβαίνουμε γιατί αυτός ο αγροτικός τομέας φθίνει.

Εργοστάσιο διαλογής κάστανου στις Καρυές

Το συνεταιριστικό εργοστάσιο διαλογής κάστανου που υπάρχει στην Ελλάδα άνοιξε το 1999 και αποτελεί δείγμα της νέας αντίληψης για την αγροτική οικονομία που αναπτύσσεται στην ελληνική ύπαιθρο και προσωπικό άθλο του κ. Διαμαντή. Επειτα από ενημερωτικά σεμινάρια που πραγματοποίησε και δική του προτροπή, 25 ανοιχτόμυαλοι άνθρωποι από την περιοχή των Καρυών -άλλοι αγρότες και άλλοι κάτοικοι των πόλεων- αποφάσισαν να συνεισφέρουν οικονομικά και να δημιουργήσουν μια μονάδα διαλογής και συντήρησης κάστανου, «για το καλό του τόπου», όπως μας είπε χαρακτηριστικά ο κ. Κων/νος Μεντής, αγρότης της περιοχής που έχει την εποπτεία και τη διοίκηση του εργοστασίου. Το εργοστάσιο φτιάχτηκε με 40% επιδότηση από το κράτος και 60% από τους συνεργάτες επιχειρηματίες. Απασχολεί 3 με 5 άτομα προσωπικό και δουλεύει μόνο δύο μήνες το χρόνο. Με αυτό οι παραγωγοί πετυχαίνουν καλύτερες τιμές στο εμπόριο γιατί διαπραγματεύονται μεγαλύτερες ποσότητες. Ο στόχος τους, βέβαια, είναι να εξαπλωθούν και να φτιάξουν μονάδα επεξεργασίας κάστανου για να βοηθήσουν ακόμη περισσότερο τις δραστηριότητές τους.

Τα είδη του κάστανου

Οι γυρεόκοκκοι από καστανιά που βρέθηκαν σε αναλύσεις γύρης στη Ροδόπη μάς βεβαιώνουν ότι το κάστανο υπήρχε στην περιοχή πριν από 3.000 χρόνια. Σε σύγγραμμα του καθηγητή Γεωπονικής Νίκου Αγαθού αναφέρεται ότι «είναι τόσες πολλές οι ποικιλίες και παραλλαγές της καλλιεργούμενης καστανιάς και τόση λίγη η έρευνα που έχει γίνει για τον προσδιορισμό και την περιγραφή τους, ώστε είναι αδύνατον να τις παραθέσει κανείς με βεβαιότητα».

Βιολογική καλλιέργεια

Η καστανιά είναι δέντρο κατάλληλο για βιοκαλλιέργεια. Είναι ένα δασικό δέντρο χωρίς πολλές απαιτήσεις γιατί δεν θέλει πολλά φάρμακα ή λιπάσματα. Ανθίζει τον Ιούνιο και βγάζει καρπούς από τα μέσα Σεπτεμβρίου μέχρι περίπου τα μέσα Νοεμβρίου. Γενικά δεν χρειάζεται πότισμα, παρά μόνον δυο-τρεις φορές τους καλοκαιρινούς μήνες, ούτε είναι ιδιαίτερα απαιτητικό στη λίπανση. Το μοναδικό πρόβλημα που έχουν οι παραγωγοί βιολογικού κάστανου είναι ότι δεν μπορούν να ραντίσουν για την καρπόκαψα και έχουν απώλειες της τάξης των 20%. Eρευνες για νέα οικολογικά φάρμακα καταπολέμησης της καρπόκαψας γίνονται στη Γαλλία και στην Ιταλία και στα επόμενα λίγα χρόνια θα έχει βρεθεί ικανοποιητική λύση. Στη χώρα μας, ενώ παράγεται βιολογικό κάστανο, πωλείται ως συμβατικό γιατί δεν υπάρχει το ανάλογο δίκτυο διανομής.

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΟΙΚΟ ΤΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ (12/2005)

ΚατηγορίεςΧλωρίδα

Tags: Καστανιά