ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΤΑ ΒΡΑΧΙΑ ΕΙΝΑΙ ΔΑΣΟΣ
Ένας επώνυμος φίλος μου στο facebook μου έστειλε, στις αρχές του τρέχοντος έτους (2017), μια επιστολή σε φωτοαντίγραφο του αείμνηστου Σπύρου Ντάφη, καθηγητή Δασολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στο μάθημα της Δασοκομικής. Η επιστολή επισυνάπτεται στο τέλος του παρόντος άρθρου ακριβώς στη μορφή που την έλαβα (ως παραστατικό ακριβείας), είναι ενυπόγραφη, φέρει ημερομηνία υπογραφής 2/10/2000, και απευθύνεται σε επώνυμο πολιτικό στέλεχος της τότε Ελληνικής Κυβέρνησης.
Το περιεχόμενο της επιστολής αφορά τις επιτρεπτές επεμβάσεις στον δασικό χώρο για οικιστικούς σκοπούς, σύμφωνα με τις απόψεις της Δασοκομικής, δηλαδή του μαθήματος που δίδασκε ο αείμνηστος καθηγητής Ντάφης. Η γνωστοποίησή του έγινε σε μένα, με την παράκληση να διατυπώσω δημόσια απόψεις μου, σχετικές με τα εξής ερωτήματα:
– Τι είναι δάσος;
– Σε τι διαφοροποιούνται οι απόψεις μου από εκείνες του αείμνηστου καθηγητή Ντάφη;
Στα ερωτήματα αυτά απάντησα, με δημόσια ανάρτησή μου στο facebook στις 30/3/2017. Το κείμενο του εδώ άρθρου μου βασίζεται απολύτως στο περιεχόμενο εκείνης της ανάρτησης, η οποία έχει ως οδηγό της- πέραν των προσωπικών μου απόψεων – και σιωπηρή συνεκτίμηση απόψεων τεσσάρων αείμνηστων καθηγητών-συναδέλφων του Ντάφη, ήτοι: Γεωργίου Τσουμή (καθηγητή του μαθήματος της Υλοχρηστικής), Κωνσταντίνου Μακρή (καθηγητή των μαθημάτων Δασικής Πολιτικής και Οικονομικής), Αντώνη Γεωργόπουλου (καθηγητή του μαθήματος της Δασικής Διαχειριστικής) και Λεωνίδα Λιάκου (καθηγητή του μαθήματος της Λιβαδοπονικής των Δασικών Βοσκοτόπων). Επίσης, περιέχει σιωπηρή συνεκτίμηση απόψεων του τώρα συνταξιούχου δασολόγου-Δρ Δασοκομικής Λάζαρου Απατσίδη, τέως ερευνητή Α´ του ΕΘΙΑΓΕ στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Οικοσυστημάτων της Αθήνας. Τις απόψεις όλων αυτών έχω κατ’ επανάληψη επικαλεσθεί σε διάφορα δημοσιεύματά μου (βλ. Παπαγιαννόπουλος Α., 2004. “Νέος δασικός νόμος. Τελικό σχόλιο”. Ανοικτή επιστολή προς ευρύτατο φάσμα αποδεκτών του ακαδημαϊκού χώρου).
Έχουμε, λοιπόν, και λέμε, “όσο γίνεται πιο απλά, αλλά όχι απλούστερα”, σύμφωνα με την γνωστή κλασική συνταγή του Αϊνστάιν:
1) Η επιστολή αυτή του Ντάφη, που για πρώτη φορά μαθαίνω ότι υπάρχει, δεν με πληροφόρησε κάτι πέραν των γνωστών απόψεών του. Έδωσε μια Δασοκομική άποψη, σχετικά με το τι είναι δάσος και τι δεν είναι, στηριζόμενος αποκλειστικά στην μορφολογία της βλάστησης και χωρίς, μάλιστα, να δώσει ασφαλή κριτήρια διάκρισης των κατηγοριών. Αδιαφόρησε δε πλήρως για το οικονομικό περιεχόμενο του δασικού χώρου ως σύνολο.
2) Τελείως αντίθετη από την Δασοκομική άποψη Ντάφη, είναι η Υλοχρηστική άποψη (=Δασοχρηστική άποψη), την οποία σπούδασα σε επίπεδο Διδακτορικής Διατριβής, υπηρέτησα και υπηρετώ σε ερευνητικό επίπεδο από το 1973 μέχρι και σήμερα, εκ των οποίων τα 17 ως επίσημος ερευνητής του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών της Θεσσαλονίκης. Η Υλοχρηστική άποψη δεν στηρίζεται στην μορφολογία της βλάστησης, αλλά βλέπει σαν σύνολο τον δασικό χώρο. Ειδικότερα, στηρίζεται:
α) Στην Ιστορία της Οικονομικο-κοινωνικής Εξέλιξης του ανθρώπου,
β) Στην δασο-πολιτική Θεωρία των Δασικών Λειτουργιών, και
γ) Στην καθιερωμένη διεθνή πρακτική χρήσης του δασικού χώρου.
– Σύμφωνα με την Ιστορία της Εξέλιξης, όταν ο άνθρωπος ξέφυγε από τον πρωτογονισμό, δάση ξεχέρσωσε για να κάνει χωράφια (=αγροτική χρήση), καθώς και σπίτια και έργα πολιτισμού (=αστική χρήση). Για τεκμηρίωση αυτής της πληροφορίας, βλ. Ιστορία της Ανθρωπότητας της UNESCO και βιβλία Εγκυκλοπαίδειας Γεωργίας.
– Σύμφωνα με την Θεωρία των Δασικών Λειτουργιών ή, αλλιώς, Θεωρία του Ντήτριχ (Dieterich) – αυτήν δίδασκε ο αείμνηστος καθηγητής μου της Δασικής Πολιτικής Κωνσταντίνος Μακρής – τα εκτός αγροτικής και αστικής χρήσης δασικά εδάφη, ανεξαρτήτως μορφολογίας της βλάστησης, λειτουργούν ως “Τράπεζα Γης” για ικανοποίηση παντός είδους μελλοντικών αναγκών. Πάντοτε, όμως, με την πρόνοια άφεσης απαραβίαστης μιας ελάχιστης επιφάνειας, για να ικανοποιούνται οι πέραν του ανθρώπου γνωστοί και άγνωστοι δικαιούχοι χρήστες (άγρια ζώα, άγρια φυτά, κλπ). Περί του μεγέθους αυτής της εξαιρετέας δασικής επιφάνειας, παραπέμπω στις σελίδες 284-285 του βιβλίου μου “ΤΟ ΑΟΡΑΤΟ ΧΕΡΙ ΤΟΥ ADAM SMITH ΕΙΝΑΙ ΕΔΩ – Η Πολιτική Οικονομία σε συναπόδειξη με την Οικολογία, τη Φυσική και τα Μαθηματικα”, Εκδόσεις University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2015.
– Σύμφωνα με την διεθνή πρακτική, η χρήση του δασικού χώρου αντιμετωπίζεται ως σύνολο που παράγει αγαθά (και υλικά και άυλα). Αυτά διακρίνονται σε Ξυλώδη (Wood Forest Products) και Μη Ξυλώδη (Non Wood Foresf Products). Πλείστα αγαθά της δεύτερης κατηγορίας μπορεί να έχουν σήμερα ή μπορεί να αποκτήσουν αύριο μεγαλύτερη αξία από τα Ξυλώδη. Συνεπώς, καμία κατηγορία αγαθών δεν είναι εκ των προτέρων ανώτερη από την άλλη. Κατά αναλογία, καμία μορφή βλάστησης δεν είναι ανώτερη από την άλλη. Συνεπώς, αστοχεί η άποψη Ντάφη, όταν θεωρεί άξια υψηλής προστασίας δάση τα υψηλά (=μεγαλόκορμα) και τους συνηρεφείς (=πυκνούς) θαμνώνες μόνο, ενώ θεωρεί άξια χαμηλής προστασίας τα πουρναροτόπια, τους φρυγανότοπους, τα χορτολίβαδα και τις βραχώδεις (αλπικές και υπαλπικές) εκτάσεις, τα οποία μάλιστα ονομάζει συλλήβδην – λαθεμένα κατά την άποψη της Υλοχρηστικής – “όχι δάση” αλλά “δασικές εκτάσεις”. Έστω υπόψη, ότι μεγάλο μέρος των Μη Ξυλωδών αγαθών παράγεται στις «δασικές εκτάσεις”, όπως π.χ. κτηνοτροφές, φαρμακευτικά φυτά, μέλι, ενδιαιτήματα άγριων ζώων, λατομικά υλικά, τουριστικό εισόδημα, κλπ, κλπ, κλπ. Δικαιούχοι κατανάλωσης αυτών των αγαθών δεν είναι μόνο ο άνθρωπος, αλλά και πολλοί άλλοι κατά φύσιν χρήστες (άγρια ζώα, κλπ). Συνεπώς, δεν έχουμε οικολογικό δικαίωμα να σχεδιάζουμε την χρήση τους με καθαρά ανθρωποκεντρικά κριτήρια. Δεν μπορούμε να πούμε, δηλαδή, ότι “εκεί θα πάμε να ξεχερσώσουμε, για να εγκαταστήσουμε αγροτική ή αστική χρήση, γιατί εκεί ωφελούμαστε περισσότερο ή βλαπτόμαστε λιγότερο”. Και όμως, ο Ντάφης υποδεικνύει στο γράμμα του αποκλειστικά “δασικές εκτάσεις” για την εγκατάσταση οικισμών. Η πρόταση αυτή πάσχει από ισχυρή επιστημονική ανεπάρκεια με βάση τα κριτήρια της Υλοχρηστικής.
3) Τελικά συμπεράσματα.
α) Η διάσταση μεταξύ Δασοκομικής και Υλοχρηστικής άποψης, περί της έννοιας και της χρήσης του δασικού χώρου, είναι, σύμφωνα με όσα έξέθεσα, προφανής και αγεφύρωτη.
β) Όταν ο άνθρωπος έχει ανάγκη αγρο-αστικής επέκτασης, μπορεί ισοδύναμα να επιλέξει ελεύθερα σε όλες τις κατηγορίες δασικής βλάστησης, από υψηλά δάση μέχρι και βραχώδεις εκτάσεις, αλλά τηρώντας αυστηρά τους κανόνες ισορροπίας έναντι τρίτων χρηστών.
γ) Η υιοθέτηση της Δασοκομικής άποψης στην σύνταξη του ν. 998/1979 και στην Νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας ευθύνεται για την πανθομολογούμενη κακοποίηση του συνολικού περιβάλλοντος της χώρας μας κατά τα τελευταία 40 χρόνια. Η τεκμηρίωση του αιτίου εκτίθεται απλόχερα στο βιβλίο μου, που μνημόνευσα παραπάνω, και όχι μόνο σε αυτό.
δ) Η χώρα μας θα είχε αποφύγει αυτήν την δραματική περιπέτεια σε πολύ μεγάλο βαθμό, εάν δεν είχε συνταχθεί ο ν. 998/1979 ερήμην του γνωμοδοτικού ρόλου της Δασολογικής Επιστήμης και του διδύμου των θεμελιωδών Αρχών της, ΑΕΙΦΟΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΡΠΩΣΕΩΝ και ΑΕΙΦΟΡΙΑ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΧΡΗΣΗΣ του δασικού χώρου, οι οποίες συλλειτουργούν και αλληλοσυμπληρώνονται με στόχο την εξασφάλιση οικολογικής ισορροπίας. Η γνωμοδότηση αυτή ιεραρχείται πρώτη – χωρίς όμως να έχει δικαίωμα veto – για κάθε είδους αγρο-αστική επέκταση του ανθρώπου στον δασικό χώρο (βλ. Παπαγιαννόπουλος, Α. 1982. Για μια ιεράρχηση του ρόλου των χωροταξικών επιστημών στην Ελλάδα. Οικονομικός Ταχυδρόμος, τεύχος 1445).
Θεσσαλονίκη, 6 Μαΐου 2017
Αντώνης Παπαγιαννόπουλος
Δασολόγος, Δρ Υλοχρηστικής
τ. Ερευνητής Α’ του ΕΘΙΑΓΕ στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών της Θεσσαλονίκης
Email: papajan@otenet.gr
Φωτοαντίγραφο επιστολής (3 σελ.)
.
.
Δημοσιεύτηκε στο dasarxeio.com | 09.05.2017
.
ΚατηγορίεςΔασικά Οικοσυστήματα
Κατανοώ ότι Νομικά, βάσει του πολύ καλού σε αυτό Συντάγματός μας, εξυπηρετεί να λέμε ότι όλα τα φυσικά Οικοσυστήματα της στεριάς (δηλαδή αυτά που δεν υπόκεινται σε διαρκείς ανθρωπογενείς επιδράσεις) είναι “Δάσος” προκειμένου να εντάσσονται στη Συνταγματική προστασία. Όμως είναι παράλογο να προσπαθούμε να το τεκμηριώσουμε και “επιστημονικά” (διότι καταντάει τόσο ψευδο-επιστημονικό που βγάζει μάτι και δημιουργεί μόνο εχθρούς). Το σωστό θα ήταν το Σύνταγμα να αλλάξει και να αναφέρεται το Άρθρο 24 σε “φυσικά Οικοσυστήματα”, των οποίων εν τέλει η προστασία είναι το ουσιαστικό ζητούμενο. Σκεφτείτε πόσο ανόητη (άδεια νοήματος) θα φάνταζε η φράση “Το Γκραντ Κάνυον είναι Δάσος!”, αν την εκστόμιζε καθηγητής Δασολογίας των ΗΠΑ…
Ευχαριστώ για το σχόλιό σας. Η διαφωνία μας συνεχίζεται, αλλά αυτό δεν είναι κακό! Θα ήθελα, πάντως, να ξέρω από ποιο επιστημονικό βήμα προέρχεται το σχόλιο…
Και βέβαια σημείο αναφοράς στη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας περί δασών αποτέλεσε η ακόλουθη απόφαση της Ολομέλειας του δικαστηρίου από την οποία παραπέμπω σε χαρακτηριστικά αποσπάσματα:
ΣτΕ Ολ 32/2013: «Ο αναθεωρητικός νομοθέτης υιοθέτησε τους ορισμούς του δάσους και της δασικής εκτάσεως που είχε δώσει η απόφαση 27/1999 του ΑΕΔ, η οποία ρητώς αναφέρει ότι αυτοί αποτελούν ορισμούς της επιστήμης της δασικής οικολογίας. Τούτο δε έπεται, πρώτον, ότι είναι αδιάφορο το είδος ή τα είδη αγρίων ξυλωδών φυτών από τα οποία αποτελούνται, δηλαδή, αν είναι δασοπονικά ή μη, εφ’ όσον αποτελούν οργανική ενότητα. Και, δεύτερον, ότι η προσθήκη της λέξεως «αναγκαία» εντάσσεται στους ορισμούς αυτούς και δεν τους ανατρέπει, απαιτώντας μία αριθμητικώς προσδιορισμένη ελάχιστη έκταση προς δασοπονική εκμετάλλευση, κατά τα αναφερόμενα στην εισηγητική έκθεση του ν. 998/1979 (ανωτέρω σκέψη 7), ή προς ικανοποίηση της «κοινής λογικής», αλλά μία έκταση που είναι πράγματι αναγκαία προκειμένου να λειτουργήσει ένα δασικό οικοσύστημα αναλόγως της θέσεως αυτού (υψομέτρου, γεωγραφικού πλάτους και μήκους) και των επικρατουσών σε αυτήν εδαφολογικών, κλιματικών και άλλων συνθηκών … Από το συνδυασμό δε των παρατιθέμενων στη σκέψη 11 διατάξεων του πρώτου εδαφίου της περ. ΙΙΙ της παρ. 3 του νέου άρθρου 3 και των στοιχείων α΄ και β΄ της αυτής περ. ΙΙΙ της παρ. 3, συνάγεται ότι α) ένα οικοσύστημα είναι δασικό όταν υφίσταται συγκόμωση τουλάχιστον 25% των επί της εκτάσεως που καλύπτει δασοπονικών ειδών, β) ένα δασικό οικοσύστημα είναι δάσος, επομένως έκταση με μη αραιή δασική βλάστηση, όταν η συγκόμωση του ανορόφου, σε περίπτωση που ελλείπει υπόροφος, άνω του 25% και γ) ένα δασικό οικοσύστημα είναι δασική έκταση, επομένως έκταση με αραιή δασική βλάστηση, όταν τα επ΄ αυτής θαμνώδη δασοπονικά είδη έχουν, όπως ακριβώς και στον αμέσως ανωτέρω περίπτωση, συγκόμωση άνω του 25%. Οι ανωτέρω διατάξεις, επομένως, πέραν της κατά τα ανωτέρω αντισυνταγματικότητάς τους διότι προϋποθέτουν την ύπαρξη δασοπονικών μόνον ειδών και μάλιστα επί αριθμητικώς προσδιοριζόμενης ελαχίστης εκτάσεως, προσκρούουν και στο τελευταίο εδάφιο της υπό το άρθρο 24 του Συντάγματος ερμηνευτικής δηλώσεως. Τούτο δε διότι δεν θέτουν ως κριτήριο χαρακτηρισμού μιας εκτάσεως ως δάσους ή δασικής το αραιό ή μη της επ΄ αυτής δασικής βλαστήσεως αλλά άλλο κριτήριο που συνάπτεται με το ύψος της βλαστήσεως, εφ’ όσον η άνω του 25% συγκόμωση των επί μιας εκτάσεως δασοπονικών ειδών συνεπάγεται το χαρακτηρισμό της τόσο ως δάσους, άρα μη αραιής βλαστήσεως, όσο και ως δασικής εκτάσεως άρα αραιής βλαστήσεως, αρκεί στην τελευταία αυτή περίπτωση (για το χαρακτηρισμό της δηλαδή ως δασικής) η βλάστηση να είναι θαμνώδης, άρα χαμηλή, ακόμα και αν η συγκόμωσή της είναι 100% … Η αναφερόμενη στην προηγούμενη σκέψη νέα παράγραφος 3 του άρθρου 15 του Ν. 1734/1987, που θεωρεί μία έκταση ως έχουσα δασικό χαρακτήρα από την ύπαρξη σε αυτήν ορισμένων μόνο δασοπονικών φυτών και με μαθηματικώς οριζόμενο ποσοστό συγκομώσεως είναι αντίθετη προς το ανωτέρω άρθρο 24 του Συντάγματος και την υπ’ αυτό ερμηνευτική δήλωση και ως εκ τούτου ανίσχυρη, ως προσκρούουσα στην ανωτέρω ερμηνευτική δήλωση».
Διαβάζοντας στο πολύ ενδιαφέρον σημερινό άρθρο του κ Παπαγιαννόπουλου, μεταξύ άλλων, τη θέση ότι το Συμβούλιο της Επικρατείας, υιοθετώντας στη νομολογία του την άποψη του καθηγητή κ Ντάφη, έχει συμβάλει στην απομείωση και πλημμελή προστασία του δασικού πλούτου της χώρας, θεωρώ πως πρέπει να αναφερθεί ότι ακριβώς η νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας είναι εκείνη που απορρίπτει την άποψη αυτή κρίνοντας παγίως και ρητά, ότι κρίσιμο κριτήριο για την έννοια του δάσους είναι η ύπαρξη «οργανικής ενότητας της βλαστήσεως» και θεωρώντας αντισυνταγματικές τις σχετικές διατάξεις του ν. 998/1979 που κατ΄ εφαρμογή των συγκεκριμένων επιστημονικών θέσεων προβλέπουν τα αντίθετα. Χαρακτηριστική προς τούτο η ακόλουθη απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, μία από τις πάμπολλες που έκριναν ομοίως το πολύ σημαντικό αυτό ζήτημα στα σύγχρονα νομολογιακά χρονικά.
ΣτΕ 2257/2014: «Οι διατάξεις του άρθ. 3 παρ. 3 (περ. Ι), (περ. ΙΙ εδάφ. πρώτο) και (περ. ΙΙΙ εδάφ. πρώτο) Ν 998/1979, όπως ισχύει μετά την τροποποίηση του με τον Ν 3208/2003, είναι αντίθετες προς το άρθ. 24 Συντ. για τους εξής λόγους: α) Η διάταξη της παρ. 3 περ. Ι του νέου άρθ. 3, διότι εξαρτά την ύπαρξη ενός δασικού οικοσυστήματος από τη δυνατότητα οικονομικής του εκμεταλλεύσεως, επανεισάγοντας έτσι στη θέση των υιοθετηθέντων από τον αναθεωρητικό νομοθέτη ορισμών της δασικής οικολογίας εκείνους της δασοπονίας, β) η διάταξη του πρώτου εδαφίου της περ. ΙΙ της παρ. 3 του νέου άρθ. 3, διότι ορίζει ότι το δασικό οικοσύστημα πρέπει ν΄ αποτελείται αποκλειστικά από δασοπονικά είδη και εξαρτά την ιδιότητά του ως δασικού οικοσυστήματος από το ελάχιστο εμβαδόν της οικείας εκτάσεως, το οποίο καθορίζεται αριθμητικώς, αδιαφόρως της θέσεώς της και των επικρατουσών σε αυτήν εδαφολογικών, κλιματικών και άλλων συνθηκών και γ) η διάταξη του πρώτου εδαφίου της περ. ΙΙΙ της παρ. 3 του νέου άρθ. 3, διότι επιπλέον εξαρτά την ιδιότητα ενός οικοσυστήματος ως δασικού ή μη από το ανελαστικό αριθμητικό κριτήριο της συγκομώσεως του εδάφους, όπου φύεται η δασική βλάστηση, όχι δε από την οργανική ενότητα της δασικής βλαστήσεως, εν όψει του είδους και της ηλικίας της και των ιδιομορφιών της περιοχής».
Αγαπητή κ. Σόφη Παυλάκη, σας ευχαριστώ πολυ για τα δύο σχόλια που, κάνατε στο άρθρο μου. Με την εδώ απαντησή μου απαντώ και στα δύο.
Προσπάθησα, μάταια, να εντοπίσω κάποια σαφή εναντίωσή σας σε συγκεκριμένα σημεία του άρθρου μου. Έτσι, περιορίζομαι στα ακόλουθα:
α) Κρίσιμο κριτήριο για την ύπαρξη του δάσους δεν είναι “η ύπαρξη οργανικής ενότητας της βλαστήσεως”, αλλά ” η ύπαρξη οργανικής ενότητας βλαστήσεως και ΑΝΘΡΩΠΟΥ”. Εδώ, ακριβώς, εντοπίζεται το τεράστιο λάθος του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣΤΕ) – του οποίου την αθώωση επιχειρείτε, εάν κατάλαβα καλά… Αγνόησε την παρουσία του ανθρώπου και τις ανάγκες του (=έβγαλε τον άνθρωπο από το δάσος) και αντιδρώντας ο άνθρωπος, κατά το φυσικό του δικαίωμα, μπήκε βίαια στο δάσος για να πάρει πίσω τα δικαιώματα που του στέρησαν το Σύνταγμα και το ΣΤΕ. Βέβαια, μπήκε “άτσαλα” και εκείθεν η εκατόμβη των δασών κατά τα τελευταία 40 χρόνια. Κορωνίδα στη σειρά των λαθεμένων επιλογών του ΣΤΕ είναι ο αφορισμός “άπαξ δάσος, πάντα δάσος”, που αγνόησε την επιβιωτική διελκυστίνδα του ανθρώπου επάνω στον οικονομοκό δασικό χώρο, κόντρα στις αξιώσεις της Υλοχρηστικής και, βεβαίως, στις αξιώσεις του βιολογικού νόμου του κορυφαίου φυσιοδίφη Λαμάρκ ” η χρήση ισχυροποιεί και η αχρηστία εξαφανίζει”….
β) Η χειμαρρώδης ρητορική – κακή συνήθεια των νομικών… – δεν βοηθάει στην αναζήτηση της αλήθειας. Σόφισμα παραπλάνησης φαίνεται και ας μην είναι… Η αλήθεια είναι απλή και περιέχεται στις παρακάτω βραχύλογες κλασικές συνταγές:
– Ουδείς ανάγκης μείζον ισχύει νόμος (=Δεν υπάρχει νόμος, που να υπερισχύει της ανάγκης). Μένανδρος, Αθηναίος κλασικός ποιητής του 4ου αιώνα π. Χ.
– Salus populi suprema lex (=Η ευημερία του λαού είναι ο υπέρτατος νόμος). Κικέρων, Ρωμαίος ρήτορας και πολιτικός, 106-43 π. Χ.
– Τοις μεν νόμοις, παλαιοίς χρω, τοις δ’ όψεις προσφάτοις (=Να χρησιμοποιείς παλαιούς νόμους και φρέσκα φαγητά). Περίανδρος ο Κορίνθιος, ένας εκ των 7 σοφών της Αρχαίας Ελλάδας, 668-584 π. Χ.
Τη συνταγή του Περίανδρου καταχώρισα εδώ για τον εξής προβληματισμό του Νομικού και του Πολιτικού προσωπικού της χώρας: Ίσως το Σύνταγμα κακώς ασχολήθηκε με την προστασία των δασών… Καλλίτερα προστάτευσε τα δάση το Π.Δ. 86/1969 (Δασικός Κώδικας), που ίσχυε πριν από το Σύνταγμα του 1975, παρά ο Ν. 998/1979, που προεκυψε κατ’ αξίωση του νέου Συντάγματος…Η συνταγματική προστασία ήταν ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ και, ως εκ τούτου, θα έπρεπε, τόσο ο Πολιτικός όσο και ο Νομικός κόσμος της χώρας μας, να είναι πάρα πολύ προσεκτικοί στις επιλογές τους. Δεν είχαν αυτήν την σωφροσύνη…Έγιναν έρμαια του άναρχα φωνασκούντος “οικολογικού” κινήματος και εξετέθησαν απέναντι στην Ιστορία. Αυτό ήταν ολίσθημα αμφοτέρων! Δυστυχώς…